Кветка Перуна
Тэатралізаваныя гульні, святы, казкі
Іван Кірчук, Кацярына Кірчук
Памер: 316с.
Мінск 2022
Музыкі іграюць, усе танцуюць.
Ой, там на таргу, на базары
Ой, там на таргу, на базары Жонкі мужыкоўтаргавалі. Як прыдзецца да ладу, Дак я свайго павяду дай прадам.* Із лык матузоў навязала, Дай на мілага павязала.
Як прывезла на базар, Да церніцы прывязала.
Як наехалі пакупніцы, Як наехалі таргаўніцы. Сталі думаць і гадаць, Што за майго мужа даць?
А за майго мужа трэба даць, А за майго мужа трэба даць: Пару коней вараных, Шчэй сто рублей залатых.
3 коньмі нада вадзіцца, А з грашамі нада насіцца, А мой мілы чарнабрывы, На работу не лянівы, Ён самой мне прыгадзіцца. Ён пасее і паарэ Hi для каго, для мяне. Мой міленькі, даражэнькі, Пажалею я цябе - не прадам!
* Апошнія два радка кожнай страфы спяваюцца двойчы.
[Ю]
Паўлінка. Што ж, даў Багач у гэтым годзе дастатак у кожную сям’ю.
Антон. Прынёс Багач дабрабыт, шчасце.
Антоніха. Думаю, ніхто не адмовіўся ад такога багацця.
Несцерка. А яно ж, вядома, у гэтым кошыку. (Паказвае на кошык з зернем.)
Паўлінка. Будзе зерне - будзе хлеб, самае святое і дарагое для кожнага чалавека.
Антон. Бо менавіта дзякуючы яму, людзі жывуць на белым Свеце. Будзе хлеб - будуць гучаць песні бабуль-дзядоў.
Антоніха. Будуць песні - паспяваем, пагуляем на святах.
202
Несцерка. А будуць святы, то і нашы дзеткі павучацца ад старэйшых, як на нашай Свя-той Зямельцы жыць трэба.
Спяваюць развітальную песню і сыходзяць са сцэны.
На зарэ снапы носяць
Умерана
На за - рэ сна - пы но - сяць, на за - рэ сна - пы
но - сяць,
пры свя - чы
вя - чэ
ра - юць.
На зарэ снапы носяць,* Пры свячы вячэраюць. Ой, выйдзі, гаспадару, Напроці свайго двору. Дай на жыта стадолу, А для жэнчыкаў святліцу. Ты скупы гаспадару, Ты не стой за дзвярыма, Ты не стой за дзвярыма, Вынесь бочку піва I гуску на закуску!
* Кожны радок паўтараецца двойчы.
[11]
ЗАСЛОНА
Літарапгура
1. Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Гомел. вобл./уклад. В. А. За-харава і інш.; уклад. муз. часткі У. I. Раговіч. - Мінск : Універсітэцкае, 1989.
2. Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл. / уклад. В. Лі-цвінка ; уклад. муз. часткі Г. Р. Кутырова. - Мінск : Універсітэцкае, 1995.
3. Беларускі фальклор: Хрэстаматыя : вучэб. дапам. для філал. фак. ВНУ / склад. К. П. Ка-башнікаў і інш. - Мінск : Выш. шк., 1996.
4. Восеньскія і талочныя песні / A. С. Ліс. - Мінск : Навука і тэхніка, 1981.
5. Жніўныя песні / склад. A. С. Фядосік. - Мінск : Навука і тэхніка, 1974.
6. Лозка, А. Ю. Беларускі народны каляндар / А. Ю. Лозка. - Мінск : Полымя, 1992.
7. Мажэйка, 3. Я., Варфаламеева, Т. Б. Песні Беларускага Падняпроўя / 3. Я. Мажэйка, Т. Б. Варфаламеева. - Мінск : Бел. навука, 1999.
8. Шнрма, Г. Двестн белорусскмх народных песен / Г. Шлрма. - М. : Сов. композлтор, 1958.
203
Каментарыі да песень
[1] Выкарыстана мелодыя песні «Па зарэччу зелле»: Шнрма, Г. Р. Двестм белорусскмх на-родных песен/Г. Р. Шмрма ; под обіц. ред. С. В. Аксюка. - М.: Сов. компознтор, 1958. -С. 84. (Зап. Р. Шырма ў 1928 г. у в. Мядзел Маладзечненскай вобласці ад А. Давідовіч.)
[2] Выкарыстана мелодыя песні «Вылецела галка»: Шмрма, Г. Р. Двестн белорусскнх народных песен / Г. Р. Шнрма ; под обіц. ред. С. В. Аксюка. - М. : Сов. композмтор, 1958. - С. 102. (Зап. Р. Шырма ў 1932 г. у в. Шакуны Пружанскага раёна Брэсцкай воб-ласці ад Г. Шырмы 1864 г. н.)
[3] Гл. каментарый 1.
[4] Выкарыстана мелодыя песні «Пад дубіною, пад зеляною»: Шнрма, Г. Р. Двестм бело-русскнх народных песен / Г. Р. Шнрма ; под обіц. ред. С. В. Аксюка. - М.: Сов. компо-знтор, 1958. - С. 109. (Зап. Р. Шырма ў 1940 г. у м. Будслаў Маладзечненскай вобласці ад М. Чантарыцкай.)
[5] Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл./уклад. В. Д. Лі-цвінка ; уклад. муз. часткі Г. Р. Кутырова. - Мінск : Універсітэцкае, 1995. - С. 88. (Зап. В. Сутулава ў 1989 г. у г. Маладзечна Мінскай вобласці ад Л. Г. Супруновай 1916 г. н.)
[6] Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл./уклад. В. Д. Лі-цвінка ; уклад. муз. часткі Г. Р. Кутырова. - Мінск : Універсітэцкае, 1995. - С. 87. (Зап. Г. Кутырова ў 1983 г. у в. Блонь Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці ад Т. П. Цапляе-вай 1909 г. н.)
[7] Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Мінск. вобл./уклад. В. Д. Лі-цвінка ; уклад. муз. часткі Г. Р. Кутырова. - Мінск : Універсітэцкае, 1995. - С. 103. (Зап. Г. Кутырова ў 1983 г. у г. Мінску ад ураджэнкі в Баброва Лагойскага раёна Мінскай вобласці М. В. Яцэвіч 1910 г. н.)
[8] Мажэйка, 3. Я., Варфаламеева, Т. Б. Песні Беларускага Падняпроўя / 3. Я. Мажэй-ка, Т. Б. Варфаламеева ; Нац. акад. навук Беларусі ; Ін-т мастацтвазнаўства, этна-графіі і фальклору. - Мінск : Бел. навука, 1999. - С. 155. (Зап. 3. Мажэйка ў 1978 г. у в. Заазер’е Бялыніцкага раёна Магілёўскай вобласці ад М. С. Аўсеевіч 1914 г. н.)
[9] Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Гомел. вобл./уклад. В. A За-харава і інш. ; уклад. муз. часткі У. I. Раговіч. - Мінск : Універсітэцкае, 1989. - С. 277. (Зап. Р. Яраслаўцава, Е. Абраменка ў 1984 г. у г. Жлобін Гомельскай вобласці ад К. Ба-бальковай 1912 г. н., Л. Шчукінай 1910 г. н., В. Аўсянікавай 1910 г. н., Н. Абраменкі 1934 г. н.)
[10] Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыц. жанры: Гомел. вобл. / уклад. В. А. Захарава і інш.; уклад. муз. часткі У. I. Раговіч. - Мінск : Універсітэцкае, 1989. -С. 276. (Зап. Р. Яраслаўцава, Е. Абраменка ў 1984 г. у в. Праскурні Жлобінскага раёна Гомельскай вобласці ад М. Аніскаўцавай 1912 г. н., А. Аўсянікавай 1928 г. н., 3. Сала-губавай 1912 г. н., Н. Гапонавай 1938 г. н.)
[11] Шнрма, Г. Р. Двестн белорусскмх народных песен / Г. Р. Шнрма ; обіц. ред. С. В. Аксю-ка. - М.: Сов. компознтор, 1958. - С. 50. (Зап. Р. Шырма ў 1939 г. у Белавежы ад Г. Ка-зак 1886 г. н.)
204
Несцерка*
- Так, бяры сявеньку і сей, мой мілы, памаленьку**
205
Паўлінка**
- Ах ты, хаціца мяцёная, а чым жа ты тут украшоная?**
206
- Казачэнька, мой міленькі, Дзе мы будам з табою жыць?*
Прынёс Багач дабрабыт, шчасце**
207
Каморы адкрывала, гасцей частавала**
Будзе зерне - будзе хлеб, самае святое і дарагое для кожнага чалавека***
Фота Альфрэда Мікуса:
* Верасень 2019 г. абрад Багач у Вязынцы.
** Верасень 2018 г. абрад Багач у Вязынцы.
*** Верасень 2020 г. абрад Багач у Дукорскім маёнтку Пухавіцкага раёна.
208
ГЛАВА III
Тэатралізаваныя прадстаўленні для прафесійных калектываў
СТРАЛА
Паводле беларускіх легенд і паданняў
Галоўныя дзеючыя асобы
Баба Агна
Хлопчык Уласій (8 год) Дзяўчынка Кася (6 год) Хлопец Уласій (25-30 год) Дзяўчына Кася (20-25 год) 1-ы гурт:
Надзея
Дзяўчаты
2-гі гурт:
Пан
Панна
Дзяўчаты
3-ці гурт:
«Старцы»: Дзед Баба
1-я дзяўчына 2-я дзяўчына 3-я дзяўчына 4-я дзяўчына 5-я дзяўчына 6-я дзяўчына 7-я дзяўчына Хлопцы
Музыкі
УСТУП
Праз залу шчыльна, адна за адной, ідуць прыгожа апранутыя жанчыны і дзяўчаты, «вя-дуць стралу». Гучьіць песня.
Павядом стралу дай па ўсём сялу
J = 90
Па- вя-дом стра-лу дай па ўсём ся-лу, ох і я, лю-лі, дай па ўсём ся-лу.
Павядом стралу да й па ўсём сялу, Ох і я, люлі, да й па ўсём сялу.
Ты ўбі, страла, добра молайца, Ох і я, люлі, добра молайца.
Па том молайцу некаму плакаці, Ох і я, люлі, некаму плакаці.
Маці старая, сястра малая, Ох і я, люлі, сястра малая. Дзе маці плача - там рэчка бяжыць, Ох і я, люлі, там рэчка бяжыць. Дзе сястра плача - там калодзежы, Ох і я, люлі, там калодзежы.
[1]
1 ДЗЕЯ
На сцэне высокая трава, кусты. Балота. Пасярэдзіне сцэны стаіць невялічкая хатка, якая нібы ўрасла ў зямлю. Невялікае вогнішча. Чуюцца галасы дзяцей, якія праз хвіліну выход-зяць на лужок, дзе стаіць хатка.
Уласій. А-у!
Кася. А-у! Няма нікога?
У хатцы чуецца шум, і да дзяцей насустрач выходзіць баба Агна.
Агна (здзіўлена). Ёсць. А вы скуль тут узяліся?
210
Уласій. Заблудзілі, бабуля.
Кася. Трапілі на гэтае Заклятае балота, і самі чуць не патанулі.
Агна (паглядаючы на Касю). He заклятае яно. Але, як вы сюды прайшлі?
Уласій. Былі на свяце, стралу вадзілі, а потым пайшлі ў лес. I не ведаю, як на гэта балота трапілі. Зранку блукаем.
Агна (супакойвае дзяцей). He бойцеся мяне. Стаміліся, відаць? (Кася кіўнула галавою.) Галодныя? Сядайце каля вогнішча. Я зараз вам паесці прынясу.
Агна ідзе ў хату. Уласій і Кася сядаюць разам ля вогнішча, баязліва азіраюцца па баках. Агна выносіць драўляную міску, у якой мёд у сотах, бярозавік і сядае насупраць дзяцей.
Агна (спакойна). А чаму вас бацькі не шукалі?
Кася (сумна). А ў мяне няма нікога.
Уласій. Яна сірата.
Агна (налівае бярозавік і падае дзецям). А ты яе брат?
Уласій. He, сусед. Але я таксама лічу сябе сіратою.
Агна. Чаму, дзетачка?
Уласій. Мама даўно памерла, а тата прывёў мачаху.
Агна. I што, не зжыліся?
Уласій. He, яна з бацькам добра, а мяне ні на дух! Загрызае, як даляціць.
Кася (ціха). Кажуць, доля ў нас такая.
Агна. Доля, дзеткі, гэта Тры дзяўчыны.
Уласій. Доля? Як тры?
Агна. Тры дзяўчыны, і ў кожнай на галаве вянок: з калючых траў- Ліхая Доля, з галінак дрэў - Доля рыбака ці паляўнічага, а з кветак і каласкоў - то Шчаслівая Доля.
Кася. He разумею.
Агна. Каму быць з дзіцем, калі народзіцца, вырашаюць самі ўсе Тры Долі.
Уласій. Як? Ну, як яны могуць вырашыць?
Агна. Гуляючы, кідаюць кветку ў ropy, хто ўхапіў - таго і будзець.
Уласій (паглядаючы на Агну). Відаць, нам з калючых траў дастаўся вянок?
Агна (супакойвае). Невядома яшчэ, бо вы, дзетачкі, толькі свой шлях пачалі.
Уласій (ратпам весела, пакаштаваўшы бярозавік). Але ж і смачны ў цябе, бабулечка, бярозавік. Чаму такі незвычайны смак?
Агна. Бярозавы сок і падсмажаныя ячменныя зярняты. (Усміхаючыся.) Толькі трэба ве-даць дакладны час, калі гэта рабіць. Інакш такога смаку не будзе.
Кася. I ты ведаеш, як?
Агна. Ведаю, таму што расліны, кветкі, каласы самі гавораць, калі надышоў час.
Уласій. Каласы? Як гавораць?
Агна. Так, як мы з вамі. Калі быць больш уважлівымі, можна шмат чаго пачуць. (Бярэ ў рукі травы, якія ляжаць ў пучках або вісяць побач.) Вось - наготкі, не дапускаюць перуноў. (Бярэ другую кветку.) Расічка мае прыемны пах, а таксама яна - добры лекавы сродак. (Бярэ іншую расліну.) Жывасіл - ад усіх хвароб. Як кажуць людзі, Божая сіла, ад сэрца, жывата. (Паказвае ўбок, дзе ля хаткі расце куст.) Шыпшына, пахучы алеік якой даражэй за золата. (Зноў перабірае травы ў руках.) Баркун -трава ад нячыстай сілы, абкурваліся ёю. Вятроўнік - ад ран, а яшчэ ад змей. Дзе расце гэтая трава, можна смела збіраць ягады. Рута таксама засцерагае ад змей і праганяе д’ябла.
КНІГІ ОНЛАЙН
