Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
1864 красавік, канфіскацыя паліцыяй бібліятэкі Віктара і Канстанціна Каліноўскіх у Пецярбурзе. Значная частка кнігазбору братоў выяўлена ў публічнай бібліятэцы Салтыкова-Шчадрына ў Санкт-Пецярбургу. Рукапісы Каліноўскіх былі прададзены ў 1872 годзе і бясследна зніклі.
1864 5 жніўня, пакаранне смерцю ў Варшаве камандзіра Кобрынскага паўстанцкага атрада Рамуальда Траўгута.
1864 пачатак 1,5-гадовага зняволення ў мінскім турэмным замку Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, абвінавачанага ва ўдзеле ў паўстанні. У турэмнай камеры ён напісаў сваю знакамітую «Пінскую шляхту».
1865 разгромная рэвізія Віленскага музея старажытнасцяў, заснаванага ў 1855 годзе гісторыкам і пачынальнікам беларускай археалогіі графам Я. Тышкевічам. Вываз у Маскву на загад генерал-губернатара Мураўёва найлепшых экспанатаў (3 818 археалагічных помнікаў, 3 948 партрэтаў, гравюр, бюстаў, 487 пя-
чатак, 2.097 прывілеяў і аўтографаў, 541 экзэмпляр рукапісаў, 11.014 экспанатаў чучалаў птушак, 8.110 нумізматычных помнікаў, 19-700 тамоў кніг). 3 экспазіцыі было вынута ўсё, што нагадвала пра былую самастойнасць Вялікага Княства.
1866 канчатковае закрыццё касцёла Бярозаўскага кляштара картэзіанцаў (кляштар зачынены ў 1832 годзе пасля паўстання). Разабраны расійскімі салдатамі для будаўніцтва казармаў.
1867 29 чэрвеня, цырымонія ў Рыме кананізацыі як паўсюднага каталіцкага святога Язафата Кунцэвіча. Занесены ў спіс святых ў Базіліцы св. Пятра з памінальным днём 12 лістапада.
1868 19 лютага, спецыяльным законам аднадворцы Мінскай, Гродзенскай, Віленскай, Магілёўскай губерняў пераведзены ў сельскія абшчыны, што рэпрэсіўна зраўнівала гэтую даразборавую шляхту ў правах з сялянствам (110.000 чалавек)
1868 гвалпгоўны перавод з каталіцтва ў праваслаўе на працягу папярэдніх пяці гадоў болей за 60 тысяч сялянаў. Духоўнае насілле здзяйснялася ў мэтах умацавання Рускай праваслаўнай царквы і русіфікацыі. Гэтым годам закрыты касцёл святой Марыі ў Заслаўі, касцёлы ў Віцебску, Полацку, Глыбокім, Магілёве, Мазыры, Слуцку.
1868 скасаванне на загад царскай адміністрацыі мальтыйскага камандорства на Беларусі. Апошні камандор Людвіг Радзівіл. Касцёл беларускіх мальтыйцаў перароблены ў рускую праваслаўную царкву.
1871 удзел эмігрантаў-беларусаў у баявых атрадах Парыжскай камуны. Абарона Парыжа.
1871 23 траўня, смерць у баі з версальцамі начальніка ўзброеных сілаў Парыжскай камуны, аднаго з кіраўнікоў паўстання на Беларусі і Літве ў 1863 годзе Яраслава Дамброўскага.
1873 23 траўня, дзеля вынішчэння уніяцага культу св. Язафата на загад расійскіх уладаў у царкве ў Белай Падляскай саркафаг з машчамі святога перанесены жандарамі з алтара ў склеп і там замураваны. У 1914 годзе перавезены ў Вену, а потым у Рым.
1874 увядзенне ў Расіі ўсеагульнай вайсковай павіннасці з 21-гадовага ўзросту. Тэрмін службы 6 гадоў у войску, 7 гадоў на флоце. Моцны механізм русіфікацыі мужчынскай паловы беларускага насельніцтва, змушанага засвойваць на службе рускую мову і культуру.
1896
1901
1903
1904
1904
1904
1904
1905
1905
1905
1905
Егіпце, фамільныя партрэты 12 пакаленняў Тышкевічаў і да т.п.
- узброеная сутычка паўсталых сялянаў Рагачоўскага павета з паліцэйскім аддзелам.
XX стагоддзе
- чэрвень, паўстанне сялянаў у мястэчку Вішнеў.
- 1 верасня, арганізаваны чорнасоценцамі габрэйскі пагром у Гомелі.
- пачатак няўдалай для Расійскай імперыі вайны з Японіяй.
- 10 студзеня, бой крэйсера «Вараг» і кананеркі «Карэец» з японцамі на рэйдзе порта Чэмульпа (сярод матросаў было шмат беларусаў).
- красавік, гібель беларускіх салдат у няўдалай для расійскага боку бітве з японцамі каля Цюрэнчэна.
- чэрвень, гібель беларускіх
салдат у няўдалай для расійскай арміі біпіве з японцамі каля станцыі Вафанчоу.
- ліпень, гібель беларускіх салдат у няўдалай для расійскай арміі бітве з японцамі каля Ляоляна.
- люты, удзел беларускіх салдат у 2-тыднёвай крывапралітнай і няўдалай бітве з японскімі арміямі пад Мукдэнам. Страты з расійскага боку 89 тысяч забітымі і параненымі.
- травень, удзел маракоў-беларусаў у Цусімскай біпіве. Разгром японскімі караблямі расійскай эскадры.
- 17 чэрвеня, рассіпрэл царскімі карнікамі сялянаў у вёсцы Кішчыцы пад ПІкловам. Сяляне не хацелі страціць пасьбішча, якое каморнікі адрэзалі на карысць памешчыка. Рота салдат адкрыла агонь па натоіупу. Забіта 8 чалавек, паранена 15.
1905 18 кастрычніка, расстрэл царскімі войскамі і паліцыяй арганізаванага эсэрамі мітынгу працоўных у Мінску на Прывакзальнай плошчы на загад мінскага губернатара Курлова (80 чалавек забітыя, некалькі соцен параненыя).
1905 -18 кастрычніка, расстрэл царскімі карнікамі рабочай дэманстрацыі ў Віцебску.
1905 23 кастрычніка, арганізаваны чорнасоценцамі і праваслаўным духавенствам габрэйскі пагром у Полацку. У абарону габрэяў выступілі рабочыя дружыны. На падаўленне рабочых улада кінула паліцыю і дзве роты салдат. Бальшыня дружыннікаў загінула ў баі.
1905 25 кастрычніка, арганізаваны «чорнай сотняй» габрэйскі пагром у Воршы. Абарону габрэяў арганізавалн эсэраўскія баявікі. У сутычках з пагромшчыкамн загінулі 22 дружыннікі.
1905 26 кастрычніка, сутычка баявой дружыны Мазырскай арганізацыі РСДРП з войскамі. 4 дружыннікі забітыя, 6 паранена.
1905 30 снежня, расстрэл царскімі карнікамі паўсталых сялян вёсак Лядавічы і Опаль на Палессі.
1906 9 лютага, расстрэл у Севастопалі Кацярыны Ізмайловіч за замах на жыццё адмірала Чухніна. Паходзіла з сям'і генерала Ізмайловіча, што жыла ў Мінску. Была куратарам Мінскай арганізацыі эсэраў, утрымлівалася ў мінскай жаночай турме, адкуль ёй арганізаваў ўцёкі ў Севастопаль Барыс Савінкаў, які спецыяльна прыязджаў у Мінск. Яе родная сястра Аляксандра вядомая дзеячка ПС.-Р.
1906 11 сакавіка, пакаранне смерцю праз павешанне на браме мінскай турмы эсэра Івана Пуліхава за замах на жыццё мінскага губернатара П.Курлова. Яго памочніца па замаху Аляксандра Ізмайловіч прыгаворана да пажыццёвай катаргі. Пры савецкай ўладзе Аляксандра пераследавалася як эсэрка. Была расстраляна 11 верасня 1941 года разам з 170 іншымі палітвязнямі ў Арлоўскай турме.
1906 лета, забастовачны рух сялянаў у Наваградскім павеце, якія спынілі працу на памешчыкаў. Сяляне патрабавалі павысіць заробкі парабкам і паменшыць арэндную плату за зямлю. Сялянскія выступленні падаўлены вайсковай сілай, 137 чалавек былі арыштаваныя.
1907 17 сакавіка, у Мінску ў падпольнай друкарні арыштаваны
сябра партыі эсэраў, вядомы дзеяч нацыянальна-вызваленчага . руху Алесь Гарун (Пружынскі). Праз год засуджаны да ссылкі ў Сібір з пажыццёвым там пасяленнем. Вярнуўся на радзіму пасля Лютаўскай рэвалюцыі.
1908 15 верасня, асуджаны на 3 гады зняволення за нацыянальнавызваленчую дзейнасць паэт Якуб Колас. Адбываў пакаранне ў мінскім турэмным замку. Менавіта тут, у турэмнай камеры, пачаў пісаць знакамітую эпапею «Новая зямля»
1914 1 жніўня, пачатак Першай сусветнай вайны. Мабілізацыя вайсковаабавязаных беларусаў на вайну.
1914 жнівень верасень, удзел беларускіх салдат ва УсходнеПрускай аперацыі расійскай арміі.
1915 люты кастрычнік, нзступ і акупацыя германскімі войскамі тэрыторыі Беларусі да лініі Дзвіна Паставы Баранавічы Пінск. Гэтая тэрыторыя знаходзілася пад акупацыяй 4 гады.
1915 жнівень, наступ германскіх армій. Гераічная абарона фортаў Гродзенскай крэпасці. Страты палеглымі склалі болей за 3 тысячы салдат і афіцэраў.
1915 у сувязі з нямецкім наступам і захопам паловы тэрыторыі Беларусі царскі ўрад на прыклад з Паўночнай вайны вырашыў абязлюдзіць тэрыторыю, якую маглі заняць немцы, і арганізаваў прымусовае бежанства: з Гродзенскай губерні 751000 чалавек, з Віцебскай 52.000, з Віленскай 164.000, з Мінскай 162.000. Найбольш апусцелі Гродзенскі, Беластоцкі, Бельскі, Ваўкавыскі, Сакольскі, Пружанскі, Кобрынскі, Ашмянскі, Слонімскі, Лідскі, Наваградскі паветы. Агулам з-за ваенных дзеянняў бежанцамі сталі 2 мільёны 292 тысячы чалавек. 3 іх у 1919-1924
гадах вярнулася на радзіму толькі каля 700.000. Адначасова аказалася зруйнаваная гаспадарка рэгіёнаў, адкуль вывелі ў Расію беларускае насельніцтва. Прымусовае бежанства 1915 года паўплывала на далейшы лёс Беларусі.
1916 -18-28 сакавіка, удзел беларускіх салдат у беспаспяховай наступальнай аперацыі расійскіх армій у раёне возера Нарач.
1916 расстрэл салдатамі на загад ваенных уладаў рабочых маёнтка Прылукі блізка Мінска за забастоўку.
1916 зруйнаванне пад час ваенных дзеянняў гістарычнай сядзібы Верашчакаў у Тугановічах блізка возера Свіцязь, злучанай з імем Адама Міцкевіча. Зруйнаванне старажытнага Лаўрышаўскага манастыра на Нёмане, заснаванага князем Войшалкам.
1917 27 лютага, удзел беларусаў у Лютаўскай дэмакратычнай рэвалюцыі ў Петраградзе. Арганізацыя беларускіх суполак у войску. Усталяванне нацыянальнага бел-чырвона-белага сцягу.
1917 25 кастрычніка, удзел беларусаў-камуністаў у Кастрычніцкім бальшавіцкім перавароце ў Пецярбурзе.
1917 31 снежня, разгон узброенай сілай Усебеларускага з'езда ў Мінску на загад бальшавіцкага Аблвыканкамзаха. Рада з'езду абвясціла пра свае ўладныя паўнамоцтвы ў межах Беларусі.
1918 пачатак грамадзянскай вайны. Удзел беларусаў ва ўсіх ваенных аперацыях Чырвонай Арміі і Белага Руху.
1918 12 студзеня, ўдзел спаланізаваных беларусаў у мяцежы польскага корпуса генерала Доўбар-Мусніцкага. Аб’яўленне вайны Савецкай Расіі, заняцце корпусам Міншчыны і Магілёўшчыны дзеля далучэння да Польшчы.
1918 24 студзеня, бой паміж легіёнамі Доўбар-Мусніцкага і атрадамі Беларускай Чырвонай Гвардыі каля станцыі Ялень.
1918 31 студзеня, вызваленне чырвонагвардзейцамі ад польскіх легіянераў гарадоў Жлобіна і Рагачова.
1918 18 лютага, германскія войскі, скарыстаўшыся з адмову Троцкага падпісаць на Брэсцкіх перамовах сепаратны мір паміж Германіяй і Савецкай Расіяй, пачалі наступленне па ўся.му фронту. Акупацыя немцамі цэнтральнай і ўсходняй часткі Беларусі.
1918 20 лютага, атрады Вялікай беларускай рады і корпус ДоўбарМусніцкага ўзялі пад свой кантроль Мінск. Камендант горада Канстанцін Езавітаў увёў у Мінску ваеннае становішча.
1918 3 сакавіка, ленінскі ўрад падпісаў сепаратны Брэсцкі мір з
Германіяй. Заходняя частка Беларусі юрыдычна і фактычна аддадзена на рабаванне нямецкім войскам, Усходняя частка Беларусі аддадзена Расіяй германцам ў якасці заклада да выплаты кантрыбуцыі, але фактычна пад рабунак. Савецкая Расія выкупілася ад германскай акупацыі коштам Беларусі.
КНІГІ ОНЛАЙН
