Ля дзікага поля
Уладзімір Арлоў
Выдавец: Логвінаў
Памер: 302с.
Мінск 2010
Няўжо ты вярнулася з моста, каб забраць мяне за тое, што я забіла чалавека? Той жа баярскі сын быў ворагам. Мо гэта ягоныя людзі пазбавілі жыцця цябе і юнака з аднаго з табою плыта?
Якія яшчэ грахі ляжаць на маёй душы? Так, я нявенчаная жонка ўжо трэцяга мужчыны, але ці такая
цяжкая гэта правіна, калі неба звяло мяне з самім каралём і не пакарала за два гады, пражытыя з панам Каспарам Бекешам, які ніколі не моліцца і не трымае посту, і, даруй, Госпадзе, кажа, што не Бог стварыў чалавека, а чалавек — Бога...
Ліст да пана Каспара даў мне стары Антон Неміровіч. Страціўшы сына, ён зрабіўся сівы як лунь і, заклаўшы сваю гасподу на Татарскай вуліцьі, сам зазбіраўся на вайну, бо не хацеў ад жыцця ўжо нічога, апрача помсты.
Доўгія месяцы пасля нараджэння майго мёртвага хлопчыка я і сама чулася, як не дакапаная да вады студня, і калі ў Вільні, а потым у Горадні лавіла на сабе ўважлівыя мужчынскія позіркі, мая душа ўмомант ашчаціньвалася.
Тады я яшчэ болей прыахвоцілася чытаць. Пан Каспар меў добрую кніжніцу з лацінскімі і нямецкімі кнігамі. Сярод іх я знайшла выдрукаваную па-наску кнігу «Юдзіф» і сустрэлася з ёю, быццам са старой знаёмай.
Я перагортвала старонкі фаліянтаў пана Бекеша і ўчытвалася ў радкі, якія ён адкрэсліў для сябе зялёным атрамантам. Гэткім чынам я нібы зазірала свайму апекуну ў душу. Мне было цікава і трошкі ніякавата, быццам я займаюся нечым недазволеным.
У рьімскага кесара Марка Аўрэлія пану Бекешу спадабалася думка, што ўсё ў жыцці мімалётнае: і той, хто памятае, і тое, аб чым памятаюць. У іншай кнізе — яе напісаў Эразм з Ратэрдама — пяро пана Каспара пазначыла словы: «Не плакаць, не смяяцца, але разумець».
Ен так і жыў, і не існавала, відаць, рэчы, якой бы мой апякун не разумеў ці не ведаў.
Напачатку пан Бекеш абыходзіўся са мною, як з дачкой, чаго і вымагалі ягоныя гады, бо яму пераваліла за пяцьдзесят пяць. Я чула да яго ўдзячнасць за такія стасункі. Мне было дастаткова маёй памяці пра Богуся.
Але аднойчы я змеціла, што пан Каспар глядзіць на мяне іншымі вачыма, і неспадзявана адказала на яго позірк. Мінуўся ўжо год, як адляцела душа пана Багуслава, і маё маладое цела прачыналася, як дрэва пасля зімы. Увечары, перад малітваю, я зноў, як некалі, падыходзіла да люстэрка і тады найбольш востра адчувала, як маім грудзям, маім клубам і ўлонню трэба мужчынскія ласка, цеплыня і сіла.
Была велікодная вячэра. Нашы з панам Каспарам келіхі з мальвазіяй сустрэліся над сталом уадначас з нашымі вачьіма, і я ўжо ведала, што сёння ўначы ён прыйдзе да мяне.
Ен увайшоў у спачывальню з запаленым кандэлябрам у адной руцэ і зялёнай пляшкаю мальвазіі ў другой. Ад яго пахла духмянамі і нечым няўлоўна мужчынскім. Пан Каспар прамовіў: «Solus cum sola non cogitabuntur orare Pater noster»*, i мяне апякло адначасна холадам і гарачынёю. Гэтыя словы я чула калісьці ад майго Богуся.
Я яшчэ не ўяўляла, якія вусцішныя рэчы пачую ад пана Каспара пазней, у тыя вечары і ночы, калі ён будзе расказваць пра сябе, не хаваючы самага пакрыёмага.
Пан Каспар не вызнаваў аніякае веры. Гэта не было таямніцаю, але зямляцтва і даўняе знаёмства з каралём і вялікім князем ахоўвала яго ад гневу чорных сутанаў. На мае словы, пгго мы з ім жывём у граху, a таму душы нашы пасля смерці асуджаныя на пакуты, мой другі нявенчаны муж нязменна адказваў сваёй блюзнерскай малітваю, якую я таксама насуперак волі ведаю на памяць: «Не веру ў Бога, не прагну неба, не баюся пекла, не турбуюся пра Божы суд, не трывожуся пра цела, а пагатоў пра душу, якая памрэ разам са мною». Гэтую бязбожную малітву ён хоча бачыць на сваім надмагіллі, пра што зрабіў адмысловы запіс у тастаманце. He ведаю толькі, які святар пагодзіцца
" Застаўшыся сам-насам, не чытаюць «Ойча наш» (мй.).
яго хаваць. Дай Божа таму тастаманту пыліцца доўгія гады, ды маё сэрца прадчувае благое. Можа, тады, у Свіры, калі яго каралеўская мосць рабіў агляд ліцвінскае конніцы і радзіўся з ваяводамі, куды рухаць войска найперш — на Пскоў ці Полацк, пан Каспар ужо прадчуваў хваробу і падвёў мяне да караля і вялікага князя наўмысна.
У жылах у пана Каспара, гэтаксама як і ў яго каралеўскае мосці Стэфана Баторыя, бегла гарачая вугорская кроў. Некалі пан Каспар быў ягоным супернікам у змаганні за трансільванскае княжанне, а пазней стаўся сябрам і цяпер камандуе ў каралеўскім войску пяхотаю. Надзейнейшага супольніка наш гаспадар не меў ні ў аблозе Гданьска, ні тут, пад Полацкам.
Усплыло на памяць, як пан Каспар, вярнуўшыся з-пад Гданьска, да самае раніцы, пакуль пеўні не збіліся з ліку, кахаўся са мною, бы юнак, а калі на ложак лёг першы сонечны промень, раптам сказаў, што, калі забіваеш чалавека, кожны раз бывае па-іншаму, як кожны раз па-іншаму мужчына адчувае сябе з новай жанчынай. I, памаўчаўшы, дадаў: «I кожная жанчына, і кожны забіты назаўсёды застаюцца з табой».
Размовы з панам Каспарам штораз мяне палохалі. Я нібыта з галавою акуналася ў сцюдзёную цёмную ваду. Аднак — дзіўная рэч! — выходзіла з яе не са страхам, а з незразумелым спакоем, кшталту таго, што застаецца пасля споведзі. Хоць насамрэч спакой гэты пэўна ж быў зусім інакшы, бо пан Каспар не адпускаў мне грахоў, а адно павялічваў іхні цяжар.
Але ён заўсёды спакойна глядзеў, як я ўкленчваю перад абразамі, і ані не кпіў з маіх малітваў. Аднаго вечара, калі ягоны сябар і гэткі самы бязбожнік рыцар Феранц, які больш за жанчын любіў юнакоў, убачыўшы мяне на малітве, загагатаў, пан Каспар гэтак глянуў на яго з-пад калматых броваў, што той падавіўся смехам. He, пан Бекеш не пераварочваў мяне ў
бязбожніцтва, ды з кутка мае душы раз-пораз даносіўся голас, які нашэптваў тое, што боязна паўтараць і ў думках.
Няўжо душа напраўду проста развеецца, запаветрае, як дымок ад ачахлага вогнішча? Тады, калі чалавечым душам не наканавана вечнага жыцця, я хачу, каб мая душа, назаўсёды разлучыўшыся з целам, паспела злётаць да мора, пра якое расказваў Богусь.
Мора... Яно такое, як тысяча нашых азёраў. Падобнае да бясконцага люстра пад ціхім сонечным небам і рабаціністае, знітаванае з нябесным скляпеннем тысячамі вадзяных струменьчыкаў — у дождж. Вось такое, як зараз.
Але ў гэтага мора зусім блізкія берагі. На выспе паміж імі стаіць Прадцечанскі манастыр. А на другім баку гэтага мора, які добра відаць праз дождж, — аточаны вячыстымі, густымі, як хмары, ліпамі драўляны кляштар францішканаў.
Ды то ж не мора, а наша Дзвіна! У мяне за плячыма — святая Сафія, куды хадзіла з бацькамі на ўсяночныя, а поруч са мною — Белагаловая. Яна прывяла мяне ў Полацк і кліча ў сабор. Толькі ці можна мне цяпер, калі я перайшла ў рымскую веру, маліцца там? У адказ Белагаловая смяецца гэтаксама, як калісьці пан Каспар.
Знаёмыя з дзяцінства, хоць і прызабытыя, святыя на сценах не адварочваюцца, ды ўсё роўна мне непрытульна. Полацкіх людзей у храме няма — адны маскоўскія стральцы пры зброі, і мне хочацца хутчэй вонкі.
Мы з Белагаловаю зноў сталіся нявідкамі. Яна вядзе мяне з Верхняга замка ўніз, у пасад, каб паказаць свой дом. Каб не стральцы, вуліцы былі б зусім пустэльныя: нідзе ні старога, ні малога, не відно ні катоў, ні сабак, ні козаў.
Знячэўку на паваротцы каля Чорнага ручая мы ледзь не налятаем на казлабародага вузкавокага ча-
лавека ў каптане крывавага колеру. Божа!.. Гэта ж той атручаны баярскі сын! Атрымліваецца, што атрута не ўзяла яго?
Ён, напалову татарын, напалову масковец, напалову чалавек, напалову звер, камандуе натоўпам стральцоў. Сяго-таго я ведаю. Вось той жлукта вартаваў мяне пад акном, пакуль не перакуліўся разам са сваім збаном. А тыя двое вешалі на яблыні каля лямуса настаўніка Гіршу.
Мы з Белагаловай прыціскаемся да паркана. Гэтым разам яна надзела маю кармінную мухаяравую сукню, першы падарунак пана Каспара. Сукня ляжала разам з іншымі строямі ў паходным куфры, на якім спіць Юста. Значыцца, Белагаловая ўжо прыходзіла ў наш намёт...
Але я не паспяваю дадумаць думку да канца, бо стральцы, за якімі мы ідзём вуліцаю ўніз да Дзвіны, пачынаюць урывацца ў дамы і выводзіць адтуль людзей. Іх, бедакоў, усё болей і болей, і раптам Белагаловая сціскае мне руку і паказвае заможны дом з зялёнымі аканіцамі і высокім ганкам пад стрэшкаю.
Стральцы выводзяць на ганак Белагаловую ў ільняной сукенцы з гафтам. 3 гэтага моманту Белагаловых дзве: адна ў маёй чырвонай мухаяравай сукні, другая — у кужэльнай белай. Тую, што прывяла мяне сюды, б’е дрыготка, якая праз руку перадаецца мне.
Казлабароды баярскі сын падымаецца на тры прыступкі, мацае ў той, другой, Белагаловай грудзі і вядзе яе назад у дом. Праз хвіліну дзверы адчыняюцца і ён, не раўнуючы як вялікі мех з мукой, выкідае на ганак цела немаладое кабетьі. Маладзенькі стралец, амаль хлапчук, хапае яе за ногі і цягне долу. Сівая галава б’ецца аб прыступкі і чырванее ад крыві. Стралец кідае забітую пад вішняй і, задзёршы галаву, ласуецца ягадамі.
Збой абкружаных вартаю людзей, над якім разлягаецца жаночы плач, аддаляецца, а мы з Белагаловай
чакаем. Нарэшце на ганку зноў паказваецца баярскі сын. Ён махае рукой маладзенькаму стральцу, і той выводзіць з дома другую Белагаловую ў разадранай на грудзях сукенцы. Тым часам баярскі сын падыходзіць да студні з асверам і выцягвае вядро вады. Богусеў пярсцёнак пры мне. Я вомегам кідаюся да студні і паспяваю націснуць таемную спрунжынку і сыпануць у ваду зеленаватага пылку.
Казлабароды п’е, ідзе да брамкі, адчыняе яе ўжо не рукой, а ўсім сваім абмяклым тулавам, што падае ніцма і, тузануўшы нагамі, заціхае.
Мы з Белагаловай, той, што ў мухаяравай сукні, апынаемся на дзвінскім беразе. Я здагадалася пра ўсё яшчэ каля Чорнага ручая, як толькі сутыкнулася з уваскрэслым маскоўцам. На траве — два дзесяткі невялікіх плытоў, і стральцы чакаюць знаку, каб распачаць сваю крывавую працу. Маё вока імгненна знаходзіць у натоўпе знаёмага маладзёна. На ўзвозе паказваецца тая Белагаловая, якую вядзе стралец-хлапчук. Угледзеўшы яе, маладзён вылузваецца з натоўпу і кідаецца да шчыльнага кола стральцоў. Двое царскіх людзей заломваюць яму рукі і адцягваюць да вады.
Белагаловая ў ільняной сукенцы заўважае яго і бяжыць да плытоў. Стральцы адпускаюць маладзёна і дазваляюць Белагаловай абняцца з ім. «Апошні раз на гэтым свеце», — з рогатам кажа адзін. Падобны да хлапчука масковец дастае з-за пояса нож і мякка ступае да каханкаў...
КНІГІ ОНЛАЙН
