Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
1831 красавік,перамога расійскіх палкоў над ашмянскім паўстанцкім атрадам, які налічваў 2500 чалавек.
1831 красавік, бой паміж паўстанцамі і царскімі карнікамі каля мястэчка Глыбокае.
1831 -14 траўня, бой гарадзенскіх паўстанцаў з казацкімі сотнямі і ўланамі каля вёскі Ялаўка.
1831 23 траўня, бой атрада Д. Хлапкоўскага з расійскім атрадам генерала Ліндэна каля вёскі Гайнаўка. У палон патрапілі 400 расійскіх салдатаў.
1831 29 траўня, бой паўстанцкага корпуса генерала Гелгуда з расійскім корпусам генерала Сакена паблізу Друскенікаў. Перамогу ўзялі паўстанцы.
1831 19 чэрвеня, бой злучаных паўстанцкіх атрадаў з расійскімі карнымі войскамі на Панарскіх вышынях каля Вільні. Паражэнне паўстанцкіх аддзелаў.
1831 23 ліпеня, удзел у бітве з паўстанцамі каля Раціёнежа Гродзенскага лейб-гвардыі гусарскага палка (яго шэраговы склад набіраўся з беларусаў). Некалькі атакаў гусараў на паўстанцкія шыхты прынеслі перамогу лейб-гвардзейцам.
1831 24 ліпеня, адыход аддзелаў наваградскіх і слонімскіх паўстанцаў на чале з Юзэфам Кашыцам у Польшчу. У сваіх паветах аддзелы мелі баявыя сутычкі з расійскімі войскамі каля вёсак Радзюкі, Каменны Брод, Гарадзішча, Кошалева, здзейснілі напады на Дзятлава і Беліцу, у Наваградку вызвалілі з астрогу арыштаваных паўстанцаў.
1831 19 кастрычніка, пазбаўленне Указам Мікалая I шляхецкіх правоў і перавод у аднадворцы (падатнае саслоўе) каля 10 тысяч шляхецкіх сем'яў (ваколічнай шляхты) на Беларусі ў пакаранне за антырасійскія настроі і падтрымку паўстання. Гвалтоўнае перасяленне часткі іх у Херсонскую і Таўрычаскую губерні, на Паўночны Каўказ.
1832 за удзел студэнтаў у паўстанні Указам імператара Мікалая I зачынены Віленскі універсітэт (не дзейнічаў па 1919 год).
1832 у мэтах русіфікацыі Беларусі зачыненыя 202 каталіцкіх і уніяцкіх касцёла і манастыры (з 322, што тут існавалі). Бальшыня з іх перароблена пад праваслаўныя цэрквы, астатнія ці бязлі-
тасна разбураны, ці аддадзены пад казармы. Прыкладам, у Воршы пераасвячоны ў праваслаўны храм старажытны Траецкі касцёл і кляштар трынітарыяў, а будынак езуіцкага касцёла зруйнаваны, кляштар, які быў пры касцёле, прыстасавалі пад турму для крымінальнікаў.
1832 канфіскацыя расійскімі ўла-
дамі маёмасці Сапегаў на Беларусі, у першую чаргу ружанска-дзярэчынскіх збораў каштоўнасцяў. Мастацкія зборы з Дзярэчынскага палаца перавезлі ў Беласток, у палац Браніцкіх, прызначаны пад царскую рэзідэнцыю. Праз 4 гады адсюль каштоўнасці вывезлі ў Пецярбург і Царскае Сяло, а паркавую скульптуру у пецярбургскі Летні сад.
1833 2 жніўня, у Гродне выкананы прысуд пакараннем смерцю на шыбеніцы удзельніку паўстання Міхалу Валовічу.
1834 вываз дзярэчынскай бібліятэкі і архіва Сапегаў у СанктПецярбург. Большая частка
кнігазбора захоўваецца ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы.
1836 указам імператара Мікалая I на Беларусі ва ўсіх навучальных
установах уводзіцца выкладанне на рускай мове.
1836 закрыццё ў Пінску на загад уладаў дома ордэна камуністаў і належачага яму касцёла св. Карла Барамея (існаваў з 1695 года).
1838 лснівень, за адмову перайсці ў праваслаўе падвергліся здзекам і катаванням 54 манашкі-базыльянкі (34 з Мінска, 10 з Віцебска, 10 з Полацка).
1839 скасаванне Полацкім царкоўным саборам уніяцкай царквы на Беларусі. Пачатак гвалтоўнага пераводу беларусаў-уніятаў у праваслаўе. Уся маёмасць уніяцкіх цэркваў і манастыроў перадаецца Рускай праваслаўнай царкве. Ніводзін уніяцкі храм не быў перададзены каталікам.
1839 удзел беларускіх салдат у расійскім наступленні на Дагестан. Захоп сталіцы імама Шаміля аула Ахульга.
1840 18 чэрвеня, загадам Мікалая I забаронена выкарыстоўваць найменне «беларускія» і «літоўскія» губерні. Замест іх уведзена назва «Паўночна-Заходні край», адмененая толькі пасля лютаўскай рэвалюцыі 1917 года.
1840 25 жніўня, скасаванне царскім урадам дзеяння на Беларусі Статута ВКЛ 1588 года. Увядзенне ва ўжытак законаў Расійскай імперыі.
1841 жнівень, уцёкі з-пад панскага прыгнёту 1200 сялян Беліцкага павета (Магілёўшчына) у Херсонскую губерню і Бесарабію, дзе на прылучаных землях не было прыгнёту.
1842 біскуп Язэп Сямашка распачаў у Жыровіцкім манастыры паленне уніяцкіх старадрукаў. Напачатку кнігамн тапілі печы, потым пачалі паліць іх у вогнішчы на пляцы. Па 1857 год на загад Сямашкі было спалена некалькі тысячаў беларускіх уніяцкіх старадрукаў.
1843 Гродзенскі базыльянскі жаночы манастыр пераасвячоны ў праваслаўны і перададзены Рускай праваслаўнай царкве.
1846 -1100 сем'яў аднадворцаў гвалтам пераселеныя з Беларусі на Каўказ, у Таўрычаскую і Херсонскую губерні па распараджэнні міністра ўнутраных справаў Расіі.
1847 уцёкі з-пад прыгону 10 тысяч сялянаў Віцебскай губерні ў Пецярбург для працы на будаўніцтве Мікалаеўскай чугункі.
1848 удзел добрахвотнікаў з Беларусі ў аддзелах венгерскай рэвалюцыйнай арміі падчас нацыянальна-вызваленчай рэвалюцыі ў Венгрыі.
1848 удзел беларускіх салдат у паходзе 200-тысячнай расійскай арміі ў Венгрыю для задушэння рэвалюцыі.
1849 арышты і зняволенне 200 удзельнікаў «Саюза свабодных братоў», які дзейнічаў на Беларусі і ў некаторых гарадах Літвы. У Бараўлянах падМінскам «Саюз» меў збройную майстэрню. Ставіў мэтай нацыянальнае вызваленне і ўсталяванне дэмакратычнага ладу. Планаваў узняць антыўрадавае паўстанне 5 красавіка 1849 года.
1849 16 жніўня, пакаранне смерцю праз расстрэл у Мінску сямі вайскоўцаў за адмову ісці на расправу з паўстанцамі ў Венгрыю.
1852 пачатак перабудовы і пераасвячэння ў Магілёўскай губерні
касцёлаў і цэркваў, перададзеных Рускай праваслаўнай царкве. За 11 гадоў перабудавана ў рускім стылі і пераасвеячона 308
мураваных і драўляных храмаў.
1853 18 лістапада, удзел беларусаў-маракоў у Сінопскай марской бітве з турэцкай эскадрай.
1854 пачатак Крымскай вайны. Удзел рэкрутаваных беларусаў у ваенных дзеяннях Расіі супроць саюзнага войска Турцыі, Англіі і Францыі
1854 20 жніўня, удзел беларускіх салдат у бітве з англійскімі і французскімі войскамі на рацэ Альма.
1854 25 кастрычніка, удзел беларускіх салдат у бітве расійскіх палкоў з англічанамі і французамі каля Балаклавы.
1854 удзел беларускіх салдат у абароне Севастопаля (цягнулася 349 дзён, скончылася 8 верасня 1855 года сдачай горада).
1854 5 лістапада, удзел беларускіх салдат у няўдалай бітве з французамі і англічанамі каля Інкермана.
1855 16 жніўня, удзел беларускіх
салдат у бітве з англічанамі і
французамі пры Чорнай рэчцы.
1855 у Стамбуле пры загадкавых абставінах хуткацечна памёр Адам Міцкевіч (а 6-й гадзіне ранкам адчуў сябе блага, а 9-й увечары сканаў). Аб'ектыўныя даследчыкі лічаць, што Міцкевіч быў атруты, бо рыхтаваў легіёны для ўдзелу ў Крымскай вайне.
1857 1 жніўня, царскім указам аднадворцы (бедная шляхта) на Беларусі, што жылі на ўласнай ці дзяржаўнай зямлі, рэпрэсіўна аднесены да дзяржаўных сялянаў (44.800 сем'яў).
1861 красавік, паўстанне іўеўскіх сялянаў супраць драпежніцкіх умоваў зямельнай рэформы. Па ўсёй Беларусі на 1861 год зас-
ведчаны 379 сялянскіх выступленняў.
1863 1 лютага, пачатак паўстання на Беларусі і Літве пад кіраўніцтвам Канстанціна Каліноўскага. (За час паўстання адбылося 237 баёў і сутычак з царскімі войскамі.) Нябесным патронам паўстання абвешчаны святы Язафат.
1863 13 лютага, захоп паўстанцамі Пружанаў.
1863 11 красавіка, бітва паўстанцкага аддзела Людвіга Нарбута з карнікамі каля вёскі Новы Двор.
1863 21 красавіка, бітва паўстанцкага атрада Уладзіміра Машэўскага з карнікамі каля вёскі Азярцы на Случчыне.
1863 24 красавіка, захоп паўстанцкімі аддзеламі Горак-Горыцкіх.
1863 26 красавіка, бой паўстанцаў з царскімі карнікамі каля вёскі Пагосцішчы аршанскага павета. Загінулі 6 паўстанцаў,
1863 28 красавіка, параза атрада мінскіх паўстанцаў у баі з карнікамі каля вёскі Пятровічы.
1863 22 траўня, пераможны бой паўстанцкіх аддзелаў з царскімі карнікамі каля вёскі Кадыш на Гродзеншчыне.
1863 24 траўня, у Вільні расстраляныя за ўдзел у паўстанні вікары Жалудоцкага касцёла Станіслаў Ішора і ксёндз Ваверскага касцёла Раймунд Зямацкі (абодва з Лідскага павета).
1863 26 траўня, смерць у баі з царскімі карнікамі каля вёскі Парэчча паўстанцкага камісара Дзісенскага павета Генрыха Дмахоўскага, вядомага скульптара.
1863 28 гпраўня, бітва атрада Вінцэнта Козела з карнікамі каля вёскі Уладыкі на Вілейшчыне (загінулі 100 паўстанцаў).
1863 3 чзрвеня, біпіва аддзела паўстанцаў з царскімі карнікамі пад Мілавідамі. У 1927 годзе ў гонар палеглых паўстанцаў тут збудаваная капліца.
1863 10 чэрвеня, расстрэл у Лідзе ксяндза Ішчалінскага касцёла Адама Фалькоўскага за чытанне вернікам паўстанцкага маніфеста.
1863 13 чэрвеня, бітва паўстанскіх аддзелаў Ф.Уладака і Яна Ваньковіча з царскімі карнікамі каля вёскі Новыя Пяскі.
1863 15 чэрвеня, бітва паўстанцкіх аддзелаў Валерыя Урублеўскага з царскімі карнікамі на Пружаншчыне.
1863 за ўдзел студэнтаў Горы-Горацкага земляробчага інстытута ў паўстанні ўказам цара інстытут пераведзены ў Пецярбург. 3 гэтага моманта на Беларусі адсутнічаюць вышэйшыя навучальныя установы.
1863 27 ліпеня, пакаранне смерцю праз павешанне на Лукішскім пляцы ў Вільне кіраўніка паўстання Зыгмунта Серакоўскага.
1863 5 жніўйя, расстрэл у двары мінскай турмы паўстанца Янкі Жмачынскага. Гэта да ягоных ног кінула кветкі праз закратаванае акно камеры Каміла Дуніна-Марцінкевіч, арыштаваная за ўдзел у паўстанні, дачка знанага драматурга. Выкарыстанне пад турму для паўстанцаў кляштора і касцёла бернандзінцаў у Мінску (цяпер заняты гарнізоннай гауптвахтай).
1863 28 жніўня, расстрэл карнікамі ў Воршы начальніка аршанскага атрада паўстанцаў Ігната Будзіловіча.
1863 1 верасня, бітва паўстанцаў з царскімі карнікамі каля вёскі Баруны Ашмянскага павета.
1863 20 снежня, расстрэл на Лукішскім пляцы Цітуса Далеўскага, памочніка Каліноўскага па кіраўніцтве паўстаннем.
1864 27 лютага, пакаранне смерцю на шыбеніцы камандзіра паўстанцкіх атрадаў Магілёўшчыны Людвіка Звяждоўскага
1864 22 сакавіка, пакаранне смерцю на шыбеніцы на Лукішскай плошчы ў Вільні кіраўніка паўстання Канстанціна Каліноўскага. Усяго па афіцыйных дадзеных 128 удзельнікаў паўстання былі пакараныя смерцю. У баях загінула болей за 6.000 паўстанцаў. На катаргу саслана болей за 1000 чалавек, выслана ў Сібір 13 000 паўстанцаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
