Лішнія
Дантэ Арфелі
Выдавец: Беларусь
Памер: 290с.
Мінск 1965
para, з якім рана ці позна давядзецца яшчэ раз спаткацца. Ён ведаў сябе і крыўдаваў на свой характар. Цяпер Люка разумеў, што якраз ён са сваім характарам менш за ўсё падыходзіў для таго, каб ехаць з вёскі ў горад і шукаць там шчасця. Сапраўды, чаго ён паехаў? He лёгкасць падарожжа штурхнула яго ў дарогу, а хутчэй адчай, боязь застацца. Як нарадзілася гэтая боязь, ён цяпер і сам не ведаў.
Лідзія добра ведала хлопца і ў думках ахрысціла яго недарэкам; у іхняй вёсцы так называлі людзей непрыстасаваных, няўдалых. Гэта слова стасавалася да яго бязлітасна трапна і таму адразу неяк убілася ў галаву; раз-пораз ён паўтараў яго ў думках з балючым усведамленнем сваёй нікчэмнасці. Луіджы таксама заўважыў гэтую яго рысу і ўсміхаўся, калі Лідзія лаяла хлопца. Луіджы быў добры сябра, але дзіўны. Аднаго разу Люка спытаў у Лідзіі, хто ён такі, дзе працуе, але дзяўчына не змагла сказаць. Ёй падабаўся Луіджы, як таварыш, але яна не ведала ні дзе ён жыве, ні чым займаецца. Здавалася, што Луіджы, калі і не кахае па-сапраўднаму Лідзію, дык мае да яе нейкае пачуццё значна большае, чым яна да яго. Люка ведаў таксама, што Лідзія гаворыць яму праўду пра Луіджы. Ён сапраўды дзіўны. Бывала, не паказваецца цэлымі тыднямі, а потым раптам пачынае хадзіць штовечар, пяць-шэсць дзён запар. Люка некалькі разоў хацеў даведацца што-колечы пра яго жыццё, але Луіджы хутка заўважаў гэта, і ў вачах у яго з’яўляліся нядобрыя агеньчыкі.
I ў гэтую раніцу, ідучы з Луіджы па ціхай вуліцы на ўскраіне горада, Люка думаў пра яго. Яны вярталіся ад Лідзіі, якая час ад часу прымала іх, хаця заўсёды спяшалася і баялася чагосьці.
3 выгляду яна вельмі змянілася, цяпер у яе абліччы было нешта сярэдняе паміж дзяўчынай і маладой сіньёрай. Дзяўчына не ведала ні прозвішча, ні нават імя свайго «гаспадара»,— як сама называла яго — не ведала, хто ён і што робіць. Па пярсцёнку на пальцы здагадвалася, што ён жанаты, толькі і ўсяго. Ды яна і не надта клапацілася, каб даведацца; задаволеная ўжо тым, што на пачатку кожнага месяца, наперад, ён уручаў ёй грошы і разлічваўся за ўсё астатняе — святло, ваду, кватэру. Усім гэтым ён займаўся сам, асабіста.
— Плоціць не вельмі многа,— гаварыла Лідзія,— але заўсёды дакладна, у першы дзень месяца. Калі не можа прыйсці, дык прысылае па пошце.
Дзяўчына спрабавала атрымаць трохі больш, але нічога не атрымалася. Яе гаспадар не дужа надакучваў, не мучыў яё, ніколі не дазваляў сабе лішняга. Лідзія гаварыла гэта хлопцам адкрыта і шчыра, не саромеючыся. Бывала нават, што ён доўгі час наогул не з’яўляўся. Самае горшае было тое, што дзяўчына заўсёды мусіла чакаць яго, нікуды не выходзячы, удзень і ўночы быць гатовай адчыніць дзверы па першым яго званку. У гэтым ён быў непахісны.
Такім чынам, Лідзія жыла ў яго пакоі, нібы паланянка. Спачатку ёй вельмі спадабалася тут, у гэтым утульным, чысцюткім і светлым пакойчыку, абсталяваным у сучасньім стылі. Шмат дзён яна не заўважала адзіноты, не адчувала няволі, захопленая тым, што перастаўляла рэчы, перасоўвала з месца на месца крэслы, імкнучыся зрабіць пакой болып прыемным і ўтульным. Потым гэта надакучыла. Але канчаткова дзяўчына адчула непрыязь да пакоя і свайго становішча пасля таго, як аднае раніцы
знайшла пад ложкам цюбік чужой памады. Ён, без сумнення, належаў той дзяўчыне, якая жыла тут да яе. 3 тае раніцы кватэра нібы страціла ўсю сваю прывабнасць. Гэты цюбік памады напомніў Лідзіі ўсю ненадзейнасць яе становішча. Тады яна зрабілася больш рэзкай, капрызнай, пачала крыўдзіцца і наракаць, часам без дай прычьіны, стала патрабаваць болып і слухацца менш. Некалькі разоў ён нават не застаў яе дома. Аднак гэта толькі дапамагала ёй, яшчэ болып вабіла мужчыну; магчыма, без гэтых капрызаў Лідзія даўно б надакучыла яму. За гэтыя дні дзяўчына добра адпачыла,— яна рана клалася спаць і позна ўставала. Калі дадаць яшчэ добрыя і разнастайныя харчы, то не дзіўна, што яна паправілася і папрыгажэла. Да таго ж Лідзія panep заўсёды элегантна ўбіралася, бо яе «гаспадар» цярпець не мог, калі бачыў, што яна апранута як простая дзяўчына.
Луіджы моўчкі крочыў пад дрэвамі алеі, і твар яго час ад часу, нібы ўспышкамі, асвятляўся сонечнымі праменнямі, што прабіваліся праз маладое лісце. Асветлены сонцам, ён здаваўся яшчэ больш бледным, скура была амаль празрыстай.
Яны збочылі ў невялічкую вуліцу.
— Ты не туды ідзеш,— заўважыў Люка,— ты ж казаў, што твой сябра жыве ў тым баку?
— Так, але мы можам прайсці і сюдой.
— Тут жа далей,— запярэчыў Люка,— я ведаю гэты раён.
— Далей усяго мінут на дзесяць хады.
— Можна і тут,— згадзіўся Люка,— але мне не хацелася б ісці каля казарм. Сёння нядзеля, а яны мне напамінаюць пра работу. Можа ты знарок вядзеш? — усміхнуўся ён.
— He, проста мне трэба сёе-тое пабачыць,— адказаў Луіджы.
— Ды і калі б толькі работу,— задуменна працягваў Люка,— а то ж яшчэ і больш сумныя рэчы. Я не ведаю, што са мной будзе, калі скончыцца будаўніцтва. А гэта зусім дрэнь.
Луіджы задумаўся.
— Як яны мяркуюць скончыць, у тэрмін ці пазней?
— He ведаю,— адказаў Люка.— Кажуць, што тыдняў на колькі затрымаюцца.
Размова спынілася, і яны зноў пайшлі моўчкі.
Неўзабаве дайшлі да вуліцы, дзе будаваліся казармы. Невысокая сцяна з чырвонай, непабеленай цэглы акружала шырокі пляц, за якім пачыналася пустэча; у цэнтры пляцоўкі ўзвышаўся вялізны будынак у кратах рыштаванняў. Было гатова толькі некалькі паверхаў, і будынак здаваўся пакінутым, з нерухомых кранаў панура звісалі змярцвелыя ніці тросаў.
Нідзе ні душы. На рыштаваннях там-сям ляжалі пакінутыя пустыя вёдры, мяшкі цэменту. Вароты зачынены, за драўлянай агарожай белы слуп з вялікай шыльдай, на якой значылася назва будаўні' чай канторы. Луіджы ішоў, уважліва разглядаючы будоўлю. Збоку ад іх, па тратуары, прайшлі два салдаты. Яны таксама спыніліся, гледзячы на казарму; у чыстым і свежым вясновым паветры пачуўся пах новых рамянёў — характэрны пах ваенных.
— Цудоўная будзе казарма,— гаварыў адзін з салдат свайму сябру.
— Каму яна патрэбна? Хіба іх не хапала дагэтуль?
— He ведаю. Там, дзе я быў раней, казармы таксама былі добрыя.
Луіджы паглядзеў на Люку: позірк у яго быў суровы, нават жорсткі. Люка міжвольна спытаў сябе, што было на душы ў гэтага хлопца, калі ён увесь час здаваўся то адным, то другім, і ніколі нельга было зразумець, што яму падабалася і штб яго абурала. Мусіць, у яго жыцці была нейкая таямніца, якую ён ахоўваў з упартай паслядоўнасцю, з нейкай дзіўнай рэўнасцю. Гэтая таямніца перашкаджала ім блізка пасябраваць.
— Таксама два няшчасныя,—прамовіў Луіджы.— Ты чуў іх гаворку.
Люка вырашыў скарыстаць выпадак, каб выклікаць хлопца на размову.
— Што ты маеш на ўвазе? — спытаў ён.
— Жыццё іх нічому не навучыла... нічагуткі не зразумелі! Нават калі б прайшлі тысячы войнаў, яны засталіся б такімі. Па-ранейшаму захапляліся б: «Якая цудоўная казарма!» Калі я служыў у арміі, у нас быў адзін такі тып. За цэлы год ён не атрымаў ніводнага звальнення. Яго капітан быў проста звер. I вось на каляды атрымаў дазвол на тры дні. Уяўляеш: за цэлы год службы! Дык пасля таго пачаў гаварыць, што капітан, па-сутнасці, не такі ўжо і благі чалавек. Нават па-свойму добры!
— Хіба яны вінаваты ў гэтым? — заўважыў Люка.
— А ты,— працягваў Луіджы,— будуеш новую казарму. Сюды загоняць сотні няшчасных, і будуць вучыць іх, што людзі не ўсе аднолькавыя, што ёсць мільёны такіх, якіх нават карысна знішчаць.
— Так заўсёды было,— сказаў Люка.— Што мы можам змяніць?
— Заўсёды было? Цудоўна, тады і не наракайце, няма чаго скардзіцца. Суцяшайцеся тым, што «заўсёды так было».
— Я таксама гаварыў так, калі быў салдатам,— памяркоўна загаварыў Люка,— але цяпер аб гэтым болып ніхто не думае, усё хутка забываецца. Той, хто загінуў, загінуў, хто застаўся, той жыве. Нельга ж увесь час думаць пра мёртвых.
— Гэта праўда,— прамовіў Луіджы.— Той, хто загінуў, загінуў. Але калі бомба на тваіх вачах загубіць бацьку і маці...— ён зірнуў на Люку, як быццам хацеў сказаць нешта яшчэ, але, відаць, перадумаў і не скончыў.
Люка думаў пра яго словы. Ён яшчэ ніколі не чуў, каб хлопец гаварыў так горача. Хацелася працягваць размову, каб болей зразумець хлопца.
— На маю думку,— загаварыў ён,— ніводная дзяржава не можа абысціся без таго, каб не ўзбройвацца, не павялічваць армію...
— Дзяржава — вораг чалавека,— адказаў Луіджы.
Значыцца, ён не мог быць камуністам.
— Тады маюць рацыю анархісты...— працягваў Люка, імкнучыся распытаць як мага больш.
Луіджы паглядзеў на яго з цікаўнасцю.
— Я не анархіст.
Зноў збочылі ў невялікую вуліцу.
— Мы амаль што прыйшлі,— папярэдзіў Луіджы.
Яны былі на самай ускраіне, дзе горад выстаўляе ў вокнах сваю старызну і галечу.
— Як клічуць твайго сябра? — спытаў Люка.
— Альберта.
— Думаеш, ён сапраўды будзе карысны для мяне?
— Магчыма, у яго шмат знаёмых. Ёсць у яго свае заганы, але ўвогуле ён хлопец нядрэнны.
— Будзем спадзявацца, што ён не адмовіцца дапамагчы мне,— прамовіў Люка.
— Будзем спадзявацца. Ён часта бывае ў доме графіні Рампэрці.
— Ты таксама бываў там? — спытаў Люка.
— Я?..— прамовіў Луіджы, нібы здзіўлены нечаканасцю пытання.
— Твой сябра чым займаецца?
— Вучыцца ва універсітэце, на апошнім курсе юрыдычнага. Заўсёды кажа, што нічога не вучыць, але потым здае ўсе экзамены і паспяхова пераходзіць на наступны курс. Ён з тых, хто хоча зрабіць кар’еру. I, відаць, дасягне свайго.
— А гэта графіня, хто такая?
— Я яе не ведаю. Ведаю толькі, што па серадах, здаецца, яна наладжвае прыёмы,— звычайна, як цяпер робіцца ў многіх багатых дамах.
— I хто там бывае?
— Людзі, якія маюць нейкую вагу,— адказаў Луіджы, паціснуўшы плячыма.— Дзелавыя людзі, палітычныя дзеячы. Буржуазная завядзёнка,— дадаў ён пагардліва.
— Ты не падумай» што я шукаю гэтых сувязей, каб выхваляцца,— прамовіў Люка.— Наліха яны мне? Але без рэкамендацый і знаёмстваў зараз нікуды не паткнуцца.
— Цяпер часы такія,— адказаў Луіджы.— Часы рэкамендацый. I правільна, што стараешся змагацца, як можаш.
If 11 — Ax, вы таксама сюды вучыцца? Вельw 11 мі прыемна! — усклікнула графіня Рампэрці, гасцінна ўсміхаючыся хлопцам.
Альберта прадставіў Люку як свайго таварыша па універсітэту. Па-сутнасці, як здавалася Люку, у гэтым яго сябра быў не надта ўжо далёкі ад ісціны. Калісьці раней ён жа марыў вучыцца і, каб была магчымасць, сапраўды навучаўся б цяпер у нейкім горадзе. Яго бянтэжыла і непакоіла зараз іншае: Альберта, калі званіў напярэдадні сіньёры, назваў яго сынам вядомага на Поўначы доктара; яго прозвішча, як ён ведаў, не супадала з прозвішчам ніводнага славутага чалавека, і гэтая акалічнасць выклікала непрыемнае пачуццё трывогі, ад якога хлопец ніяк не мог пазбавіцца. «Гэта было неасцярожна»,— з жалем думаў ён. Але жанчына, здавалася, не звярнула асаблівай увагі на новага чалавека. Яна была гасціннай, сардэчнай, і пасля некалькіх звычайных у такіх выпадках фраз, пакінула хлопцаў і пайшла да іншых гасцей. На Люку яна зрабіла нядрэннае ўражанне. Графіня была маладая, даволі прыгожая, элегантная, росту хутчэй высокага, з пышнымі валасамі, якія адлівалі меддзю.
КНІГІ ОНЛАЙН
