Кветка Перуна
Тэатралізаваныя гульні, святы, казкі
Іван Кірчук, Кацярына Кірчук
Памер: 316с.
Мінск 2022
Тамаш. Замок, ці размыкаешся ты?
4-ы хлопец. He.
Тамаш. Дай Божа, каб у звера не разамкнуліся зубы. (Падыходзіць да наступнага.)
Тамаш. Калода, ці павернешся ты?
5-ы хлопец. He.
Тамаш. Дай Божа, каб і звер не павярнуўся да нашай скацінкі. (Падыходзіць да наступнага.)
Тамаш. Асіна, ці гнілая ты?
6-ы хлопец. Гнілая.
Тамаш. Няхай жа ў ваўкоў зубы будуць гнілыя. (Падыходзіць зноў да першага.)
Тамаш. Зязюля, ці ты прыкукуеш?
1-ы хлопец. Прыкукую.
Тамаш. Прыкукуй нашу скацінку, каб яна не разбягалася.
Пасля гэтай гульні пастушкі спяваюць або танцуюць пад музыку. Потым з’ядаюць яеч-ню і падкідваюць лыжкі ўгору.
Каліна, возерная зялёная, каліна!
Скора, але спакойна J = 132
Ка- лі - на, во - зер - на - я зя - лё - на - я, ка-лі - на!
118
Каліна, возерная зялёная, каліна!* Свякроўка мая шалёная, Загадала мне ў нядзельку рабіць, У нядзельку рабіць, адзёжку жлукціць, Адзёжку жлукціць, на моры вяліць. - Я ні татарка ў нядзелю рабіць, У нядзелю рабіць, адзёжку жлукціць, Я ні качачка па моры плаваць.
* Прыпеў «Каліна» абрамляе кожны радок.
[H]
Тамаш. Каб наша скацінка так высока ўгору скакала.
1-ы хлопец. Дзядуля, а што вы рабілі ў пастухах, у маладосці?
Тамаш. I спявалі і гулялі.
2-і хлопец. А ў што?
Тамаш. А па рознаму. I сцізорык кідалі.
2-і хлопец. Як?
Тамаш. Кідалі, каб як мага больш убіць яго ў зямлю. I пераможца кідаў прайграўшаму ў рот кавалак дзірвана.
3-і хлопец. Ну і гульня.
Тамаш. Калі гулялі, то былі жорсткія пакаранні: і «жарылі шапкамі» па спіне, і «прага-нялі паміж ног», і зямлю елі.
4-ы хлопец. Зямлю елі?
5-ы хлопец. Сапраўды?
Тамаш. Елі «рэпу».
6-ы хлопец. Рэпу і я магу, а вось зямлю дык не.
Тамаш. Гэта гульня была такая. Трэба было ўсім адвярнуцца, адзін выцінаў невялічкі дзірван, клаў яго назад, маскіраваў.
6-ы хлопец. I дзе рэпа?
Тамаш. Потым усе шукалі, цягаючы за траву па тры разы, і хто прайграваў, павінен быў з’есці тую «рэпу». (Усе смяюцца.)
Чуецца голас зязюлі.
Тамаш. О, ведаеце, хлопчыкі, зязюля да нас прылятае з Выраю апошняя, а адлятае першая. 2-і хлопец. Хітрая, я чуў, што яна жыве 20 год.
Тамаш. He ведаю, я ёй не кукаваў. (Зноў усе смяюцца.)
3-і хлопец. Кажуць, зязюля з чортам знаецца?
Тамаш. Хто знае, але я ведаю, што зязюля першы раз кукуе, як у царкве спяваюць пер-шы раз «Хрыстос уваскрэс».
4-ы хлопец. Аднойчы мяне ляснік з фальварка навучаў: «Калі хочаш, каб зязюля больш накукавала, трэба дрэва, на якім яна сядзіць, перавязаць поясам».
5-ы хлопец. Ага, ідзі шукай тое дрэва.
6-ы хлопец. Яшчэ і заблудзіш.
Тамаш. Кукуй, зязюлька, да Яна, бо па Яне не будзеш. Выспее ячменны каласок, завяжа зязюльцы галасок.
Хлопцы пачынаюць іграць на музычных інструментах, усё гэта пераходзіць у спаборні-цтва. Пасля гэтага зноў сядаюць вакол Тамаша.
119
Найгрыш
Скора J = 132
доўгая
[12]
Тамаш. Слухайце, хлопцы, уважліва навокал. Бо ўсё размаўляе паміж сабой, нават расліны. I ёсць такія людзі, што разумеюць іх гаворку.
2-і хлопец. А ты, дзядуля, разумееш?
Тамаш (хітра ўсміхаецца). Трошкі магу, бо ведаю, якая сіла ў якой кветцы. I ў даўнія часы шмат было такіх людзей, а цяпер то вельмі мала.
2-і хлопец. А нас навучыш?
Тамаш. Чаму не.
1-ы хлопец. А вось наготкі заўсёды раслі ў маёй бабулі на гародзе.
2-і хлопец. I што?
1-ы хлопец. Яна размаўляла з імі, гаварыла, што яны не дапускаюць перуноў і перад бурай сярод кветак паяўляюцца агеньчыкі-бліскавіцы.
3-і хлопец. Вось бы пабачыць, можа, чары якія?
Тамаш. He, але кожны месяц два дні перад маладзіком і два дні пасля яго - дні ча-раўнікоў.
4-ы хлопец. А што яны рабілі?
Тамаш. Псоту. Лічыцца, нячыстая сіла можа шкодзіць коням толькі ў гэту ноч.
5-ы хлопец. Дзядуля, а што рабілі, калі кароўка не вярталася з пашы нанач?
Тамаш. Маліліся Святому Юрыю, а, бывала, тая прыходзіла зранку стомленая, то ста-рыя людзі гаварылі, што яе нячысты мучыў.
6-ы хлопец. А былі засцярогі?
Тамаш. Былі. У першы дзень пастухі перакідвалі праз увесь статак сякеркі «крыж-накрыж» або закопвалі ў варотах замок, бязмен.
1-ы хлопец. А я ведаю, што конь не падыдзе да таго чалавека, на якога навялі псоту.
Тамаш. Так.
1-ы хлопец. I наш сусед пасадзіў ля хаты каліну і казаў, што гэтае дрэва адводзіць дур-ное вока.
2-і хлопец. Дзядуля, а калі ачаруюць коніка?
Тамаш. To проста, вазьмі падкову, пакладзі ў гаршчок і вары.
2-і хлопец. I што будзе?
Тамаш. Як пячэ кіпень, так будзе пячы ў грудзях чараўніка.
3-і хлопец. I хвароба адступіць?
Тамаш. Так. Юрый, засцерагальнік наш, вясною закрывае зяпы ваўкам, а восенню ад-мыкае, і яны тады ходзяць зграямі.
Пастушкі зноў сядзяць, моўчкі глядзяць на вогнішча, нешта наігрываюць на ін-струментах.
120
Найгрыш
He вельмі скора о = 116
[13]
Тамаш. Хлопцы, каторы конь суджаны ваўку, то ў яго на баках і паміж ног... (Смяецца.) 2-і хлопец. Што?
Тамаш. Ёсць сівая шэрсць, воўчая. I не станавіцеся на тое месца, дзе качаўся конь.
3-і хлопец. Чаму?
Тамаш. Таму што галава будзе балець.
4-ы хлопец. А я бачыў, як абкурвалі кароўку.
Тамаш. I бацька мой так рабіў, абкурваў з усіх бакоў і казаў, што яго дзед падразаў ко-ням канцы вушэй.
5-ы хлапец. Ага, да самага хваста. (Пастушкі зноў смяюцца.)
Тамаш. Яшчэ глядзелі, калі ў жарабяці хвост дарос да каленяў, дык воўк ужо не зло-віць яго.
3-і хлопец. Давайце, дзеду, вогнішча больш распалім, цямнее ўжо.
Хлопцы рыхтуюць вогнішча, а дзед працягвае сваю пастухоўскую «навуку».
Тамаш. Закон наш першы - не разбураць пастухоўскага вогнішча без асаблівай неаб-ходнасці, інакш конікі, кароўкі могуць разыходзіцца і знікаць.
2-і хлопец. He гані каня дубцом, а гані аўсом.
4-ы хлопец. Кармі каня не пугай, а сенам з луга.
Тамаш. Так, і нельга біць жывёлку, асабліва сухой палкай, бо пабіты пачне сохнуць і зробіцца сухі, як тая палка. Слухайце, хлопцы, байку. Аднойчы Чорт зляпіў з гліны ваўка. Ідзе Бог, а Чорт кажа: «Кусі, кусі, воўк яго, кусі!» Але гліняны воўк не крануўся з месца. Тады Бог цюкнуў на Чорта: «Кусі, кусі Чорта, воўк». I Воўк ухапіў Чорта за нагу.
5-ы хлопец. Так яму, так!
Тамаш. Ратуючыся, Чорт залез на першае дрэва.
6-ы хлопец. Якое першае?
Тамаш. Асіна, таму яна горкая.
6-ы хлопец. Відаць, ад смаку чортавай крыві.
Тамаш. I самае галоўнае (усе ўважліва слухаюць), калі пастушок - навічок, то старэйшы пастух павінен адлупцаваць ці пабіць яго.
1-ы хлопец. Яшчэ чаго?
2-і хлопец. I я не хачу.
3-і хлопец (устае). Уцячом!
121
Тамаш. А лічыцца, што пасля гэтага пастушок не будзе баяцца ваўкоў.
4-ы хлопец. А хто іх баіцца. (Іншыя азіраюцца)
Тамаш. Добра, жартую. Лепш яшчэ паслухайце. Аднаго разу Святы Юрый забіў вялізна-га змея. Бог паклікаўяго і кажа: «Калі ты пабароўтакое страшэннае ўродзішча, дык я цябе пастаўлю начальнікам над ваўкамі. Бо яны, чортава тварэнне, так рассваволіліся, а мне за імі некалі наглядаць». Вось з таго часу і лічыцца Юр’я апекуном жывёлы.
3-і хлопец. А я чуў, што, як бяжыць воўк, і мае раззяўленае горла, то яго не трэба баяц-ца, бо на ім едзе Святы Юр’я.
Тамаш. Ёсць і простыя засцярогі: кладуць пояс, каб скацінка не адыходзіла далёка, або патэльню.
4-ы хлопец. Нашто, дзеду?
Тамаш. Дык жалеза не ўкусіш. I ножык сёння вастрыць нельга.
2-і хлопец. Зноў нельга.
Тамаш. Гэта значыць - вастрыць ваўку зубы.
6-ы хлопец. Хіба ўсё запомніш?
Тамаш. Чаму не, маладыя голавы. I на камень не сядайце.
5-ы хлопец. To што, ноч стаяць?
Тамаш. Чаму, трэба адпачываць на пні, на калодзе.
5-ы хлопец. А на камяні чаму нельга?
Тамаш. Інакш закамянее прыплод у скаціны.
Некаторыя пастушкі стаміліся і паснулі, але дзед не звяртае на гэта асаблівай увагі.
Тамаш. Можаце адпачываць лежачы бокам, нічком. (Працягвае.) А яшчэ маладыя па-стухі павінны штодня выразаць свежы дубец.
1-ы хлопец. А як шкада нішчыць усё жывое!
Тамаш. Тады кладзі дубец у ваду.
Нагуляўшыся, нагаварыўшыся ўволю, пастушкі засынаюць вакол дзеда.
Тамаш (сядзіць, глядзіць на вогнішча і гаворыць сам з сабою). Вось так вясною травіца кажа кароўкам: «Ешце мяне, ешце, потым ідзіце дамоў, а калі заўтра раненька прыйдзеце, дык я больш падрасту». А ўвосень кажа: «Ешце, ешце, адпачніце і зноў ежце, бо заўтра мяне можа і не быць».
Тамаш (устае, аглядае хлопцаў, што паснулі). Эх, вялікія вы мае пастухі. (Чытае замову.) Святы Юрай, закрыў ты неба звёздамі, зямлю - травой, дрэва - ліствою, рыбу -лускою, закрый нашу скацінку рызай сваёй. Любі мой дух. Хух, Хух.
Пачынае днець.
5 ДЗЕЯ
Галоўныя дзеючыя асобы
Казімір
Кацярына
Хлопцы
Дзяўчаты
Зноў падворак Казіміра і Кацярыны. Ранак. Абое на двары.
Казімір (кладзе сякеру на зямлю). Як сякеры ў печы не ляжаці, так шэраму зверу ска-цінкі не відаці. (Потым кладзе пілу на зямлю і працягвае.) 3 утрашняю зарою
122
загаварваю скацінку, чорнаю шарсцінку. Як гэту пілу нікому не ўзняць і ад-гэтуль не падняць, так маю скацінку вачамі нікому не браць. (Потым бярэ за-мок, кладзе на зямлю.) Усе зверы збірайцеся, я замок замкну, а ключ знясу на Кіян-Мора, пад Латыр-Камень. Маім славам ключ і замок. Амінь.
Недалёка ад гаспадара стаіць Кацярына, таксама чытае замовы. Тэксты і дзеянні могу-ць адбывацца адначасова.
Кацярына (трымае яйка). Як гэта яйка цэленькае і кругленькае, так каб і мая скацінка была сытая, поўная і круглая. (Бярэ ў рукі сухі мак, дзядоўнік, крапіву.) Дай жа Божа ад чар і ведзьмаў, людзям - на здароўе, а ворагам - на безгалоўе.
Да яе падыходзіць Казімір, які ў адной руце трымае запаленую свечку, а ў другой - акра-ец хлеба на талерцы.
Казімір. Стой, кароўка, у табуне, як агонь, у яме.
Кацярына. А як печ стаіць на месцы, каб і скацінка хадзіла на месца.
Пасля гэтага яны ідуць у хату, па дарозе размаўляюць аб надвор’і.
Казімір. А ці памятаеш, жоначка, як вясною вада прыбывала?
Кацярына. He. Дзе ж за працай усё ўбачыш.
Казімір. А я памятаю - прыбывала. Добра гарачае будзе лета.
Кацярына. Калі сонца добра грэе - то колас добра cnee, а дождж быў, памятаю.
Казімір. Трошкі мокры май - то жыта будзе як гай і каровы будуць прыносіць поўнае вымя малака.
Кацярына. Усяляк бывае. Як на Юр’ю пагода, то на грэчку няўрода. Усё ў Божых руках.
Чуецца музыка, на падворак прыходзяць дзяўчаты і хлопцы. Дзед Тамаш, як заўсёды, вясёлы, жартуе, загадвае загадкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
