Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
нымі мінскімі ўладамм, маскоўскі НКВД палічыу за лепшае вы-
рашыць справу кардынальна. Купалы была пад падазрэннем.
1942 17 ліпеня, пачатак Сталінградскай бітвы. Удзел беларускіх салдат ва усіх баях за горад, якія цягнуліся па 2 лютага 1943.
1942 31 ліпеня, расстрэл нямецкімі карнікамі каля Наваградка 60 мірных жыхароў і двух каталіцкіх святароў Міхала Далецкага і Юзэфа Кучынскага
1942 жнівень, фарміраванне у СССР 75-тысячнага корпуса генерала Уладзіслава Андэрса з ваеннапалонных палякаў і беларусаў з Заходняй Беларусі. Палову Пятай Крэсавай дывізіі пяхоты корпуса складалі бе-
ларусы. А ўсяго ў складзе кор-
пуса трэцяя частка былі беларускія салдаты. Накіравана была гэтая Армія ў Ірак, Іран, Палесціну на дапамогу англічанам. Потым змагалася з немцамі ў Еўропе. Расфарміраваная ў 1947
годзе.
1942 карныя аперацыі нямецкіх акупантаў на Беларусі: «Хрушч», «Балотная ліхаманка», «Трохкутнік», «Нюрнберг» ды іншыя.
1942 верасень, вынішчэнне нямецкімі карнікамі вёскі Вяда Івацэвіцкага раёна. Усе 87 двароў спалены, 217 жыхароў забіты. Пасля вайны вёска не адрадзілася.
1942 лістапад, карная аперацыя акупантаў у Віцебскай вобласці пад кодавай назвай «Клетка для малпаў». У ходзе акцыі вынішчэння насельніцтва часткі нямецкай 12-й танкавай дывізіі зруйнавалі гусеніцамі 50 вёсак Гарадоцкага раёна.
1942 19 снежня, расстрэл гестапаўцамі ў Слоніме каталіцкіх манахіняў Багумілы Найшэўскай, Марты Валоўскай і ксяндза Адама Старка
1942 24 снежня, арыштаваны і закатаваны фашыстамі ў мінскай турме каталіцкі і грамадскі дзеяч ксёндз Вінцэнт Гадлеўскі
1942 закрыццё немцамі Альбертынскага грэка-каталіцкага кляштара. Экзарх грэка-каталіцкай царквы ў Беларусі Антон Неманцэвіч закатаваны немцамі ў турме.
1943 студзень, вынішчэнне карнікамі вёскі Літавец Дзяржынскага раёна. Усе 42 двары спаленыя, 196 жыхароў забітыя. Пасля вайны вёска не адрадзілася.
1943 15 лютага, подзвіг 70-гадовых братоў Цубаў з вёскі Навіны на Случчыне. Міхаіл Цуба адмовіўся весці немцаў да лагера партызанаў і быў расстраляны. Іван Цуба завёў карнікаў у балоты. Яго забілі, але і бальшыня карнікаў засталася ў дрыгве.
1943 20 лютага, спаленне карнікамі жыўцом 30 жыхароў вёскі Росіца Браслаўскага раёна. Ксяндзы Юры Кашыра і Антоні Ляшкевіч не пакінулі вернікаў і прынялі разам са сваімі парафіянамі пакутніцкую смерць.
1943 22 сакавіка, знішчэнне разам з 142 жыхарамі вёскі Хатынь. Усяго за гады вайны было спалена 9 200 беларускіх вёсак. У тым ліку разам з жыхарамі карнікі спалілі 628 вёсак,
1943 19 чэрвеня, расстрэл нямецкімі карнікамі ў вёсцы Баравікоўшчына ксяндзоў з касцёла ў Першаях Караля Стэнпня і Ахіла Пухалы. Мелі магчымасць ўцячы, але не пакінулі вернікаў сваёй парафіі, якіх вялі на расстрэл. Гэтая ахвяра ксяндзоў выратавала жыцці астатнім, якіх замест расстрэла забралі на працу ў Германію. Абодва ксяндзы прылічаныя да ліку каталіцкіх святых на Беларусі.
1943 карныя аперацыі акупантаў на Беларусі: «Заяц бяляк», «Котбус», «Фрыц», «Барбара», «Баклан», «Веснавое свята» ды інш. Усяго акупанты правялн 140 буйных карных аперацыяў у сельскай мясцовасці.
1943 ліпень, вынішчэнне карнікамі вёскі Княжаводцы Мастоўскага раёна. Усе 260 двароў спаленыя, 900 жыхароў забітыя.
1943 13 ліпеня, рэпрэсіўны расстрэл нямецкімі карнікамі каля вёскі Наўмовічы блізка Гродна 50 жыхароў Ліпска за смерць аднаго немца, забітага каля Ліпска партызанамі. Сярод расстра-
ляных Марыя Бернацкая, якая дабраахвотна пайшла на смерць замест цяжарнай жонкі сына. Прылічана да ліку ка-
таліцкіх святых на Беларусі.
1943 5 ліпеня ■ 23 жніўня, ўдзел беларускіх салдатаў у бітве на
Курскай дузе.
1943 -1 жніўня, расстрэл нямецкімі
карнікамі ва ўрочышчы Батароўка каля Наваградка 11 манахіняў ордэна сясцёр Святой сям'і з Назарэта. В 1945 годзе перазахаваныя наваградскімі вернікамі каля фарнага касцёла. Беатыфікаваныя (абвешчаныя святымі) 5 сакавіка 2000 года.
1943 3 жніўня, пачалася «рэйкавая вайна» супраць нямецкіх акупантаў на Беларусі.
1943 22 верасня, падпольшчыкі знішчылі ў Мінске Генеральнага камісара на Беларусі гаўляйтэра В. Кубэ. Расстрэл 3-000 мірных грамадзянаў Мінска немцамі ў якасьці карнай акцыі.
1943 -12-13 кастрычніка, бой каля
вёскі Леніна з немцамі беларусы ў складзе створанай з ваен-
напалонных 1939 года польскай дывізіі імя Тадэвуша Касцюшкі.
1943 за другую палову года аддзелы Арміі Краёвай наваградскай акругі забілі болей за 300 беларусаў па нацыянальтнай прыкмеце, з іх бальшыня звычайныя сялянскія сем'і.
1944 студзень, вынішчэнне карнікамі вёскі Ола (Светлагорскі раён). Усе 34 двары спаленыя, усе 168 жыхароў забітыя. Пасля вайны вёска не адрадзілася.
1944 сакавік, у Вільні ў сваёй кватэры застрэлены невядомымі драматург Францішак Аляхновіч (у Вільні рэдагаваў газету «Беларускі час»).
1944 6 сакавіка, пачатак фарміравання з дазволу немцаў баявых
адзінак Беларускай Краёвай Абароны на акупаванай тэрыторыі Беларусі. Было мабілізана ў БКА 25 тысяч чалавек. Створаны 36 пяхотных і 6 сапёрных батальёнаў. У баявых дзеяннях супроць партызан БКА брала ўдзел з траўня 1944 года. Праіснавала да вызвалення Беларусі Чырвонай Арміяй. Часткова падраздзяленні БКА апынуліся ў Германіі.
1944 11 красавіка 5 траўня, Полацка-Лепельская бітва партызанаў з нямецкімі карнікамі падчас блакады партызанскай зоны (мела абшар 3 200 кв. км., 1220 населеных пунктаў) Удзельнічалі 17.500 партызанаў супраць 60.000 немцаў і паліцаяў (12 палкоў СС, карны батальён, 5 дывізіяў пры 137 танках, 70 самалётах, 235 гармат). Пры прарыве акружэння разам з партызанамі выйшлі 15 тысяч мірных жыхароў. Карнікі страцілі забітымі і параненымі каля 21 тысячы салдат.
1944 удзел беларускіх салдат (ў складзе арміі Андэрса, другі корпус) ) у баях з немцамі ў Паўночнай Афрыцы.
1944 травень, удзел беларускіх салдат (у складзе арміі Андэрса) у бітве з немцамі каля горнага манастыра Монтэ-Касіна на подступах да Рыма. Тут палегла ў баях 923 салдата з 2-га корпусу, сярод іх 259 беларусаў з 5-й Крэсавай пяхотнай дывізіі.
1944 люты красавік, тэрарыстычныя акцыі аддзелаў Арміі Краёвай супроць вясковага беларускага насельніцтва Заходняй Беларусі (загінула некалькі тысяч чалавек).
1944 11 піраўня, у баі з гітлераўцамі 14-гадовы разведчык Марат Казей адстрэльваўся да апошняга патрона, а потым падарваў гранатай сябе і кола карнікаў.
1944 19 чэрвеня, вынішчэнне нямецкімі карнікамі вёскі Дальва Лагойскага раёна. Усе 10 двароў спаленыя, усе 44 жыхары забітыя. Пасля вайны вёска не адрадзілася.
1944 23 чэрвеня ■ 29 жніўня, вызваленне Беларусі ад гітлераўскіх захопнікаў. Удзел у аперацыі партызанскіх брыгад і атрадаў. Мабілізацыя партызанаў для змагання на франтах.
1944 3 ліпеня, вызваленне ад нямецкіх захопнікаў сталіцы Беларусі Мінска. 3 200.000 даваенных у горадзе засталося 20.000 менчукоў. Па ступені разбурэнняў стаіць у першай пяцёрцы побач з Варшавай, Дрэздэнам, Кіевам, Берлінам.
1944 у вызваленых раёнах Беларусі мабілізавана ў Чырвоную Армію болей за 800.000 чалавек (усяго за вайну 1.500.000 чалавек).
1944 ліпень, удзел беларускіх салдат у вызваленні ад немцаў Літвы (Віленская аперацыя).
1944 ліпень, фарміраванне ў Германіі 30-й дывізіі СС з нямецкай жандармерыі, беларусаў з Беларускай Краёвай абароны і рускіх дабраахвотнікаў з ліку палонных. Склад дывізіі 11 тысяч ча-
лавек, у тым ліку 7 тысяч беларусаў. Ваявала разам з немцамі на французскім фронце.
1944 27 ліпеня, вызваленне ад нямецкай акупацыі Беластоцкай вобласці БССР.
1944 28 ліпеня, немцы пры адступленні ўзарвалі Дабравешчанскі сабор у Супраслі славуты помнік беларускага дойлідства.
1944 31 ліпеня, пачатак аперацыі НКУС Беларусі па ачыстцы заходніх раёнаў ад узброенага падполля. За год арыштавана і затрымана болей за 97 тысяч чалавек. Забіта пры супраціўленні болей за 3 200 чалавек.
1944 жнівень, арыішп органамі НКУС у Вільні Адама Станкевіча, вядомага рэлігійнага і палітычнага дзеяча Беларусі, навукоўца, публіцыста, дырэктара Беларускага цэнтра ў Літве. У 1945 годзе асуджаны на 25 гадоў зняволення, вывезены ў «Азёрлаг», дзе таго ж года ўвосень, па афіцыйных звестках, памёр. Станкевіч адзін з першых святароў, якіх арыштоўвалі на вызваленых землях і наогул пасля вайны. 3 1944 па 1956 гады у савецкіх канцлагерах адбывалі зняволенне болей за 700 каталіцкіх святароў.
1944 жнгвень, пачатак партызанкі польскага і беларускага падполля ў Заходняй Беларусі супраць савецкага ладу. Працягвалася па 1953 год. На Гродзеншчыне «зялёныя» забіді 744 чалавека.
1944 верасень, удзел беларусаў у бітве з немцамі пад Аргаймам у Галандыі ў складзе 1-й парашутнай брыгады 1-й паветранадэсантнай арміі саюзнікаў.
1944 20 верасня, страта Беларуссю Беластоцкаіі вобласці, бо сталінскі ўрад заключыў пагадненне з Польскім камітэтам нацыянальнага вызвалення пра маючую быць перадачу Беласточчыны Польшчы і абмен насельніцтвам на перададзеных землях. 3 Беласточчыны выселяліся беларусы, з Беларусі туды ехалі беларускія палякі. За наступныя гады ў савецкую Беларусь выехалі з Беласточчыны Зб тысяч чалавек.
1944 верасень, арышт органамі НКУС архімандрыта Серафіма ў Жыровіцкім манастыры. Прыняў пакутніцкую смерць у турме.
1944 снежань, у Пружанах органамн НКУС арыштаваны ксёндз Казімір Сьвёнтак. Асуджаны да 10 гадоў пазбаўлення волі «за антысавецкую дзейнасць». Адбыў поўны тэрмін пакарання. 30 кастрычніка 1994 года пасвячоны папам рымскім Янам Паўлам П у кардыналы.
1945 25 студзеня, утварэнне ў Германіі 1-й беларускай грэнадзёрскай брыгады «Беларусь» з уцекачоў Беларускай Краёвай Абароны і вайсковапалонных беларусаў. Удзел дывізіі ў баях на Заходням фронце супроць англічанаў і амерыканцаў.
1945 люты, утварэнне на Брэстчыне падпольнай тэрарыстычнай арганізацыі «Чорны кот». Узначальваў яе маёр БКА Міхась Вітушка Арганізацыя вяла антысавецкую партызанку да 1950 года ў раёнах Заходняй Беларусі. Праз яе чальцоў забітыя болей за 700 партыйных і савецкіх работнікаў сельсаветнага і раённага ўзроўню, членаў іхных сем'яў, міліцыянераў, энкэвэдыстаў і вайскоўцаў.
1945 30 красавіка, дывізія СС «Беларусь» па ўзгадненні з амерыканскім камандаваннем прабіла нямецкія заслоны і здалася ў палон амерыканцам (была інтэрніравана).
КНІГІ ОНЛАЙН
