Лібрэта опер Станіслава Манюшкі
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 376с.
Мінск 2020
Лібрэта Аскара Корвіна-Мілеўскага. Аперэтка"* была напісана ў 1840 г. Прэм’ера, верагодна, адбылася ў Вільні ў красавіку альбо маі 1841 г. У Гродне фрашка была паказана 8 верасня 1841 г. У лістападзе 1843 г. «Латарэя» ставілася ў Мінску пад кіраўніцтвам аўтара. 12 верасня 1846 г. С. Манюшка дэбютаваў з «Латарэяй» у Варшаве.
* * *
Першае выкананне «Латарэі» па-беларуску ажыццёўлена 14 кастрычніка 2009 г. на сцэне Залы камернай музыкі імя Рыгора Шырмы Беларускай дзяржаўнай філармоніі ў аркестравай рэдакцыі Уладзіміра Байдава.
Пераклад з польекай размоўных дыялогаў Васіля Сёмухі, пераклад паэтычных фрагментаў Святлены Немагай. Друкуецца ўпершыню.
Пастановачная група:
Дырыжор-пастаноўшчык Рэжысёр-пастаноўшчык Хормайстар
Уладзімір Байдаў
Андрэй Каламіец
Наталля Міхайлава
Дзеючыя асобы і выканаўцы:
Н е з н а ё м ы
Міхаіл Русіноўскі, Сяргей Лазарэвіч
Ш л я х ц і ц к і, землеўласнік
Андрэй Каламіец
Г а н н a, яго дачка
Яўгенія Каральчук
Я н Піоркевіч, канторскі служачы
Сяргей Клачкоў [Доўгушаў]
Бібулкевіч, былы межавы рэгент
Уладзімір Громаў
1 ц а к Амстэрдам, прадавец латарэйных білетаў
Віктар Скорабагатаў
П а ш т а л ь ё н
Яўген Глебаў
Р э й r р а с, аграном
Аляксандр Лешчанок
Фотаздымкі спектакля ўзяты з інтэрнэту.
Святлена Немагай
*** Акрэсленне «аперэтка» (польск. operetka) у дачыненні да «Латарэі» фігуравала на афішы варшаўскай прэм’еры твора ў 1846 г. і выданні куплетаў Бібулкевіча ў штотыднёвіку «Лютня». Распаўсюджаны на тэрыторыі ўсёй былой Рэчы Паспалітай у канцы XVIII — першай палавіне XIX ст., дадзены тэрмін з’яўляецца вытворным ад італьянскага тэрміна «operetta» — даслоўна «маленькая опера». Па-сутнасці, у акрэслены перыяд абодва варыянты тэрміна — «аперэта» і «аперэтка» — азначалі адно і тое ж: музычна-сцэнічны твор меншага маштабу і больш непераборлівы па стылі, чым «сапраўдная» опера. Патрэба замацавання тэрміна «аперэтка» ў сучасным беларускім культуразнаўстве абумоўлена неабходнасцю адрознення адпаведнага кола твораў ад аперэты ў яе сучасным значэнні, якая набыла свае жанравыя рысы ў другой палавіне XIX — першай палавіне XX ст. (у творчасці Ж. Афенбаха, Ф. Эрве, I. Штрауса, I. Кальмана, Ф. Легара і інш.).
КАРМАНЬЁЛ*,
АЛЬБО ФРАНЦУЗЫ ЛЮБЯЦЬ ЖАРТАВАЦЬ (Karmaniol czyli Francuzi lubiq zartowac) Камедыя-опера (вадэвіль) y двух актах
Лібрэта Аскара Корвіна-Мілеўскага паводле вадэвіля Мары-Эмануэля Тэўлона дэ Ламбэра, Філіпа дэ Форжа і Эрнэста Жэма". Камедыя-опера была напісана ў Вільні ў 1841 —1842 гг. Па непацверджаных даных прэм’ера адбылася ў Вільні ў 1842 г. Спектакль быў таксама адноўлены ў Вільні ў 1844 г. Пры жыцці кампазітара камедыя-опера была пастаўлена таксама ў Жытоміры (1852) і Львове (1871).
Пераклад з польскай мовы Святлены Немагай. Друкуецца ўпершыню.
Тытульная старонка партытуры оперы «Карманьёл»
Свяпглена Немагай
* Імя галоўнага героя, вынесенае ў назву твора, пераклікаецца перш за ўсё з французскай «Карманьёлай». Аднак, зыходзячы з фабулы, становіцца зразумелым, што знакамітая песня Французскай рэвалюцыі адсутнічае ў вобразным коле п’есы. Аўтарам вадэвіля было важным падкрэсліць у яго назве месца дзеі — вобласць П’емонт, дзе знаходзіцца горад Карманьёла (іт. Carmagnola). Менавіта паходжанне галоўнага героя са шматкультурнага і шматнацыянальнага П’емонта з’яўляецца ключавым для яго вобраза.
** Мары-Эмануэль Тэўлон дэ Ламбэр (Marie-Emmanuel Theaulon de Lambert, 1787—1841) — досыць модны ў 1830—1840-я гг. французскі драматург. Падчас рэстаўрацыі Бурбонаў ён напісаў каля 250 драматычных п’ес, пераважна камедый, большасць з якіх аказаліся п’есамі-аднаднеўкамі. Тым не менш яго творы ў канцы 1830 — пачатку 1840-х гг. часта фігуравалі на афішах польскіх тэатраў. Так, напрыклад, «Gazeta Рогаппа» №152 за 1837 г. інфармавала пра пастаноўку ў Варшаве двухактовай камедыі М. Тэўлона «Камінар». Філіп дэ Форж (PhilippeAuguste Pittaud de Forges, 1803—1881) — французскі драматург, аўтар шматлікіх вадэвіляў, напісаных у супрацоўніцтве з Адольфам дэ Лёвэнам, Эмануэлем Тэўлонам, Жанам-Франсуа Баярдам і інш. Напісаў некалькі лібрэта для камічных опер і аперэт Жака Афенбаха і Адольфа Адана. Эрнэст Жэм (Ernest Jaime, 1802— 1884) быў асобай з шырокім спектрам творчых інтарэсаў. Вызначаў сябе як паэт, драматург і выдавец, быў калекцыянерам выяўленчага мастацтва.
ГАЛЬКА (Halka)
Опера ў двух актах. Рэдакцыя 1847 г.
Лібрэта Уладзіміра Вольскага. Першая, двухактовая, рэдакцыя створана ў 1846—1847 гг. Прэм’ера оперы (канцэртнае выкананне) адбылася 1 студзеня 1848 г. у Вільні. Прэм'ера оперы ў сцэнічным увасабленні адбылася 16 лютага 1854 г. таксама ў Вільні.
* * *
Першае выкананне двухактовай версіі оперы «Галька» па-беларуску ажыццёўлена 5 красавіка 2019 г. Опернай студыяй Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі.
Пераклад лібрэта з польскай мовы Святлены Немагай. Друкуецца ўпершыню.
Пастановачная група:
Музычны кіраўнік і дырыжор
Аляксандр Высоцкі
Рэжысёр-пастаноўшчык, аўтар сцэнічнага вырашэння і відэапраекцыі
Ганна Маторная
Хормайстар
Сяргей Аграновіч
Харэограф-пастаноўшчык
Сяргей Мікель
Канцэртмайстар
Ангеліна Грыгор’ева
Дзеючыя асобы і выканаўцы:
Ч a in н і к Руслан Маспанаў
С о ф ’ я , яго дачка Дар’я Тарасевіч
Я н a ш Уладзіслаў Барткевіч
Д з е м б a , маршалак Чашніка Ілья Пеўзнер
Сяляне з маёнтка
Г а л ь к а Дар’я Ваўковіч
Ё н т а к Міхаіл Клепец
Ж а н ч ы н а з м а ё н т к а Ірына Лой
Л і р н і к і Ван Сіін, Юань Мэн. Цю Цзюнь Чжы
Госці на вяселлі, музыканты. сяляне, сялянкі — артысты хору Опернай студыі, студэнты кафедры спеваў.
Артысты балета Алена Германовіч, Святлана Марцінкевіч-Салаўцова, Настасся Голешава, Аляксандр Місіюк, Уладзіслаў Пазлевіч.
Навучэнцы Рэспубліканскай гімназіі-каледжа пры Беларускай акадэміі музыкі Марыя Дзеева, Настасся Іода, Дар’я Мікулік.
У спектаклі прымаў удзел малодшы хор хлопчыкаў Рэспубліканскай гімназіікаледжа. Мастацкі кіраўнік — Вольга Іжык, канцэртмайстар — Вераніка Непарожняя.
Фотаздымкі спектакля — Сяргей Махаў.
Святлена Немагай
Будынак былой Віленскай ратушы, дзе ў час жыцця С. Манюшкі адбылася прэм’ера — першае канцэртнае выкананне оперы «Галька».
Фота Яна Булгака. 1912 г.
ІДЫЛІЯ
(Sielanka) Опера ў двух актах
Лібрэта Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча было напісана ў 1842—1844 гг. Упершыню «Ідылія» пастаўлена на сцэне ў Мінску 9 лютага 1852 г. (па старым стылі).
Мінск у 1850-х гт. «Куток Верхняга горада». Аўталітаграфія В. Сташчанюка. 1986 г.
3 арыгінальнага тэксту афішы:
«С дозволенйя начальства в субботу 9 февраля 1852 года будет представлена гг. любйтелямй (в пользу бедных) опера в двух действйях на польском й простонародном языке, сочйненйя Вйкентйя Мартйнкевйча с музыкою Монюшкй, Кржйжановского й прочйх под заглавйем «Селянка».
Паводле некаторых звестак (дадзеныя не пацверджаныя дакументальна), на працягу 1853—1855 гг. опера была паказана на прыватных сцэнах у Бабруйску, Віцебску, Нясвіжы, Слуцку і Глуску.
В. Дунін-Марцінкевіч і трупа Мінскага тэатра. Фота 1850-х гг.
Рукапіс арыі Камісара з оперы «Ідылія».
Сляды страчанай партытуры «Сялянкі» рассеяны ў некаторых пісьмовых крыніцах. Так, першы біёграф Станіслава Манюшкі. выдавец Аляксандр Валіцкі, у сваёй манаграфіі аднатаваў наступнае: «Ідылія. опера ў 2-х актах. Словы В. Марцінкевіча. Пастаўлена ў Менску аматарскім тэатрам у 185... годзе. Рукапіс загінуў. Маю толькі: раманс («Літасці, малю, літасці...») і спеў («Мая люба, мая міла...»). Прыгожы там быў спеў «Чарадзейка» і дуэт («Як жа мілаў вясковым зацішшы.Некаторыя звесткі аб лёсах партытуры «Сялянкі» захоўваюцца ў лістах Цэзарыя Тэраевіча і Камілы Асіповіч (дачкі В. Дуніна-Марцінкевіча)".
Да нашага часу дайшлі два музычныя нумары з оперы — «Ах!» («Мая люба...») — спеў камісара Бонавентуры Выкрутача і фрагмент дуэта Юліі і Караля. Кампазітар Уладзімір Кур’ян — аўтар музыкі да пастаноўкі спектакля «Ідылія» тэатра імя Янкі Купалы ў 1993 г. — на аснове гуказапісу спеваў Стафаніі Сасноўскай. праўнучкі Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча’", ажыццявіў мастацкую рэканструкцыю сцэны Навума Прыгаворкі з фіналу I акта оперы.
* * *
Лібрэта «Ідыліі» выдадзена ў 1846 г. у Вільні. Тытульная інфармацыя першага асобнага выдання: Sielanka: Opera we dwoch aktach. Napisana przez Wincentego Dunin Marcinkiewicza. Wilno. Drukiem Jozefa Zawadzkiego, 1846.
Першай публікацыі спадарожнічаюць цэнзарскія нататкі-пазнакі: «Одобряется к представленню. С. Петербург. 27 января 1845. 111 Отделення
OPERA WE DWOCB AKTACH.
lEhntmttgo Tiumn JDanlobtttoina.
* Walicki A. Stanislaw Moniuszko. Warszawa, 1873. S. 118. Спеў («Moja luba») — гэта адзіны захаваны ў паперах А. Валіцкага музычны нумар (Aria) Камісара «Мая люба, мая міла...» (сцэна III, акт II); спеў «Чарадзейка» — верагодна, гэта спеў Караля «Nie patrz na mnie, nie patrz, prosz?» («He глядзі так на мяне ты») са словамі «Tys czarodziejka prawdziwa» (№ 7, сцэна IX. акт II); апошні «Дуэт» — гэта дуэт Караля і Юліі «О jak jest milo w wiejskiej zaciszy» (№ 8, сцэна IX, акт II). Раманс ca словамі «Litosci, blagam, litosci» не надаецца да ідэнтыфікацыі паводле захаванага лібрэта. Магчыма, А. Валіцкі ўзгадаў інцыпіт спеву з іншага твора С. Манюшкі.
** Niemahaj S. Zaginione opery і operetki Stanislawa Moniuszki do librett Wincentego DuninaMarcinkiewicza: ksztalt, losy, w^tpliwosci / S. Nemahaj
// Operowy kontrapunkt. Libretto w Europie Srodkowej i Wschodniej. Poznan, 2014. S. 197—226.
Тытульны аркуш выдання лібрэта оперы «Ідылія». Вільня, 1846 г.
*** Гуказапіс ажыццявіў кандыдат філалагічных навук Язэп Янушкевіч.
Собственной ЕГО ВЕЛНЧЕСТВА Канцелярям Помоіцннк Старшего Чяновннка Надворный Советннк А. Урель.
Печатать позволяется с тем, чтобы по отпечатанню представлено было в Ценсурный Комнтет узаконенное чнсло экземпляров. Внльно. 5 мая 1844 года. Нсправл[яюіцнй] Долж[ность] Ценсора, Коллежскнй Асессор н Кавалер А. Мухнн».
У арыгінале лібрэта прадстаўнікі шляхецкага стану размаўляюць папольску, сяляне — па-беларуску. У сітуацыях, калі шляхцянка Юлія альбо Камісар звяртаюцца да падданых, яны пераходзяць на беларускую мову. Такім чынам, «Сялянка» В. Дуніна-Марцінкевіча — С. Манюшкі з’яўляецца музычналітаратурным помнікам, які фіксуе і непасрэдна адлюстроўвае моўныя суадносіны паміж прадстаўнікамі розных станаў у тагачаснай Беларусі.
КНІГІ ОНЛАЙН
