Лірнік
Арол М.
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 182с.
Мінск 1991
82
СУМНА МНЕ...
3 кожпым днём па сабе прыкмячаю, Як гібеюць пачуцці душы, Як паволі я сэрцам ўміраю У гэтай процьме пагапай, глушы!
Нет тых думакагпю, што бывала, Нет жаданпяў тых яспепькіх дней, I дзесь моц, тая сіла прапала, Што была так магутпа даўней.
Й дзе ж я моц гэту, сілу растраціў? Мо ў праўдзівай, святой барацьбе Ёю долю старонцы ўзбагаціў I прыдбаў слаўна імя сабе?
He ў магутпай барбе яе страціў, He на корысць старонцы аддаў, А згубіў яе так, без дай рацы, У штодзёпным жыцці размяпяў.
Я дарэмне яе паразвеяў,
Я не жыў, я збіраўся шчэ жыць, Цешыў се я вялікай надзеяй Свайму роднаму краю служыць.
I аж страшпа падумаць, прызпацца, Што дарэмне я жыцце згубіў,
6*
83
Што дарэмне так леты імчацца,— Я ж нічога яшчэ не зрабіў!
Сумпа мпе, страшпа мне, як згадаю, Непрыкметным па свеце прайсці!
0, мой Божа, Цябе я благаю: He дай мне такой смерцю ўмярці!
РОДІІАЙ СТАРОНЦЫ
Ізноў адзінок я. Па волі судзьбіны, Пагапай, няшчаднай судзьбіны свае, Ад сэрцу любімае, роднай краіны Адорваны праца і жыцце мае.
I што жа ж за доля такая ліхая Далася табе, дарагая мая, ПІто шчыра сямейка твая прападае, Ў чужыне гібее, як гіну тут я! Сыны, што на радасць сабе гадавала, Адпы адракліся, забылі цябе, Другіх чужаніца ад це ад'арвала На працу, багацці і корысць сабо. А ты адзінока, мая сіраціпа, I ласкі, падзякі не маеш сабе. Ды вер, дарагая, настане часіна, I ўсе мы зноў прыйдзем, збярэмся к табе. I дружна да працы ўсе станем напова, Пассем багатым, ўрадлівым зярпом, I плён твой буйны, каласісты, ўрадлівы На радасць у гумны табе сабяром!
85
НОЧЧУ
Вось закацілася сонца за хмары, Нікнуць праменні яго у далі, I на вялікім, як глянуць, абшары Першыя цёмныя цені ляглі. Ціха, нязвочна скуль цем выпаўзае, Шырыцца, гусне цямііей і страшней. Жудзь проці волі душу абыймае, Вочы наўкол пазіраюць пільней. Што там? Пажар панад лесам шугае? He, гэта месяц чырвоны ўстае.
Чуеш? хтось ціха маркотна ўздыхае — Гэта ўздых ветру над полем плыве. Ўздых гэты ветру і цемрыва ночы, Месяц, цьма, зоры і ціша палёў, Шэпты таемныя ў блізкім чароце Многа гавораць да сэрца без слоў. Ў ліку вялікай, дзівоснай прыроды, Ў тайніцы дзіўнай, вялікай яе Нікнуць твае, чалавеча, нягоды, Сам ты і жыцце каротка твае!
86
САНЕТ
He цябе я люблю, як ў абоймах сціскаю, Як гляджу к табе ў вочы з любоўнай нудою, Як тулюся к табе на плячо галавою I вуста ў пацалунак гарачы сплятаю.
He, я другу праз це ўспамінаю, Да яе я тулюся разбітай душою, Ёй у вочы гляджу я з любоўнай журбою, I яе да грудзей я сваіх прытуляю. Яна ў марах стаіць прада мною, Мне надзеяй душу набалелу ўздымае, To чаруе, то мучыць красою сваею, To падходзіць ка мне, то ізноў уплывае. I па ёй маё сэрца так горкабалючай слязою I цяпер, на грудзях у цябе, акіпае!
87
СЯБРУ (Сцяпану Зенчанку)
Чы бывае з табою, мой браце, такое здарэнне, Што з вачэй тваіх раптам нібыта заслопа спадае, Ўсё пражыта табою жыццё прад вачыма ўсплывае, Й раптам страшным і грозпым суддзёй загаворыць сумленне, Што дарэмна дагэтуль ты ў свеце без сцежкі бадзяўся, Што шукаў свайго шчасця не там, дзе яго трэ шукаці, Што забыў, як жыве у пакуце бацькоўшчынамаці, Што да працы над доляй яе ты рукой пе прыклаўся.
Ў такі час, як ты жыцце сваё сам з сабой аглядаеш, У душы тваей з дзікай трывогай устане пытанне:
Чы па працу бацькоўшчыне сіл тваіх змучаных стане?
I з жудой ты прайшоўшы жыццёвы свой шлях праклінаеш!
88
* * *
А.П.К — кой
He знаю я, чаму да се так прыцягае ІІад лесам тым сінеючая даль, Што вабіць, і маніць, і думак рой ўздымае, I родзіць у душы якісь салодкі жаль.
Як бы у ёй дзесь там захованы былыя Надзеі першых дзён, патухшая любоў — Ўсе сэрцу мілыя пачуцці дарагія, Якія у жыцці не вернуцца мне зноў!
89
ДА ПЕСНЯРА
З’явісь, дзе ты, Пясняр радное старапы, 3 пудой даўпо тваііго прыходу ждуць яе сыпы! Пара, з’явісь, Пясняр, на сон яе прыйдзі, Агнём пякучых слоў да жыцця абудзі! Паглянь, як, бедная, яна ўжо заняпала, Як цьма бясслаўя ў ёй цяпер запанавала! Дзе дзеліся яе кпязі, пасад і троп, Грымеўшае былое славы дзіўны плён? Мінула ўсё... Праглынула ўсё Леты рыса! На памятку адны руіны засталіся!
Ды слаўных прадзедаў над Нёмнам курганы, Былое сведкі славы, немыя звапы!
I толькі буйны вецер панад імі вые, Ды Нёман хваляй косці іх святыя мые. А мы? Мы нат не ведаем магілаў іх, He беражэм на памятку астанкаў іх святых. Жывем і самі аб сабе нічога мы пе дбаем, He ведаем, што дзіўную святыню маем! Пара, з’явісь, Пясняр радное стараны, Даўно цябе ўжо ждуць з нудой яе сыны! Хоць доўга цяжкім сном старопка бедна спала, Ды іскарка святая ў ёй не загасала Тых прадзедаўскіх слаўных полацкіх часоў! I толькі ты умей яе раздуці зноў.
I полымем яна магутным загісае, Да долі слаўнае дарогу асвячае!..
90
ДЗЯЎЧЫНЕ
He жартуй з мяне, дзяўчына, He чаруй сваей красою,— Калі праўдзіш — будзь маею, А не праўдзіш — бог з табою!
Толькі ты не зводзь дарэмна, He будзі зажыўшых ранаў, Бо мне трудна, цяжка будзе, Покуль іх загоўлю нанаў!
Я прывык к сваёй нядолі, 3 ёю зжыўся, як з сястрою, I цяпер яна здаецца Мне не цяжкаю такою.
А ты хочаш паказаці,
Што магу й я быці шчасны, Так без жартаў прызнавайся,— Калі праўдзіш — я сагласны!
Толькі не жартуй, дзяўчына, He чаруй сваёй красою.
Табе жарты, як забаўка, Я ж плачу за іх слязоюі
91
дзіцяці
Ты шчасліва, дзіця дарагоо, Тваё сэрца нічым пе баліць, ІІспрыкметна дзяціпства святое Тваё роўна і шчаспа бяжыць,
Ты пс знаеш сардэчпай трывогі, Думкі роем душы пе муцяць;
Прад табой жыццявыя дарогі Ўсе усыпаны ў кветкі ляжаць.
Так жыві жа ж ты з яспай душою I цярпепня, жыцця мук но знай, Бо прамчацца дзяпькі чарадою, Гэты яспыя дні — жыццёрай!
I надойдуць тады ўсе нягоды, Што падчас ты й жыццё пракляпеш,— Тады ўспомніш дзіцячыя годы
I душою у іх адйачнсш...
92
МАРКОТНА МПЕ...
He ведаю, чаго мпе цэлы дзень Так сэрца у грудзёх баліць, сціскае... Як бы якойсь бяды жудаснай цень Япо наперад зпае, прадчувае...
Па хатаньцы з кутка ў куток хаджу, А думкі нудныя бягуць, блукаюць...
I з імі месца я сабе не знахаджу, I слёзы самі к горлу падступаюць... Чаго ж так засмуціўся цяжка я? Чаго ж так сэрданько баліць і рвецца? Што дасць яшчэ мне доленька мая? Якой яшчэ бядою павярнецца?
А можа, й так, як часам забаліць
У грудзях сэрданько без дай
прычыпы — ІПто ж мне яшчэ гарчэйшым можа быць, Як лёс мой горкі беднай сіраціпы!
Дзе тая шчэ бяда ў людзей чужых, 3 якой бы я не бачыў і пе знаўся? 3 якой з дзіцячых першых дзён сваіх Яшчэ не біўся я і не змагаўся?
Дык і не страшна мпе цяпер яна.
Чы ж мне яе баяцца, сіраціне?
Чы ж у мяне была яна адна?
Дый будзе шчэ і кожная загіне! Ну, дык чаго ж так сэрданько баліць?
93
He цяжкае ж яно бяды баіцца?
А так чагось... ой, цяжанька мне жыць, Няма да кога ў свеце прыхіліцца!
Дзе ты, дзяўчыпкарыбачка, расцеш, Як тая кветачка на межы ў полі, Нявідная сярод жытца цвіцеш, Што прынясла ты мне: падзею, долю?
Як іпчырапька цябе любіў бы я, Як, золатца, цябе я шапаваў бы!
Дык дзе ж цвіцеш ты, кветачка мая?
Каб ведаў я, паіішоў ды адшукаў бы!
Пераклады
Л. ГЛІБАЎ
KOH IK I МУРАШКА
Байка
У траве на сенажаці 3 ранку да цёмнай начы, Як ў багатай нейкай хаце, Дзыгаў конік, спевучы. Ўсенька лета без работы На лугу раскашаваў, Без ніякае заботы Піў, ды еў, ды выдзыгаў. Разышоўся на ўсе бокі, Ўсяго з горла, ўсё дарма... Калі ж зірк — аж ў луг шырокі Суне з сіверу зіма.
Тут ўжо конік засмуціўся, Годзе дзыгаць і пяяць...
96
Да мурашкі прыхіліўся
I давай яе благаць:
— Будзь ты, кумачко, без гневу, Злітуйся, ратуй з бяды: Да вяснянага перш севу Дай мне хаты і яды...
— Чаму ж ты дасюль пс бачыў, Што ўсё лета ты рабіў?
Без прастанку ўсё лайдачыў, Дзыгаў, еў, спяваў ды піў!..
— Як жа ж мне не весяліцца,— Конік апраўдвацца стаў,— Калі ўсё пяе, квяціцца, На то лецечка бог даў.
Ўсюды бачыш луг шаўковы, Так і хочацца пяяць...
На яго вясёлы словы
Пачала кума казаць: — Праспяваў ты лета божа, Ўдача ўжо твая така, А цяпер танцуй, нябожа, На марозе трапака!
7—348
ДОЛЯ I ЖАБРАК
Байка
Плёўся дзед паміж палямі Ў зрэбнай торбе з сухарамі. Ўсюды поле зеляніла,— Хлебароба весяліла. «Ў цябе толькі, дзеду сівы, Няма шчасця, няма нівы»,— Вецер сціха прамаўляе, Жалю ў душу дабаўляе.
Скрозь бязлюдна на дарозе, Стаяць вербы на аблозе, Вецер вые, выгрывае,— Стары слёзанькі ўцірае. Аж насустрач зпаза жыта Выйшла Доля грашавіта. Любаміла засмяялась, Да старога абазвалась: «Стары, не плач, не тужыся, На мяне глянь, звесяліся; Будзе поле, будзе хата, Як у караля багата;
Будуць коні і каровы, Будзе і кажушак повы... Будуць ўсе цябе ўважаці, Твайго розуму пытаці! Перажыў ты злу гадзіну,—
98
Падстаўляй сваю тарбіну!» Жыва дзед заварушыўся, 3 торбай к Долі прыхіліўся. Грошы сыплюцца, сіяюць, Дзедку сэрца звесяляюць. «Будзе! — Доля абазвалась,— Каб хоць торба не прарвалась, Бо тады ўжо, як прарвецца, Усё згіне, ўсё міпецца!» «Не, не бойся, Доля міла,— Дзед тут кажа,— торба цэла, Паціхепьку, памаленьку Ўсып яшчэ, галубка, жменьку!..» Доля сціха засмяялась...
Торба трэсь — і разарвалась! — Дзед тут з ляку торбу ў полу, Кіяуўся хутчэй дадолу, Цаплап ловіць і маркоша, А каб хоць табе паўгроша... «Доля ж мая, злая доля,— Дзед завыў тут на ўсё поле... — Эх, галоўка ты нягодна, I халодпа і бязродна, Цяпер ляжа ў дамавіну На парожнюю тарбіну».
I паплёўся па дарозе... Вербы шэпчуць на аблозе, Вецер вее, выгрывае, Дзедка слёзанькі ўцірае...
7*
Г. ГЕЙНЭ
ПЕСНЯ
Серад вясны шат упаў На свежы лісточкі. Памарозіў, змарпаваў Дашчэнту квяточкі. Цёмпай ночкай з малайцом Дзеўчына прапала.
Hi з матулькай, пі з айцом Слаўца не сказала.
Без радзімай стараны Нет ім шчасця, долі.
I павянулі яны, Як кветачкі ў полі. Над магілай іх расце Ліпа калясіста.
Песню нудную пяе Пташка галасіста.
100
В. Р. БЯЛІНСКІ
ДЗВЕ ДАРОГІ
Вось табе дзве дарогі, дзве неабмыльпыя сцежкі ў жыцці. Адна: адрачыся ад сябе, кінь любіць сябе, растапчы пагой тваё самалюбнае «я», дыхай дзсля шчасця другіх, ахвяруй усё, што маеш, дзеля шчасця твайго бліжняга братачалавека, дзеля твайго роднага краю, дзеля карысці ўсіх людзей; любі праўду і дабро не дзеля падзякі, пахвалы табе за яе ад людзей, а дзеля самой праўды і дабра, і цяжкім крыжам выпакутуй тваю еднасць з богам, тваё бяссмерце, каторае павінна быць у зніштажэнні твайго «я», у пачуцці бязмернага шчасця. Што? Ты не адважваешся? Палохае цябе гэта дарога? Здаецца табе, што гэта не на твае сілы?.. Ну, дык вось табе другая дарога,— яна шырэйшая, прастарнейшая, лягчэйшая і спакайнейшая: любі сябе больш усяго па свеце, плач, рабі дабро толькі дзеля сваей карысці і выгоды, не бойся зла, калі яно дасць табе карысць. Помні гэту навуку: з той табе ўсюды цёпла будзе! Калі ты пе нарадзіўся сільным, гні свой хрыбет, поўзай змяёй між тыграў, кідайся тыграм між авечак, губі, цісні, пі кроў і слёзы; лоб апляці лаўровымі вянкамі; хай
КНІГІ ОНЛАЙН
