Лішнія
Дантэ Арфелі
Выдавец: Беларусь
Памер: 290с.
Мінск 1965
ДАНТЭ АРФЕЛІ
Пераклад з італьянснай мовы АНАТОЛЯ ШАЎНІ
Выдавецтва „Беларусь“
— Далібог! Mary прысягнуць сваімі дзецьмі,— усклікнуў камерсант.
— Калі за мною і ёсць грахі, дык я адпакутваў за іх тады,— сказаў прадстаўнік.— Аднаго разу я ехаў пяць гадзін, стоячы на адной назе. Ездзілі тады, як быдла. I добра яшчэ, калі і так шчаслівіла даехаць. Хто толькі не ездзіў тады...
Міма вокнаў раптам прагрукатаў сустрэчны. Здавалася, раз’юшаная пачвара імчыцца насустрач сваёй пагібелі і не можа спыніць свой бег: варта адхіліцца ўбок на паўметра — і страшэнная катастрофа непазбежна.
— Яны ляжалі ўсюды ўпокат,— зноў пачаў камерсант. A то яшчэ дадумаліся ў бідоны з маслам даліваць ваду. Нальюць яны гэтак вады, а зверху крыху масла і прадаюць за першы гатунак. Колькі людзей згалела, плоцячы тысячнымі асігнацыямі за ваду. Але са мной у іх не выйшла! Я не з такіх, каго лёгка можна абдурыць...
— Хітрыкі ім трэба дараваць,— заўважыў прадстаўнік.— Яны не вінаватыя. Гэта ўсё таможня вінаватая, бо не дазваляе правозіць свабодна. Увесь час праверкі за праверкамі, дык трэба ж неяк выкручвацца. Прывязвалі бляшанкі з маслам нават пад цягніком. Жанчыны дык тыя гатовы былі запіхваць іх чорт ведае куды, толькі б схаваць. А потым абкрадалі адна другую.
— Трэба было б правесці лінію ніжэй Анконы і распілаваць па ёй Італію, а потым ніжнюю частку падарыць абісінцамі Зладзеі!
— Але тыя грошы трэба было зарабіць,— не згадзіўся прадстаўнік.— Хіба лёгка праехаць сорак восем гадзін, стоячы на адной назе або седзячы на падлозе, калі цёраз цябе кожцую хвіліну перасту-
Н(Нтал) A 86
ДАНТЭ АРФЕЛІ
Дантэ Арфелі з'яўляецца адным з тыповых прадстаўнікоў італьянскага пасляваеннага неарэалізму. Яго раман «Лішнія» — гвор аб сённяшняй Італіі, краіне незвычайных кантрастаў, краіне суровай і безупыннай сацыяльнай барацьбы. Лішнія ў капіталістычным свеце — гэта тыя, каго буржуазнае грамадства пазбавіла чалавечых умоў жыцця, хто ў барацьбе за існаванне апынуўся «на дне».
Яго героі Люка і Лідзія, якіх аўтар малюе з глыбокай цеплынёй і спачуваннем, проціпастаўляючы дабрату, чалавечнасць беспрацоўнага хлопца і «паўшай» жанчыны жорсткім законам «вышэйшага свету». Пакутліва перажывае Люка, доўгія месяцы дарэмна шукаючы работу. Разбіваецца прыгожая мара Лідзіі, якая хацела пачаць новае жыццё, з’ехаць куды-небудзь «з гэтай праклятай краіны»... AyTap з гневам сцвярджае, што не яны вінаваты ў тым, што апынуліся на вуліпы: гэта віна капіталістычнага грамадства, якое асуджае чалавека на пакўты, галечу, разбэшчвае і губіць яго.
Раман Дантэ Арфелі «Лішнія» працягвае лепшыя традыцыі італьянскай прагрэсіўнай літаратуры — літаратуры мужнай, сумленнай j чалавечнай.
7-3-4
174-65M
Мастак Яўг. Кулік
ЧАСТКА
ПЕРШАЯ
ІПерад вачыма неадступна стаялі толькі гэтыя два незнаёмыя словы, в:амаляваныя на чорна-белай бліскучай шыльдачцы над сядзеннем: Kalt... Warm. У яго свядомасці яны, як дошка арэляў, то аддаляліся, то набліжаліся: Kalt... Warm — Kalt... Warm. Словы добра стасаваліся да шуму цягніка, і здавалася нават, быццам яны адстукваюць рытм мерньіх удараў колаў на стыках рэек. Гук быў мяккі, амаль пяшчотны, хоць стукалася сталь аб сталь; гэты гук далёка нёс думкі, наводзіў на прыемныя летуценні. Потым позірк Люкі спыніўся на твары дзяўчыны, што сядзела насупраць. У яе былі прыгожыя валасы, яны буйнымі хвалямі ўзнімаліся над ілбом і адмысловымі кольцамі, неяк ганарыста, спадалі ўніз, на плечы. У валасах была заколка цёмна-жоўтага колеру, падобная на кветку. У пялёстках блішчалі маленькія блакітныя каменьчыкі, але некаторыя пялёсткі былі без каменьчыкаў, і на месцы іх чарнелі пустыя дзірачкі. Люка пачаў разглядаць постаць дзяўчыны, але яна падняла вочы, і ён перавёў позірк на акно.
3 грукатам адчыніўшы дзверы, у купэ увайшоў пасажыр — высокі, чарнявы, у прыгожым модным гарнітуры; ён сеў, не зважаючы на газету, што ляжала на сядзенні, закурыў і, нізка апусціўшы галаву, задумаўся. Потым пасунуўся, паварушыўся, выцягнуў з-пад сябе газету, перагарнуў некалькі старонак,— і нагнуўшыся ўперад, узлакаціўся на калені, зноў пачаў курыць. Яго сусед не меў газеты і, відаць, не курыў, а таму адчуваў сябе ніякавата. Добра прыгледзеўшыся, у ім можна было пазнаць дробнага чыноўніка. Ён усё адводзіў вочы ўбок, але кожны раз, калі сустракаў чужы позірк, усміхаўся. Пакуль пасажыры размаўлялі, чыноў-
нік моўчкі слухаў і адчуваў сябе добра. Але цяпер, калі ўсе змоўклі, ён проста пакутваў. Дастаў з кішэні аўтаручку, адкруціў, зноў закруціў, паклаў на месца. Дастаў нейкія паперкі, пагартаў у руках, паглядзеў у праход, у акно, і ўжо не ведаў, што рабіць далей. Здавалася, ён напружана шукаў, аб чым можна загаварыць. Нарэшце павярнуўся да другога пасажыра, што сядзеў побач з ім:
— Відаць, яшчэ не менш за гадзіну? — спытаў. Той засмяяўся і паглядзеў за акно.
— Усе паўтары,— адказаў упэўнена.— Я не памыляюся. Калі ўжо гавару, дык лічы, што сказаў старшы кандуктар. Будзьце ўпэўнены! — дадаў ён, гледзячы ў твар чыноўніку.
Усе пасажыры павярнуліся да яго. Чыноўнік заварушыўся, выказваючы поўную ўвагу.
— Амаль дзесяць год езджу па гэтай дарозе,— зноў пачаў высокі пасажыр, які аказаўся прадстаўніком фармацэўтычнай фірмы.— Трэба быць дурнем, каб памыліцца...
Чыноўнік згодна кіўнуў.
— Ужо вечарэе,— буркатліва заўважыў другі.— Відаць, прыедзем са спазненнем.
Люка паглядзеў за акно. Там было цёмна, толькі на небакраі шарэла яшчэ няясная паласа, ды на палях дзе-нідзе мільгалі адзінокія агеньчыкі. Тэлеграфныя слупы беглі насустрач чорнымі ценямі, і дратоў ужо нельга было разгледзець. Чалавек, што пачаў быў гаварыць,— невысокі, таўставаты камерсант, з шырокім скураным рамянём на жываце,— раптам нібы ўспомніўшы нешта, абурыўся:
— А іх яшчэ называюць «скорыя». Чарапахі — вось як трэба было назваць. Праз іх людзі марнуюць столькі часу, і ніколі нельга верыць раскладу.
Пішуць, што прыйдзе ў дзесяць, а прыходзіць у дзесяць трыццаць, а то і ў адзінаццаць. Нішто сабе парадкі!
Ён паглядзеў на прысутных, нібы шукаючы іх падтрымкі, і дадаў:
— Вядома, ураду за нас галава не баліць. Хіба няпраўда? Ат, думаюць, дасцё сабе раду. Такая ўжо наша Італія: неяк пражывуць, дадуць сабе раду. Нішто сабе сістэма, га?
— Ваша праўда,— падтрымаў яго прадстаўнік.— Але не турбуйцеся: сёння мы прыедзем па раскладу. Іду ў заклад,— дадаў ён упэўнена,— што ў дзевяць гадзін — максімум пяць мінут дзесятай будзем на месцы.
Астатнія пасажыры слухалі моўчкі. У купэ запаў паўзмрок, і ў шэрані блішчалі толькі эмаліраваныя шыльдачкі на драўляных спінках сядзенняў. Але яны страцілі абрысы і здаваліся невыразнымі бледнымі плямамі, як быццам віселі ў паветры.
— Апошні раз, калі я ехаў гэтым цягніком, ён спазніўся на паўгадзіны,— сказаў камерсант.— На цэлых трыццаць мінут,— дадаў ён, націскаючы на словы.
— Але калі гэта было? — спытаў прадстаўнік.
— Гм-м... Хто яго памятае? Было ўжо холадна... недзе пад зіму.
— Уга! — азваўся ў цемры прадстаўнік.— Тады яшчэ магло быць. А цяпер лепш.
— Гм-м... Стала лепш! — нездаволена прамовіў камерсант. He бачу, каб вельмі палепшала. Нават са святлом тое ж самае...
Некаторыя пасажыры паднялі галовы і паглядзелі ўгору, дзе павінна была гарэць лямпачка.
— Гэта ж сорам,— працягваў камерсант,— ніводнай лямпачкі ва ўсім купэ!
Чыноўнік таксама ўмяшаўся ў гаворку.
— Каб не пакралі, можа якая б і гарэла.
— Вядома,— згадзіўся камерсант.— Але як ты не ўкрадзеш, калі не ахоўваецца? Яшчэ ў час вайны навучыліся!
— Я два гады быў у Швейцарыі,— заўважыў прадстаўнік.— Вось гэта сапраўдны народ!
— Ах! — жыва падхапіў камерсант.— Вы таксама былі ў Швейцарыі?
— Два гады, я ж сказаў.
— А калі?
— Перад вайной.
— Якія цудоўныя людзі, га?
— Так,— згадзіўся прадстаўнік,— людзі там умеюць жыць.
Яго субяседнік зарагатаў і захоплена дадаў:
— Якія дагледжаныя ў іх цягнікі! I дакладныя, як гадзіннік!
— А гарады? Проста лялькі!
— А дарогі? А вёскі?
— Ды што і казаць? Аднаго разу, зімой, іду гэта я да аднаго знаёмага з прыяцелем-швейцарцам. Цікавы чалавек быў, гэты швейцарац. Добры, такі ўжо сумленны, але, шчыра кажучы, была ў яго слабіна. Трэба сказаць, што ў швейцарцаў слабін нямнога.
— Гэта правільна,— адгукнуўся камерсант.
— Дык вось,— працягваў прадстаўнік,— ідзём сабе да таго знаёмага. Дождж лье як з вядра, а парасона, як на тое, няма ні ў яго, ні ў мяне. Так што, пакуль мы датупалі да патрэбнага дома, перапэцкаліся па вушы і прамоклі да ніткі. У таго чалавека
быў прыгожы домік з садам. Вы ж ведаеце, які ў іх парадак у садах?
— Узорны.
— Дык вось, карацей кажучы, прыйшлі мы перапэцканыя і мокрыя наскрозь. А перад домам была ўбіта жалезка — як гэта яна называецца? — аб якую выціраюць абутак. Ну дык мне, вядома, карціць хутчэй у хату, дзе ўжо там на жалезкі тыя зважаць. Але мой сябра яшчэ добрых паўгадзіны з самым сур’ёзным выглядам тупаў на месцы, выціраючы аб тую жалезіну боты, як быццам на дварэ ні дажджу не было, ні слоты. I я вымушаны быў стаяць пад дажджом і чакаць пакуль ён скончыць гэты свой занятак.
— Яны вельмі прыязньія адзін да аднаго,— дадаў камерсант.— У іх сапраўды ўсе людзі браты.
— I з рабочымі запанібрата. У нядзелю гаспадар выязджае за горад са сваімі рабочымі, і няма паміж імі ніякай розніцы. Усё роўна табе як і ў нас, га? — апошнія іранічныя словы былі яўна адрасаваны ўсім.
He ўтрываў і чыноўнік.
— Уся справа ў тым, што іх мала. Невялікая краіна, багатая. He дзіва, што жывуць добра!
— Аднак,— заўважыў прадстаўнік,— яны нейкія халодныя. Напрыклад, дзяўчаты мне падабаюцца больш нашы. Нашы дзяўчаты лепшыя ў свеце!
Камерсант засмяяўся. У гэтую хвіліну запалілася лямпачка, і жаўтаватае святло разлілося па тварах пасажыраў. За акном было цёмна, і постаці людзей адбіваліся ў бліскучым квадраце акна.
— Лямпачка ёсць,— заўважыў чыноўнік,— толькі мы яе не заўважылі.
Камерсант незадаволена зморшчыўся:
— Хай бы яе зусім не было, бо святлей ад яе не стала.
— Вядома,— працягваючы ранейшую размову, сур’ёзна сказаў прадстаўнік,— нашы дзяўчаты самыя прыгожыя. Мы пераканаліся ў гэтым у вайну. Тут пабывалі ўсе нацыі, і ўсе захапляліся нашымі жанчынамі. Англічане, амерыканцы, немцы, палякі... усе нацыі. Можа таму яны і не хацелі выбірацца адсюль.
КНІГІ ОНЛАЙН
