Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
на карысць маскоўскіх музеяў і высокапастаўленых прыватных асобаў (прыкладам, «нясвіжскія сувеніры» займеў пісьменнік Аляксей Талстой). А ў снежні таго года бюро ЦК КП(б)Б вырашыла аддаць старажытны нясвіжскі за.мак пад Дом адпачынку работнікаў НКУС БССР.
1939 4 снежня, утварэнне ў Заходняй Беларусі Беластоцкай вобласці БССР з цэнтра.м у Беластоку. Абшар вобласці 20,9 тысяч кв. км, насельніцтва Імлн. 368 тысяч чалавек. Адміністрацыйна мела падзел на 24 раёны. 3 іх Парэцкі раён ў лістападзе 1940 года перадзены Літоўскай ССР.
1940 10 лютага, пачатак рэпрэсіўнага масавага высялення органамі НКУС на Поўнач «чуждага элементу» («кулакі», «фабрыканты») з Заходняй Беларусі. За адзін дзень у вагоны пагрузілі і вывезлі ў Сібір і Казахстан 50.000 чалавек.
1940 масавыя расстрэлы савецкіх грамадзянаў карнікамі НКУС у Курапатах. Усяго ва ўрочышчы Курапаты за 1937 1941 год было расстраляна болей за 100 тысяч чалавек (па іншых падліках да 250 тысяч грамадзян).
1940 12 сакавіка, заканчэнне вайны Савецкага Саюза з Фінляндыяй, буйное тэрытарыяльнае прырашчэнне СССР на першым перыядзе Другой сусветнай вайны. На Беларусь вайна прынесла толькі шмат «пахаронак».
1940 3 красавіка, пачатак масавых расстрэлау аддзеламі НКУС СССР палонных афіцэраў Польскага войска ў Катыні, Мядовым, Курапатах. Агульны лік ахвяраў 16 тысяч. Сярод расстраляных шмат беларусаў-вайскоўцаў. У Курапатах было замардавана каля 5 тысячаў ваеннапалонных, якія склалі зброю ў Заходняй Беларусі. Катыньскія ахвяры прывозілі з лагера ў Казельску (4500 чалавек). Пазнаўшы палон і канцлагер пісьменнік Юзэф Чапскі, які паходзіў з Міншчыны, назваў сталінскую Расію «бесчалавечнай зямлёй».
1940 12 красавіка, масавы вываз органамі НКУС жонак і дзяцей тых заходнебеларускіх ваеннапалонных, хто напісаў дамоў лісты з лагераў у Казельску, Асташкаве, Старабельску. Разам у 51 траспартах вывезена на поўнач Казахстана болей за 60.000 жанчын, дзяцей і старых. Сярод іх вывезлі разам з двума сына.мі паэтку Натальлю Арсеньпеву як жонку ваеннапалоннага афіцэра. Толькі хадайніцтва Максіма Танка перад сакратаром
ЦК КПБ Панамарэнкам дазволіла вярнуць паэтку ў Беларусь.
1940 канец красавіка, пасля ліквідацыі першага складу Казельскага лагера для палонных з Заходняй Беларусі сюды зноў прывезлі 2500 інтэрніраваных ў Беларусі і Літве. Палякі і беларусы-каталікі ў гэтым лагеры зрабілі абраз Маці Божай Казельскай, у якім свядома спалучаны рысы дзвюх найгалоўных святыняў Беларусі Вострабрамскай Панны Марыі і Жыровіцкай Маці Божай. Вязням, што маліліся на абраз Маці Божай Казельскай, пашанцавала ўвайсці ў склад Арміі генерала Андэрса і прайсці з гэтым абразам па дарогах вайны. Цяпер абраз захоўваецца ў Лондане ў касцёле святога Андрэя Баболі.
1940 13 красавіка, паноўнае масавае высяленне з Заходняй Беларусі органамі НКУС сем'яў «чуждага элементу». За адзін дзень саслана ў Сібір 24.000 чалавек ні ў чым невінаватых.
1940 29 чэрвеня, высяленне ў
Сібір і Казахстан з Беларусі людзей, якія ратаваліся ў БССР з нямецкай акупацыйнай зоны Польшчы. Выселена 23.000 чала-
век.
1940 жнівень, удзел беларусаў у складзе Чырвонай Арміі ў акупацыі Савецкім Саюзам прыбалтыйскіх рэспублік Літвы, Латвіі, Эстоніі і далучэння іх да СССР.
1941 19 чэрвеня, за два дня да пачатку вайны карныя органы НКУС правялі паноўнае масавае высяленне людзей з Беларусі, гэтым разам дзеячаў некамуністычных палітычных і грамадскіх арганізацыяў. У адзін дзень было вывезена ў таварных вагонах 22.000 чалавек. Шмат з гэтых людзей загінулі ў дарозе ад недахопу вады і ежы, частка эшалонаў была атакаваная і разбітая нямецкімі бамбавікамі.
1941 22 чэрвеня, пачатак вайны Германіі з СССР. Удзел у змаганні на франтах у складзе рэгулярнага савецкага войска 1 мільёна 500 тысяч беларусаў.
1941 22 -30 чэрвеня, акружэнне нямецкімі войскамі ў Беластоцкім выступе трох савецкіх арміяў, разгром аэрадромаў, захоп ваеннай тэхнікі. У палон патрапіла болей за 500 тысяч салдат і афіцэраў Чырвонай Арміі.
1941 25 -28 чэрвеня, беспаспяховая абарона ад немцаў Мінска. Расстрэл нямецкімі лётчыкамі бежанцаў на Магілёўскай шашы, бамбаванне эшалонаў, якія везлі бежанцаў на ўсход.
1941 26 чэрвеня, расстрэл нкусаўцамі ва ўрошчы Цагельня каля Ігумена каля 5.000 палітвязняў, прыгнаных з мінскай ды іншых суседніх турмаў.
1941 22 чэрвеня 16 ліпеня, абарона Брэсцкай крэпасці.
1941 27-29 чэрвеня, у Віцебску ў падвалах будынка НКУС (до.м губернатара) знішчаны каля 2.000 палітвязняў. Былі тайна закапаныя энкэвэдыстамі ў сутарэннях былой Успенскай царквы, разбуранай на загад партыйнага кіраўніцтва ў 1937 годзе.
1941 чзрвень, першыя карныя аперацыі нямецкіх акупантаў ў раёне Белавежскай пушчы. Спалена 34 вёскі.
1941 -1 ліпеня, стварэнне гітлераўскімі захопнікамі лагера смерці ў Драздах для палонных байцоў і афіцэраў Чырвонай Арміі. Толькі за першыя два месяцы функцыянавання тут былі знішчаныя больш за 10 тысяч чырвонаармейцаў.
1941 I ліпеня, фарміраванне народнага апалчэння для абароны Магілёва (стала пад ружжо 12 тысяч магілёўцаў).
1941 1 ліпеня, адступаючы з мястэчка Будслаў часткі Чырвонай Арміі хацелі ўзарваць старажытны Будслаўскі касцёл. Але вернікі атачылі яго жывой сцяной і вырашылі загінуць разам са святыняй. Іхняя мужнасць ўратавала касцёл і цудадзейны абраз Маці Божай Будслаўскай
1941 ліпень, утварэнне на Піншчыне першага партызанскага атрада пад началам В.Каржа.
1941 4 -11 ліпеня, абарона ад немцаў войскамі і гарадскім апалчэннем Віцебска.
1941 6 ліпеня, расстрэл вязняў Бярэзвіцкай тур.мы НКУС ахоўніка.мі перад надыхода.м немцаў (большую частку вязняў складалі сяляне, асуджаныя за дробны крадзеж у калгасе).
1941 ліпень-жнівень, мабілізацыя на Беларусі ў Чырвоную Армію болей за 500 тысяч мужчын з неакупаваных не.мцамі раёнаў.
1941 3-26 ліпеня, абарона войскамі і народным апалчэннем Магілёва. Вынішчальная бітва на Буйніцкім полі.
1941 ліпень, знікненне са сховішча магілёўскага банка нацыянальнай рэліквіі Беларусі крыжа Ефрасінні Полацкай (быў змешчаны ў сховішча, каб вернікі не маглі на яго маліцца).
1941 19 ліпеня ■ 31 жніўня, карная аперацыя нямецкіх акупантаў «Прыпяцкія балоты» супраць партызан і мірнага насельніцтва Брэскай, Пінскай і Палескай абласцей. Масавае вынішчэнне людзей (забілі каля 14 тысяч чалавек), спаленне мноства беларускіх вёсак разам з людзьмі.
1941 12-19 жніўня, абарона ад нямецкіх войскаў Гомеля.
1941 жнівень, пачатак у Беларусі шырокай партызанскай вайны з гітлераўскі.мі захопнікамі (агульны асабісты склад атрадаў савецкіх партызан 374 тысячы, 70 тысяч падпольшчыкау).
1941 верасень, адміністрацыйнае расчляненне Беларусі як дзяржаўнай адзінкі нямецкімі захопнікамі. Паўднёва-заходнія раёны Брэсцкай вобласці і Беластоцкая вобласць з гарада.мі Гродна і Ваўкавыск былі далучаныя да Усходняй Прусіі. Паўднёвыя раёны Брэсцкай, Пінскай, Палескай , Гомельскай абласцей да рэйхскамісарыята «Украіна». У склад генеральнай акругі («Генеральбецырк Беларутэнія») ўвайшлі Баранавіцкая, Вілейская, часткова Мінская, асобныя раёны Пінскай, Брэсцкай, Палескай абласцей. Гэтая «Беларутэнія» складала трэцюю частку ад тэрыторыі даваеннай БССР, і каланізацыйны план «Ост» ніякай нацыянальнай будучыні для яе не прадугледжваў.
1941 восень, утварэнне нямецкімі акупантамі гета для габрэяў у Мінску, Брэсце, Гродне, Віцебску, Бабруйску, Ваўкавыску, Барысаве, Гомелі ды іншых гарадах. Усіх разам болей за 100 гета.
1941 26 кастрычніка, публічнае пакаранне гітлераўскімі катамі на шыбеніцы 12 мінскіх падполыпчыкаў.
1941 22 кастрычніка, утварэнне на акупіраванай тэрыторыі з дазволу нямецкіх уладаў Беларускай народнай самапомачы.
1941 з верасня 1941 па красавік 1942, удзел беларускіх салдатаў у бітве пад Масквой.
1941 восень, стварэнне акупантамі лагера смерці Трасцянец пад Мінскам. Тутбыло знішчана болей за 200 тысяч чалавек. Трэці
па колькасці знішчаных людзей лагер пасля Асвенціма і Майданека. Усяго на Беларусі дзейнічалі 2б0 лагераў смерці
1941 9 лістапада, расстрзл нямецкімі жандарамі ў лесе каля Барысава ксяндза Гепрыка Глябовіча за пастырскую дзейнасць у вёсках Хатаевічы, Корань, Аколава. Прылічаны каталіцкай царквой да пакутнікаў.
1941 19 снежня, смерць у баі з немцамі ўраджэнца Бешанкоўшчыны, камандзіра кавалерыйскага корпуса Льва Даватара
1941 снежань, напрыканцы года ў паліцэйскіх атрадах на Беларусі налічвалася 16 тысяч чалавек. Удзельнічалі ў рэпрэсіях, вынішчэнні габрэяў і цыганоў, сутычках з савецкімі партызанамі. Праз год асабісты склад паліцыі налічваў 28 тысяч.
1942 акупантамі ўтвораны дзіцячы лагер смерці ў вёсцы Скарбаўка Пухавіцкага раёна. Дзяцей выкарыстоўвалі ў якасьці донараў для параненых немцаў. Загінула 1500 дзяцей. У падобным лагеры смерці, утвораным у Парычах, было закатавана 1700 дзяцей-донараў.
1942 2 сакавіка, масавае забойства фашысцкімі карнікамі вязняў мінскага гета (Яма). Тут было знішчана 100.000 чалавек.
1942 4 сакавіка, расстрэл карнікамі ў лесе Барок каля Бярэзвіча ксяндзоў парафіі Іказнь Уладзіслава Мацковяка, Мечыслава Багаткевіча, Станіслава Пыртка і дваццаці парафіянаў.
1942 7 сакавіка, партызаны выканалі ў Мінску смяротны прысуд галаве калабарантаў, кіраўніку Беларускай найыянал-сацыялістычнай партыі Фабіяну Акінчыцу.
1942 7 траўня, пакаранне акупантамі на шыбеніцы на плошчах і у Цэнтралыіым скверы Мінска 28 кіраўнікоў мінскага падполля, 250 падпольшчыкаў былі расстраляныя
1942 другая палова года, шырокае ўтварэнне ў заходнебеларускіх раёнах батальёнаў Арміі Краёвай. Існавалі Наваградская, Палеская, Валынская і Віленская акругі. На Наваградчыне мелі ў складзе 8 тысяч партызанаў, 15 тысяч у канспірацыі, з іх болей за палову былі беларусы. 3 1 студзеня 1943 года па ліпень 1944 правялі 102 баі з не.мцамі і паліцэйскімі аддзеламі, 83 баі з атрадамі савецкіх партызанаў.
1942 28 чэрвеня, драматычная смерць Янкі Купалы пры загадкавых абставінах у маскоўскай гасцініцы «Масква» напярэдадні свайго 60-гадовага юбілею. На думку шэрагу даследчыкаў Купала
стаў ахвярай забойства, арганізаванага НКВД. Юбілей паэта збіраліся святкаваць і ў акупаваным Мінску. Каб савецкі ўрад не віншаваў народнага паэта Беларусі паралельна з калабарацый-
КНІГІ ОНЛАЙН
