КНІГІ ОНЛАЙН

Лінія фронту-2 — Frontline-2

Беларуска-нямецкая анталёгія

Выдавец: Логвінаў, Інстытут імя Гётэ у Мінску

Памер: 251с.

Мінск 2007

36.68 МБ

Das Pseudonym Vera Burlaks, Jetti, geht auf das Wort »Ewigkeit« oder «Fleisch« im Alten Ägypten zurück. Schließlich ist Fleisch ein Symbol für die Lebenserhaltung und Sättigung (wir essen Fleisch, um zu überleben; wir alle sind ein großes Stück Fleisch; Fleisch ohne Haut, beginnt zu bluten und gilt als ein sicheres Zeichen, daß der Eigentümer des Blutes noch am Leben ist), die ein Teil der Unendlichkeit und Ewigkeit sind, eine Erfahrung, die wir tagtäglich machen. Jetti ist mit ihrer Lebendigkeit und Fröhlichkeit sprichwörtlich ins Feld der belarussischen Literatur eingefallen. Mit der ihr eigenen Respektlosigkeit, die an einen anmutigen Tanz erinnert, hat sie Stück für Stück begonnen, das literarische Erbe der Klassiker »zu zerstören«.
Sie verbindet spielerisch Leichtigkeit und Emotionalität mit Intellektualität: nordischer Valhalla-Mythos und griechische Parzen, die Hunnen und Nietzsche stehen bei ihr nebeneinander. Einzelne Texte spannen schwierige
гульня тэкстаў: тут суседнічаюць скандынаўская Валгала і рымскія Паркі, кунінгі і Ніцшэ. Многім вершам уласцівая досыць складаная мэтафорыка («войска... гучна дыхае ў сьне/ і хістае дрэвы/ белым подыхам вуснаў/ малюе на шкле ... смоўжыкаў»). Часам вобразы нагрувашчваюцца і вымалёўваюць горныя ляндшафты... Два радкі зь «Вельмі вольнага вершу»: «I Паркі распускалі тканіны,/ Падманваючы сваіх жаніхоў». Часам трапляюцца вельмі цікавыя радкі-алюзіі: «Абудзіся, калі раскіне ногі вясна» — так і паўстае перад вачыма труп кабылы з «Падлы» Бадлера. А згаданы вышэй верш Джэці «Лета» дае разуменьне таго, што вясна раскідае ногі і, перад тым як памерці, нараджае лета, якое, між іншым, зьяўляецца на сьвет нагамі наперад.
Пэўная тэматычная «крыважэрнасьць» вершаў Джэці абумоўленая жаданьнем напалохаць чытача — ейныя вершы-страшылкі вяртаюць у дзяцінства, прымушаюць прыгадаць хаткі на курыных лапках, выключанае сьвятло, заплюшчаныя вочы і коўдру на галаве...
* * *
Арцём Кавалеўскі — адзін зь нямногіх беларускіх літаратараў, які дагэтуль пасьлядоўна прапагандуе ідэі літаратурнага руху «Бум-Бам-Літ». Ён распрацаваў літаратурна-мастацкі мэтад лёгафармізм, які «дазваляе адчуць і ўсьвядоміць натуральную, першародную субстанцыю вобразу пры дапамозе адзінага і найбольш гарманічнага спалучэньня слова і формы твора, а таксама праз шэраг паступова ўзьнікаючых асацыяцыяў, выкліканых гэтым спалучэньнем» (Маніфэст «Пачатак лёгафармізму»). Слова ў яго дыктуе форму, а форма, у сваю чаргу, абумоўлівае разьмяшчэньне, парадак і агульную гукавую абалонку слоўнага шэрагу, які не абавязкова павінен быць лінейным і можа ўяўляць зь сябе кола, квадрат, трохкутнік ці іншую геамэтрычную фор-
Assoziationsketten: »das Heer... atmet laut im Traum/ schaukelt sanft die Bäume/ mit seinem Lippenhauch/ es malt auf dem Glas [...] Schneckenbilder«. In »Ein sehr ungereimt freies Gedicht« entwirft sie großartige Szenerien und Bergketten-Landschaften: »Parzen lösten das Gewebe, das sie gesponnen/ Ehemänner betrügend.« In anderen Texten finden sich erstaunliche Anspielungen. Die Zeile »Wach auf, wenn der Frühling die Schenkel öffnet« läßt uns an Baudelaires berühmtes Kadaver-Gedicht »Das Aas« denken. Die obenangeführte Zeile aus Jettis »Sommer« gibt uns eine Vorstellung davon, daß der Frühling, die Schenkel öffnend, bevor er stirbt, den Sommer gebiert, der übrigens mit den Füßen voran das Licht der Welt erblickt.
Die »Blutrünstigkeit«, die nahezu alle Texte durchzieht, ist Teil des Schock-Konzeptes der Autorin. Elemente aus Gruselmärchen wie Hexenhäuschen, ausgeknipstes Licht, zusammengekniffene Augen und die über den Kopf gezogene Bettdecke versetzen den Leser in seine Kindheit zurück
Arciom Kavalieüski ist einer der wenigen belarussischen Autoren, die bis heute die Ideen der literarischen Bewegung »Bum-Bam-Ln« vertreten. Er entwickelte das Konzept des Logoformismus. Ausgangspunkt ist eine neue Wahrnehmung »der eigentlichen ästhetischen Substanz einer Metapher unter Einbeziehung der einzigmöglichen, harmonischen Ver­bindung des Wortes und der Form eines Werkes sowie der daraus hervorgehenden Assoziationen.« (Manifest »Der Beginn des Logoformismus«) Das Wort bestimmt die Form, während die Form die Platzierung, die Anordnung und den Klang einer Wortkette bestimmt, die nicht unbedingt linear verläuft, sondern einen eigenen Kreis, Quadrat, Dreieck oder andere geometrische Figuren erschaffen kann. Das von Kavalieüski entworfene Manifest des Logoformismus beschreibt die Schreib-und Lesetechniken: »Es ist möglich,
му. Прапанаваны Кавалеўскім маніфэст лёгафармізму распавядае ня толькі аб тэхналёгіі творчасьці, але і аб тым, як гэтыя творы трэба чытаць: «Можна ствараць чытанкі-цацкі, пры азнаямленьні зь якімі чытач сапраўды гуляе ў нейкую толькі яму вядомую гульню, якая адбываецца згодна са схемай «Чытаньне-Асацыяцыя-Рух». Адбываецца штосьці накшталт мініпэрфомансу, дзе толькі два ўдзельнікі — чытач і твор» (тамсама). Лёгафармічны тэкст прызначаны ня толькі для непасрэднага чытача, але і для «чытача чытача» — таго, хто назірае за непасрэдным чытачом, змушаным перамяшчаць аркуш, каб зразумець тэкст, напісаны не лінейна, а па сыгіралі. Такі ж прыём выкарыстоўваў у XVII ст. адзін зь першых беларускіх паэтаў-візуалістаў Сімяон Полацкі (арыгіналы ягоных тэкстаў захоўваюцца ў полацкім Музэі кнігадрукаваньня).
Графічныя экспэрымэнты Арцёма Кавалеўскага — гэта паэтычныя малюнкі, складзеныя з асобных словаў і сказаў. Напрыклад, твор «Літарызацыя рукі» візуальна нагадвае контуры левай рукі ў натуральную велічыню, запоўненыя ланцужкамі фразаў.
У 2003 г. Кавалеўскі выдаў кнігу «АдмыСЛОВЫя гульні», дзе ўжо не было вершамалюнкаў, але захаваўся прынцып гульнёвай пабудовы твораў. Тэксты гэтай кнігі вылучаюцца мэлядычнасьцю і імкненьнем да стварэньня пэўнага зрокавага вобразу.
Але ў творах Кавалеўскага, прапанаваных чытачу ў гэтым праэкце, ня знойдзеш амаль нічога фігурнага — толькі першыя трохрадкоўі верша «Мана» нечым нагадваюць філіжанкі з каваю. Адмысловае гукавое афармленьне некаторых тэкстаў сьведчыць, што аўтар зацікавіўся фанэтычным і марфалягічным аспэктамі слоў (верш «Разварушыць \Вушамі\ Шум») — тут ён распрацоўвае ідэі мадэрністаў 20-х гадоў мінулага стагодзьдзя.
—JW+Wir-
ganze Spiel-Lesebücher zusammenzustellen, so daß der Leser beim Lesen der Texte ein nur ihm bekanntes Spiel spielt, das auf dem Schema »Lesen-Assoziation-Bewegung« beruht. Es entwickelt sich eine Art Mini-Performance, wo es nur zwei Teilnehmer gibt: den Leser und den Text« (ebd.) Der logoformistische Text ist nicht nur dem Leser vorbehalten, er ist auch ein Text des »Lesers für den Leser«, das heißt, für jenen Leser, der den Lesenden beobachtet und welcher gezwungen ist, während des Leseprozesses das Werk in seinen Händen anders zu platzieren, um den Spiraltext zu verstehen. Ein ähnliches Verfahren wandte im 17. Jahrhundert einer der ersten belarussischen Visualisten, Simiajon Polacki an (die Handschriften sind heute im Simiajon-Polacki-Museum für Druckkunst zugänglich sind).
Die graphischen Experimente Arciom Kavalieüskis sind poetische Zeichnungen, die aus einzelnen Worten oder Sätzen bestehen. Rein visuell erinnert sein Text »Das Umbuchstabie­ren der Hand« an die Konturen einer linken Hand in Original­größe, die mit Satzketten ausgefüllt ist.
Der 2003 erschienene Band enthält fast keine visuelle Poesie, auch wenn das spielerische Konzept in der Struktur der Texte beibehalten wurde. Die Gedichte zeichnen sich durch ihren melodischen Klang aus und liefern eine Anleitung zur Herstellung eines bestimmten visuellen Bildes. Die Texte des vorliegenden Bandes enthalten fast nichts Figuratives, allein die ersten zwei Strophen des Gedichtes »Betrug« erinnern noch an Kaffeetassen. Die Lautstruktur, die phone­tischen und morphologischen Wortspiele, beruhen auf einer Weiterentwicklung des Konzeptes der Modernisten der 20er Jahre des letzen Jahrhunderts. Zahlreichen Gedichten liegt das Unerwartete zugrunde. Gleichsam ein wahrer Zauberer, der für uns die Black-Box öffnet, heißt es in »Wir — zufällig«: »die Welt verlangsamte ihren Schritt, als wir, das Schweigen mit unnötigen Gesten zerstückelnd, aus/ein/ander/gingen.«

Арцём Кавалеўскі — выкарыстоўвае элемэнт нечаканасьці. Нібы сапраўдны фокусьнік, паэт кладзе ў шапку-верш голуба з паламаным крылом.
* * *
Вальжына Морт паўстала перад аўдыторыяй са сваімі эпатажнымі вершамі — надзвычай эратычнымі і скандальна-экспрэсіўнымі. Хуліганіла, кідалася ў слухачоў нецэнзурнымі словамі. Ставіла публіку перад фактам, што жанчыны даўно ўжо не сьвяточныя выявы на паштоўках. Крытыкам давялося лічыцца з існаваньнем такой зьявы, як Вальжына Морт, і шукаць нішу для ейнай паэзіі. Фэміністычны дыскурс, куды яе з радасьцю ўвапхнулі, прадугледжвае, што толысі жанчынам уласьцівыя чульлівасьць, самаадданасьць і зьменлівасьць, а значыць, толькі яны здольныя выправіць «такія заганы беларускай літаратуры, як ізаляванасьць, архаічнасьць, адсутнасьць псыхалягізму і імкненьня да мастацкіх інавацыяў, <.„> самазакаханасьць. (Г. Кісьліцына. Новая літаратурная сытуацыя: зьмена культурнай парадыгмы. Мн.: Логвінаў, 2006). Адметнасьць Морт палягае ва ўменьні ярка перадаваць пачуцьці. Калі яна піша пра каханьне — хочацца заняцца сэксам, калі піша пра пакуты — пачынаеш скавытаць ад болю.
Яе лаянка, шматкроць абсмактаная крытыкамі, адметная ня столькі падборам лексычных сродкаў, колькі штучным, на першы погляд, увядзеньнем у тэкст. Пасьля заўважаеш — нецэнзурныя элемэнты ўключаныя ў слоўную гульню, ствараюць неверагодныя сэнсавыя напластаваньні. Лаянка ў творах Морт, такім чынам, на сваім месцы — гэта чарговы сродак дакладна выказаць думку.
А наватарства ды эпатажу ў творах Вальжыны хапае і без мацюкоў. Паэтка любіць гуляцца з рыфмай. Морт дазваляе нам дрэйфаваць на хвалях сваіх радкоў, часам лянотна прыбіваючы да берагу рыфмы, а часам

Valzyna Mort ist bekannt geworden für ihre unge­wöhnlichen erotischen und skandalös-expressiven Texte. Sie machte Bambule, bewarf das Publikum mit obszönen Wörtern, konfrontierte die Zuhörer mit der Tatsache, daß Frauen nicht eine Art Geschenkpackung sind, die man auf Postkarten abbildet und anläßlich von Feiertagen verschickt. Literaturkritiker mußten sich damit abfinden, daß die Gestalt Valzyna Mort existiert, und daß sie ihrer Dichtung einen Platz, wenn auch gern in einer Nische, einräumen müssen. Der feministische Diskurs, wohin man sie gern hineingedrängt hätte, sieht vor, daß allein Frauen Gefühle, Selbstverleugnung und die Fähigkeit zum Wandel eigen sind. Nur sie allein sind in der Lage, Fehlleistungen der belarussischen Literatur wie Isoliertheit, Überlebtheit, Fehlen der Tiefenpsychologie, das Streben nach künstlerischen Innovationen und die Selb­stverliebtheit (H. Kislicyna »Eine neue literarische Situation: ein kultureller Paradigmenwechsel«, Minsk, Lohvinaü Verlag 2006) zu überwinden. Das Besondere Morts ist, daß sie ihre Gefühle besonders drastisch auszudrücken weiß. Schreibt sie über die Liebe, möchte man sich auf die Erstbeste oder den Erstbesten stürzen, schreibt sie von einem Leiden, möchte man vor Schmerz aufheulen.