Лішнія
Дантэ Арфелі
Выдавец: Беларусь
Памер: 290с.
Мінск 1965
мог: недзе там, у глыбіні свядомасці яно сядзела трывала і ўпарта. Гэтае слова знікала з памяці на болып або менш доўгі час, але потым усплывала знянацку, без ніякай бачнай прычыны, проста так, амаль самастойна, жорстка адштурхоўваючы ад яго Лідзію і паказваючы яе такою, як яна ёсць. Аднойчы так здарылася нават у трыснягах. Калі Лідзія была ў вадзе, яму раптам зноў прыйшла гэтая думка: «Шлюха...» —і ён не мог адарваць позірку ад яе жывата, у якім, між тым, не было нічога агіднага, і па якім сцякала звычайная вада, дрыготкая і празрыстая. «I тым не менш, яна шлюха»,— зноў і зноў паўтараў сабе Люка, як быццам хацеў адчуць у гэтым слове яго самы балючы і горкі сэнс. Ён адчуваў жорсткае задавальненне ў тым, што паўтараў яго яшчэ і яшчэ, у тым, што глядзеў на яе і бачыў яе без маскі адзення і падману звычкі.
Але гэта былі цудоўныя дні. Яны плёскаліся ў вадзе, дурэлі, потым клаліся на беразе, сярод трыснягу, сушыцца, і Лідзія лажылася паміж імі. Спачатку Люка сачыў за Лідзіяй і Луіджы, каб высветліць, ці ёсць паміж імі якія адносіны, акрамя дружбы, але нічога не заўважыў. Для Лідзіі Луіджы быў проста сябрам, можа вельмі блізкім, але не больш. Калі хто з іх і меў нешта болыпае, чым проста сімпатыю, дык гэта Луіджы, хаця і ён заўсёды імкнуўся застацца ў межах дружбы; Люка гэта адчуваў, хоць і не меў ніякіх доказаў. Часам ён заўважаў, як Луіджы глядзеў на дзяўчыну, непрыкметна для яе, пранізлівым, настойлівым позіркам. У той раз, калі Лідзія падышла да Люкі, каб зашпіліць бюстгальтар, Луіджы адвярнуўся ўбок і пасля амаль да канца дня не прамовіў ні слова. Люка назіраў і іншыя дробныя дэталі ў іх паводзінах,
але звычайна няпэўныя, якія аднолькава маглі сведчыць і пра нейкія адносіны, і пра тое, што паміж імі нічога не было.
Цяпер усё скончылася. Скончыліся вясёлыя падарожжы, купанні ў ручаі, снеданні ў зарасніках, незабыўныя вяртанні ў цягніку, калі яны бадзёрыя, трохі стомленыя і задумённыя ехалі назад у горад. Цяпер сонца ўжо не пякло, яго цеплыня ледзь адчувалася. Цень на плошчы стаў не такі выразны, ён неяк пабляднеў, часам зусім знікаў і з кожным днём рабіўся ўсё даўжэйшым. У канторы пачаліся размовы пра пакупкі на зіму, расходы на ацяпленне, пра паліто, якое трэба было купіць альбо пераніцаваць, рабілі прагнозы на халады, якія абяцалі быць суровымі. I будаўніцтва казармы падыходзіла к канцу.
— Колькі цяпер часу? — спытаў Люка.
— Пара ўжо ісці,— адказаў хлопец, што сядзеў насупраць, устаючы з-за свайго століка і паціраючы рукі.
Люка таксама ўстаў. Служачыя спускаліся па лесвіцы, ажыўлена размаўляючы. У іх быў звычайны настрой людзей, якія скончылі дзённую працу і спяшаюцца дадому. Яны гучна размаўлялі, спрачаліся, жартавалі. Часам спыняліся на прыступках, каб паслухаць ці сказаць што-небудзь калегу, і здавалася, што цяпер, калі работа скончана, яны з прыемнасцю марудзяць на лесвіцы канторы.
Выходзячы, Люка заўважыў, што насустрач яму ідзе Лідзія: ён спыніўся, здзіўлены. Гэта здарылася ўпершыню, ён не ведаў, што думаць, але быў задаволены, што яна прыйшла. Некаторыя калегі павярнуліся і паглядзелі на Лідзію, сёй-той з маладых хлопцаў усміхнуўся Люку.
Дзяўчына была ў прыгожай сукенцы і ў жакецФ ку, які рабіў яе яшчэ болып зграбнай.
— Якім ветрам? — спытаў Люка.— Ёсць штонебудзь новае?
— Нічога, усё па-старому,— адказала дзяўчына.
Люка накіраваўся да трамвайнага прыпынку.
— He,— запярэчыла Лідзія,— пойдзем пешшу. Я хачу трохі падыхаць паветрам.
— Што здарылася? — паўтарыў хлопец.— Як ты надумалася прыйсці сюды?
— Так,— адказала Лідзія.— Я праходзіла тут непадалёку.— Потым запытальна зірнула на хлопца: — Чаму ты пытаешся? Я зрабіла дрэнна?
— He, не,— запярэчыў той,— наадварот, я вельмі рады.
Яны, не спяшаючыся, ішлі ўдоўж тратуара. «Хто нас тут ведае? — пытаў сябе Люка.— Хто ведае, хто мы такія?»
Яму было прыемна адчуваць побач жанчыну, ісці разам з ёю ў натоўпе. Вечарэла, сям-там пачыналі запальвацца агні. У паветры, у людзях, што ішлі па тратуарах, было штосьці радаснае, святочнае, яснае. Трамваі праходзілі з мяккім шумам, гул людскога натоўпу і шум транспарту зліваліся ў адзіную гармонію гукаў, пазбаўленую тых рэзкіх таноў і раздражняльнай звонкасці, якія бываюць у сонечны дзень. Неонавыя агні стваралі казачную атмасферу нейкага шматкаляровага, радаснага свету. Часам хто-небудзь штурхаў Люку, але ён не злаваўся, як гэта здаралася з ім удзень, было нават прыемна адчуваць гэтыя штуршкі: натоўп быў нібы фонам, тым асяроддзем, у межах якога знаходзілася яго часовая радасць.
Неўзабаве Люка заўважыў, што ў Лідзіі ёсць нешта такое, чаго яна не хоча яму сказаць.
— У цябе сёння прыгожая сукенка,— сказаў ён, каб пачаць размову.
Лідзія кінула на яго позірк, але нічога не адказала.
— Табе яна не падабаецца? — спытаў Люка.
Дзяўчына паціснула плячыма:
— Што табе да яе? Ты заўсёды гаворыш пра тое, што цябе не цікавіць.
Люка пакрыўдзіўся, але змоўчаў.
— Ты памыляешся,— сказаў ён пасля паўзы.— Ты часта памыляешся ў адносінах да мяне.
— Так, яна прыгожая,— адказала дзяўчына,— але і каштуе шмат.
— Ты ж, можа, не купляеш іх за свае грошы?
— Амаль што,— прамовіла яна.— Ён хоча, каб я добра апраналася, а дае мала. Крый божа, калі ўбачыць мяне ў старой сукенцы, пачынаецца гвалт, ледзь не збіраецца кінуць мяне. А сам лічыць кожнае сольда.
— У кожным разе, яны застаюцца ў цябе.
— He. Ён ужо сказаў мне, што потым забярэ. Будзе трымаць для той, другой, якая будзе пасля...— сказала дзяўчына і голас яе здрыгануўся.
Яны паволі праходзілі па вуліцах, міма яркіх, асветленых неонам вітрын, міргаючых надпісаў. Люка абдумваў, што сказаць Лідзіі, каб не пакрыўдзіць дзяўчыну і развеяць сумныя думкі, якія так прыгнятаюць яе.
— Зойдзем, вып’ем шклянку кавы? — прапанаваў ён.
Яму было б прыемна зайсці з дзяўчынай у кафэ.
— He,— адмовілася Лідзія.
— Чаму?
— Мне пара вяртацца дадому.
— Я думаў, ты сёння вольная,— з жалем прамовіў хлопец.
— He, мне проста абрыдла сядзець зачыненай, і я вырашыла выйсці. Але цяпер час вяртацца.
— А калі ты спознішся?
— Учыніў бы дзікую сцэну, каб прыйшоў і не застаў...— адказала дзяўчына. Потым паціснула плячыма і рашуча дадала: — Хай ён наложыць галавой, гэты стары кот, тым болып...
— Тым болып, што?..
— Гэта не працягнецца доўга. Я бачу, што яму надакучыла.
Люка не знайшоў, што адказаць. Ён зразумеў, што кава тут не дапаможа, і пайшоў моўчкі. У яго пачало ўзнікаць глухое раздражненне супроць дзяўчыны, якая ішла побач і сваім маўчаннем псавала яму вечар; і з гэтым раздражненнем зноў выплыла тое слова, што таілася недзе ў глыбіні свядомасці.
— Робіцца холадна вечарамі, — уваходзячы, сказаў Луіджы.
— Я даўно ўжо надзяваю цёплую ваўняную кофту,— адказала старая, ідучы наперадзе яго па калідоры.— Летась у гэты час я нават і не думала пра яе. 3 кожным годам цяпер горш.
— Люка дома?
— Сядзіць у кухні. Заходзь.
Луіджы ўвайшоў і прывітаўся з хлопцам, які сядзеў, трымаючы на каленях кацяня.
— Ён добра сагравае, не трэба і печкі,— заўважыў Люка.
— Чарнамысы стаў зусім вялікі,— сказаў Луіджы, пагладзіўшы ката.
— Як заяц, чаго яму не расці,— дадала старая.
Луіджы ўсміхнуўся і сеў каля стала.
— Як жывецца-можацца? — спытаў у старой.— Знайшоўся хто-небудзь на кватэру?
— Усе як згаварыліся,— паскардзілася тая.— Як назнарок: прыйдзе хто-небудзь, зірне і ідзе прэч, не сказаўшы ні калі, ні колькі. Надта пераборлівыя пайшлі. А чаго тут перабіраць ды круціць носам? Можа, у сваёй хаце спалі на лахманах, а прыехаўшы ў горад пачынаюць разбірацца, строіць з сябе паноў. Забыліся, як было ў вайну. Цяпер ім падавай залаты ложак. Каб я мела яго, дык не сядзела б тут.
— Так заўсёды,— адказаў Люка.— Калі я быў у салдатах і спаў на саламянай цыноўцы, to flyMay: «Каб паспаць троху ў ложку, які б я быў шчаслівы». Калі ўвечары трэба было заставацца ў казарме, а некаторыя атрымлівалі звальненне, я гаварыў сабе: «Каб можна было пайсці свабодна ў горад і вярнуцца, калі табе захочацца, я быў бы самым шчаслівым чалавекам у свеце. Яны не ведаюць цаны добраму ложку, вольнаму вечару». Потым дастаткова было трапіць дадому ў адпачынак, і я таксама пачынаў не зважаць на гэтыя рэчы. А пасля, калі пачаліся бамбёжкі і давялося хавацца, усе гаварылі: «Вось толькі б скончылася вайна, і ўсё будзе добра. Жыццё наладзіцца, бо толькі смерць непапраўна». А на наступны дзень пасля заканчэння вайны пачалі галасіць па рэчах. Чалавек, які згубіў адзін толькі веласіпед, крычаў як
апантаны, кляў фашыстаў і немцаў і гаварыў, што ён згалеў праз вайну.
— Табе ўсё гэта балбатня,— запярэчыла старая.— Але я кажу табе, што калі так працягнецца яшчэ месяц, я не ведаю, як буду жыць,— і яна перакуліла чарку віна.
— Хто кажа, што гэта балбатня? — сказаў Люка.
— Ты кажаш.
— Я ніколі не гаварыў такога.
— Ілгун, ты заўсёды строіш кепікі з іншых,— адрэзала старая злосна.
— Але я кажу гэта жартам, хіба нельга пажартаваць?
— Тады ты сам не ведаеш, што вярзеш. А іншым, можа, не да жартаў у такі час.
— Ха, пакуль ёсць на стале бутэлька віна...— усміхаючыся, умяшаўся Луіджы.
— Я адмаўляю сабе ў харчах, але без віна не магу,— адказала старая.— Я была адмовілася, але прастудзілася, і зараз без гэтага нельга.
Луіджы павярнуўся да Люкі.
— Згуляем? — прапанаваў ён.
Узялі карты. Моўчкі згулялі некалькі партый. Старая пайшла ў другі пакой. Скрозь зачыненыя вокны даляталі прыглушаныя гукі вуліцы. Трамваі тут не хадзілі, але ў цішыні былі чуваць іх званкі і мяккі грукат, які, здавалася, быў недзе зусім блізка. 3 крана, відаць не шчыльна закручанага, манатонна, праз роўныя прамежкі часу, падалі буйныя кроплі. У цішыні гук быў ясны, звонкі, амаль металічны. Нават калі кропля ападала, здавалася, у пакоі яшчэ працягваў дрыжаць тонкі звон. I як толькі наставала цішыня і недзе пад столлю заміра-
ла апошняя нота, падала наступная кропля. Яны як быццам адмяралі час, гэтыя кроплі, і прадказвалі набліжэнне нечага непапраўнага, няўмольнага, нечага, што не спяшалася адбыцца, але павінна было непазбежна здарыцца. Яны падалі як назнарок,— адна за другой,— таму нельга было не думаць пра іх, не звяртаць на іх увагі. I разам з папярэджаннем у іх адчувалася нешта сумнае, жалобнае.
КНІГІ ОНЛАЙН
