Крыж памяці, меч лёсу
кароткі спіс войнаў, стратаў, рэпрэсіяў, якія зведала Беларусь за тысячагоддзе
Кастусь Тарасаў
Выдавец: Лекцыя
Памер: 119с.
Мінск 2001
1933 3 жніўня, Кобрынскае ўзброенае сялянскае паўстанне супраць польскага эканамічнага і нацыянальнага ўціску. Задушана паліцыяй і войскамі. 30 актыўных удзельнікаў прыгавораны да турэмнага зняволення.
1933 -жнівень, арышт і расстрэл карнікамі НКУС БССР святара з вёскіі Крываносы Старадарожскага раёна Івана Вячоркі і святара з вескі Таль Любанскага раёна Сяргея Радакоўскага
1933 верасень, савецкая ўлада абменьвае Фраяцішка Аляхновіча (адбываў пакаранне ў Салаўках) на палітвязня Браніслава Тарашкевіча (расстраляны карнікамі НКУС ў 1937).
1933 масавая высылка карнымі органамі НКУС заможных беларускіх сялянаў у Сібір (за тры гады выслалі болей за 35 тысяч сем'яў).
1934 17 чэрвеня, прыняў беларускіх вязняў створаны польскімі ўладамі канцэнтрацыйны лагер у Бярозе Картузскай.
1934 сталінскімі судамі засуджана болей за 10 тысяч беларускіх сялянаў за крадзяж з голаду калгаснай уласнасці (на падставе Пастановы СНК СССР аб ахове сацыялістычнай маёмасці, так званага «закона пяці каласкоў»).
1936 27 студзеня, на судовым працэсе у Гродне Сяргей Прытыцкі застрэліў правакатара. Быў цяжка паранены паліцыяй,
арыштаваны і прыгавораны да пакарання смерцю, якое замянілі
пажыццёвым зняволеннем. Вызвалены з турмы ў 1939 годзе. 3 1968 года Старшыня Вярхоўнага Савета БССР.
1936 неафіцыйны удзел беларусаў-вайскоўцаў у грамадзянскай вайне ў Іспаніі на баку рэспубліканцаў (вайна цягнулася да 1939 г.).
1936 травень, варварскае зруйнаванне ў Мінску на плошчы Свабоды помніка архітэктуры 17 ст. былой уніяцкай царквы Святога Духа (у царскі час забраная і пераробленая пад праваслаўны храм). На атрыманай пляцоўцы на загад уладаў усталявалі звярынец, пасля вайны, па 1985 год, тут трымалі піўную.
1936 10 чэрвеня, варварскае знішчэнне на загад савецкіх уладаў Рагвалодава (Барысаўскага) каменю з дапамогай дынаміту. Чым ён зашкодзіў бальшавікам на 10-тысячны год свайго існавання, ніхто не ведае.
1936 15 лістапада, арышт орга-
намі НКУС Зміцера Жылуновіча, (пісьменніцкі псеўданім Цішка Гартны), першага кіраўніка савецкага ўрада Беларусі ў
1919 годзе. Пасля катаванняў у мінскай турме змешчаны ў Магілёўскую псіхіятрычную лячэбніцу, дзе быў жорстка забіты 11
красавіка 1937 года.
1936 снежань, польскія ўлады, здзейсняючы паланізацыю беларусаў, забаранілі дзейнасць у Заходняй Беларусі Таварыства беларускай школы.
1937 сакавік, наркомам унутраных справаў на Беларусь Масква прызначыла Бермана. За год ягонага камісарства ў БССР было знішчана болей за 100 тысяч чалавек, ўведзены ў практыку масавыя забойствы і захаванні. У лютым 1939 года, калі Сталін пазбаўляўся ад найбольш крывавых выканаўцаў тэрора (каманда кар-
нікаў саюзнага наркома Яжова), Берман быў расстраляны.
1937 сакавік, прыбыццё генерала Станіслава Булак-Балаховіча ў кпанію, у штаб Франко, у якасці «назіральніка», на справе як кіроўца дыверсійнага аддзела. Прабыў у Іспаніі да вясны 1939 года. Ягоным праціўнікам па дыверсіях на баку рэспубліканцаў быў Кірыла Арлоўскі, у будучыні вядомы старшыня калгаса «Рассвет» на Магілёўшчыне.
1937 6 траўня, арышт органамі НКУС выдатнага грамадскага дзеяча, заснавальніка Таварыства беларускай школы, старшыні Беларускай сялянска-работніцкай грамады, перакладчыка на беларускую мову «Іліады» і «Пана Тадэвуша» Браніслава Тарашкевіча. Расстраляны ў лістападзе ў Курапатах.
1937 16 чэрвеня, пазбягаючы арышту і катаванняў, скончыў жыццё самагубствам Аляксандр Чарвякоў, старшыня ЦВК БССР, адзін са стваральнікаў савецкай беларускай дзяржавы.
1937 21 чэрвеня, М.Галадзед, старшыня СНК БССР, раней арыштаваны ў Маскве і прывезены ў Мінск, па афіцыйнай версіі скончыў жыццё самагубствам, кінуўшыся з акна кабінета следчага ў будынку НКУС. Па перакананні даследчыкаў выкінуты праз вакно камандай следчых.
1937 2 жніўня, пачатак масавага арышту і вынішчэння так званых «польскіх шпіёнаў» грамадзянаў польскай нацыянальнасці. За год было арыштавана 15 740 чалавек, з іх расстралялі 14.034.
1937 жнівень, масавыя арышты кіруючых работнікаў і творчай інтэлегенцыі у БССР (купна рэпрэсіравана 2.570 чалавек, сярод іх 40 наркомаў і іхных на.меснікаў, 25 акадэмікаў, 16 членаў ЦВК і СНК, 54 літаратара).
1937 29-31 кастрычніка, масавыя расстрэлы органамі НКУС беларускай інтэлігенцыі ва ўрочышчы Курапаты.
1937 1 лістапада, расстрзл у Курапатах 11 біскупаў, святароў, дыяканаў Беларускай Аўтакефальнай царквы. Каля 200 святароў сасланыя ў сталінскія канцлагеры, дзе бальшыня загінула.
1938 10 лютага, расстрэл у Мінску 46 сялян-латышоў з вёскі Гайсма Быхаўскага раёна па абвінавачванні ў шпіянажы на карысць Латвіі. Усяго па гэтым абвінавачванні было арыштавана 1459 латышоў грамадзянаў Беларусі.
1938 паноўная замена гістарычнай назвы сталіцы Беларусі Менск на спаланізаваную і прынятую ў расійскім ужытку форму Мінск.
Усе спробы вяртання гістарычнай назвы гораду па сённяшні дзень сустракаюць люты супраціў прыхільнікаў русіфікацыі Беларусі.
1938 забарона царкоўнай службы ў мінскіх цэрквах Марыі Магдалены і Аляксандра Неўскага, што былі на Старажоўскіх і Ваенных могілках. Святары гэтых цэркваў былі арыштаваны і расстраляныя ў Курапатах.
1938 7 сакавіка, пастановай ЦК ВКП(б) рэарганізаваныя ў звычайныя вайсковыя падраздзяленні Беларускіх стралковых дывізіяў, якія фарміраваліся на нацыянальна-тэрытарыяльнай аснове з 1923 года.
1938 10 красавіка, растрэл кар-
1938
1938
1938
нікамі НКУС усіх мужчынаў ва ўзросце ад 17 да 70 гадоў (разам 90 чалавек) у беларускай каталіцкай вёсцы Беласток, якая была закладзена беларускімі малазямельнымй перасяленцамі у Томскую губерню Сібіры.
- 25 траўня, расстрэл у Ку-
Курапаты Крыж роспачы.
Тут павінны стаяць 200.000 такіх крыжоў
рапатах Палуты Бадуновай, дзеячкі беларускага нацыянальнага руху, былога сакратар ЦК БПС.-Р. Перад тым была асуджана да 10 гадоў зняволення.
- высяленне з Друі на загад польскіх уладаў айцоў-марыянаў, якія праводзілі беларускую культурніцкую палітыку.
- ліпень, арышты духавенства ў Мінску органамі НКУС. Усяго за папярэдні год арыштавана і рэпрэсіравана 3250 святароў і актыўных вернікаў, у тым ліку мітрапаліт.
1938 9 ліпеня, на Брэстчыне ў касцёле св. Тройцы ў Воўчыне (родавы маёнтак Панятоўскіх) перазахаваная труна з астанкамі апошняга вялікага князя літоўскага і караля польскага. Ст. Панятоўскага. Труна была перададзеная Рэчы Паспалітай на загад Сталіна.
1938, 1 верасня, у Мінскай турме расстраляны Андрэй Бараноўскі былы сакратар слуцкай арганізацыі Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў, удзельнік слуцкага паўстання.
1939 23 жніўня, дакументальнае афармленне змовы паміж сталінскім і гітлераўскім рэжымамі пра падзел узброенай сілай Польшчы і перадзел сфераў уплыву ў Еўропе (так званы «Пакт Молатава Рыбентропа»).
1939 1 верасня, пачатак Другой сусветнай вайны. Напад Германіі на Польшчу. У склад Польскага войска мабілізавана каля 100 тысяч беларускіх салдат і афіцэраў. Удзел беларусаў у гераічнай абароне Вэстэплятэ (там патрапіў у палон закліканы ў войска пісьменнік Янка Брыль). Усяго патрапіла ў нямецкі палон 300 тысяч салдат і афіцэраў Войска Польскага. Загінула более 200 тысяч мірных грамадзянаў.
1939 верасень, удзел беларускіх салдат у шэрагах польскага войска ў абароне Варшавы, у баях з немцамі над Бугам, у баях з Чырвонай Арміяй.
1939 верасень, удзел беларускіх дабраахвотнікаў на чале з генералам Ст. Булак-Балаховічам у абароне Варшавы ад немцаў.
1939 17 верасня, уступленне СССР у Другую сусветную вайну. На двух франтах Беларускім і Украінскім было задзейнічана для наступу на Польшчу каля 1 мільёна салдат, 4 тысячы TanKay, 2 тысячы самалётаў. Беларусы ў складзе Чырвонай Арміі ўдзельнічалі ва ўз’яднанні Заходняй Беларусі з Савецкай Беларуссю. Баявыя дзеянні паміж чырвонымі і польскімі часткамі адбываліся пад Нясвіжам, Валожыным, Слонімам, Шчучыным, Маладзечна, буйныя баі былі за Гродна, Більню, Навагрудак, Скідаль, у Аўгустоўскіх лясах на Падляшшы, у ваколіцах Сапоцкіна, Далістова, Кадзяўцоў. У складзе польскіх аддзелаў беларусы абаранялі Брэсцкую крэпасць ад нямецкай арміі Гудэрыана. У савецкі палон патрапіла болей за 200 тысяч вайскоўцаў, на тэрыторыі Заходняй Беларусі каля 70 тысяч салдат і афіцэраў. 3 іх бальшыня беларускія ўраджэнцы. Каля 40 тысяч мясцовых шэрагоўцаў з палону выпусцілі. 3 боку Чырвонай Арміі, па афіцыйных звестках, страты склалі 740 чалавек забітымі, I860 параненымі. 3 першай хвалі палонных 4500 афіцэраў змясцілі ў лагер у Казельску, 4000 у лагер у Старабельску і 6500 вязняў апынуліся ў лагеры ў Асташкаве
1939 22 верасня, Чырвоная Армія заняла Беласток.
1939 23 верасня, ваколіцах Скідаля сяляне самасудам расправіліся з палякамі-асаднікамі. Былн забітыя 42 чалавекі.
1939 25 верасня, сумесны ўрачысты вайсковы парад «перамогі» ў Брэсце частак гітлераўскай і сталінскай арміяў. Абмен савецкім і нацысцкім сцягамі на памяць пра «перамогу»
1939 26 верасня, у Пружанах органамн НКУС арыштаваны ксёндз Казімір Сьвёптак па абвінавачванні ў «шпіянажы». Знаходзіўся ў Брэсцкай турме да захопу горада немцамі летам 1941 года, пасля чаго вярнуўся ў Пружаны.
1939 29 верасня, у Будслаўскім касцёле Узнясення Маці Божай аддзел чырвонаармейцаў расстраляў з вінтовак унутранае скульптурнае аздабленне (апосталаў), вітражы, абразы і цудатворны абраз Маці Божай Будслаўскай. Адрэстаўраваны толькі ў 1991 годзе.
1939 кастрычнік, арышт у Малад-
зечне органамі НКУС першага рэдактара газеты «Наша ніва», вядомага дзеяча нацыянальнага адраджэння Аляксандра Уласава. Яму было 65 гадоў, і яго асудзілі на 5 год зняволення ў сталінскім канцлагеры. Згодна афіцыйным звесткам, памёр па дарозе ў Сібір недзе ў Марыйскай акрузе. Як было на справе і
дзе магіла гэтага шаноўнага чалавека невядома.
1939 10 лістапада, у сваім былым маёнтку, нацыяналізаваным савецкай уладай пасля злучэння Заходняй Беларусі з Савецкай, зверскі забіты мясцовымі «актывістамі» вядомы беларускі дзеяч часоў БНР Раман Скірмунт. Яму было 75 гадоў.
1939 30 лістапада, пачатак захопніцкай вайны Савецкага Саюза
супраць Фінляндыі з мэтай яе далучэння да СССР, удзел у вайне беларускіх салдат, мабілізаваных у Чырвоную Армію.
1939 восень, паноўнае рабаванне каштоўнасцяў Нясвіжскага замка
КНІГІ ОНЛАЙН
