Лішнія
Дантэ Арфелі
Выдавец: Беларусь
Памер: 290с.
Мінск 1965
Лідзія пагладзіла ката. Яна падумала пра Аргенціну. Хто ведае, можа праз год яна будзе ўжо там? Трэба зрабіць усё магчымае, гэты год павінен сапраўды быць апошнім. He трэба паддавацца спакусе скончыць гэтае жыццё, прыйдзецца трохі пацярпець, бо засталося зусім нямнога.
— Ух,— уздыхнула старая.— Столькі яшчэ можа здарыцца за год...
На хвіліну ўсе змоўклі. Толькі кот, заплюшчыўшы вочы, задаволена муркаў на каленях у Лідзіі.
— Сапраўды дзіўна,— загаварыла Лідзія,— куды падзеўся Луіджы? Я ўвесь час думаю пра гэта.
Люка змоўчаў.
— Можа, ён з-за нечага пакрыўдзіўся? — спытала Лідзія.— Часта мы міжвольна можам пакрыўдзіць чалавека.
— He ведаю,— адказаў хлопец.— Можа, мы сёння-заўтра сустрэнем яго, а можа і не ўбачым наогул. Ён заўсёды быў трохі дзіўны, ты ж ведаеш.
— Ён быў маім лепшым сябрам,— сказала ціха Лідзія.— Адзіны, якога я мела.
Старая драмала, звесіўшы галаву на грудзі. За акном стаяла чорная ноч. Лідзія ўстала, пайшла ў свой пакой і праз хвіліну з’явілася з жароўняй. Набрала вуголля і зноў выйшла. Калі зноў вярнулася, паведаміла:
— Я запаліла грубку. Сёння нікуды не пайду.
Дзяўчына ўзяла на рукі ката. Настала доўгая цішыня, у якой яшчэ выразней чуліся песні і крыкі тых, што весяліліся ўнізе. На дварэ падаў снег; вышэй вулічных ліхтароў панавала апраметная цемра. Люка пачаў разглядаць Лідзію ў шкле акна. Старая ўздыхнула і прачнулася.
— Колькі цяпер часу? — спытала. I адказала сама сабе: — Відаць, ужо адзінаццаць.
Потым скоса зірнула на дзяўчыну і задрамала зноў.
— Колькі заўтра будзе снегу,— прамовіла Лідзія задуменна.
— Можа, да раніцы спыніцца,— адказаў Люка.— Кажуць, што тут ніколі не было столькі снегу. Але хто ведае, ці гэта праўда. Кожны год паўтараюць адно і тое ж: «Ніколі не было такой гарачыні, ніколі не было такой халадэчы». Нам заўсёды здаецца, што адзін год не падобны на другі.
— Ты нікуды не пойдзеш?— спытала Лідзія.
— He, нешта не хочацца.
— Можна было б схадзіць у кіно.
— Так, але цяпер позна.
— Што гэта за людзі! — абурылася дзяўчына.— Сёння яны не дадуць нам спаць.
Яна ўзяла дровы і панесла іх у свой пакой, каб падкінуць у грубку.
— Сёння яны не дадуць нам спаць,— паўтарыла дзяўчына, вярнуўшыся.— Усе п’яныя, як жывёлы.
— Відаць, не адны яны п’яныя.
— Добра робяць, што п’юць,— сказала Лідзія.— Лепш такім чынам пахаваць стары год. Тады не думаеш ні аб чым.
Зноў настала доўгае маўчанне. Люка ўзяў карты і пачаў паволі раскладаць іх. Ён думаў пра Альберта і Луіджы. Аднойчы, калі яны былі ў трыснягах, на беразе ручая, Луіджы гаварыў: «Калі прыйдзе вясна, мы абавязкова наведаемся сюды яшчэ раз».
Лідзія ўстала.
— Я іду спаць,— сказала яна. I выйшла.
Люка працягваў гуляць у карты, спрабуючы набраць дваццаць адно. Яму трапіўся чырвоны валет, намаляваны ў выглядзе конніка. Ён нерухома сядзеў у сядле, высока трымаючы ў руцэ шчыт, падобны на вялікую залатую манету. Але шчыт быў запэцканы, у нейкіх чорных кропках. Хлопец прыгледзеўся да малюнка. Конь меў ганарысты выгляд, хвост быў падняты дугой, толькі канец загнуўся кнізу, каб змясціцца на паперы. Коннік, наадварот, быў вельмі сур’ёзны, нават крыху сумны,— і ўвесь малюнак засланяў сабой жоўты дыск шчыта, які здаваўся падобны на сонца. Хлопец зноў пачаў на-
біраць ачко. Калі калода скончылася, ён сабраў яе зноў.
Хлопец пачуў голас Лідзіі, якая клікала яго. Здавалася, дзяўчына нечага злуецца.
— Хадзі сюды на хвілінку... Паглядзі гэтыя дзверцы...
Люка ўстаў, прайшоў праз калідорчык і апынуўся ў пакоі Лідзіі. Ён не быў тут з таго часу, як дзяўчьіна вярнулася дадому. Лідзія стаяла ў просценькім халаце і пазірала на яго, крыху сумеўшыся:
— Дзверцы ў грубцы сапсаваліся, не магу зачьр ніць.
Люка нахіліўся і паправіў дзверцы: у іх выпаў цвік з завескі. Потым устаў і спыніўся пасярод пакоя, чакаючы.
— У мяне цёпла, праўда?— спытала дзяўчына.
Ад жалезнай грубкі, месцамі чырвонай ад накалу, патыхала прыемным цяплом.
— Ага,— адказаў Люка.
— Чаму ты не зачыніў дзверы?—заўважыла Лідзія.— Выпусціш мне ўсё цяпло.
— Я забыўся,— хлопец вярнуўся і прычыніў дзверы,— сапраўды, гэта ўсё, што ў нас ёсць: нямнога цяпла.
— Якое багацце! — усклікнула дзяўчына. Яна то пазірала на Люку, то апускала вочы долу. Рука яе нервова круціла гузік халата.
— Але мы яшчэ можам лічыць сябе шчаслівейшымі за сотні іншых,— сказаў Люка.
— Няпраўда. Наўрад ці знойдуцца сотні яшчэ болып няшчасных, як мы. Можа і набярэцца чалавек пяць-шэсць.
— He. Ты ўспомні пра тых, хто ляжыць хворы,
хто не мае ніводнага сольда, каму няма на што спадзявацца. Мы яшчэ спадзяемся на новы год.
— Я ўжо двойчы ўскладаю надзеі на новы год,— сказала Лідзія.— Гэта значыць, два разы спадзяюся на адно і тое ж. Калісьці, дзяўчынкай, я таксама чакала нечага ад новага года, але тады гэта было проста так, без пэўнага ўяўлення аб тым, чаго хочаш. Чакала, што ў новым годзе здарыцца нешта добрае, але нічога не здаралася, ды я і не ведала, што павінна было адбыцца. I нават не хацелася ведаць. Потым усё забывалася, і ў канцы года не вельмі шкадавала, што нічога не адбылося. Пачынала спадзявацца на наступны год. Але цяпер іншая справа. Зараз я ведаю, чаго чакаю, і калі ў канцы года я гэтага не дасягнула, выходзіць, што і'од быў марны.
— Гэта не так ужо і страшна, марна патраціць год. Што значыць адзін год? Мы заўсёды спяшаемся, не маем цярпення. I хутка здаемся.
— Для жанчыны год — гэта многа,— прамовіла Лідзія.— У мяне такі ўзрост, калі гады ўжо маюць значэнне, і кожны з іх трэба лічыць. Вы, мужчыны, гэтага не зразумееце, таму што ў вас іншае. Для вас усе гады аднолькавыя; нават калі б год складаўся з двух ці трох, для вас усё роўна. А ў нас не тое. Для нас год, як ён ёсць, гэта ўжо замнога. I часам страшна лічыць, колькі іх мінула.
— Чаму павінна палохаць тое, што прайшло? Мінулае ўжо не вернецца, і няма чаго з ім лічыцца. Год, які пражыты, трэба адразу адкідаць прэч і не ўспамінаць аб ім. Таксама, як выкідаеш парваную кашулю і апранаеш новую.
Лідзія горка ўсміхнулася.
— Гэта кепская гульня, калі падумаць. Рызы-
куеш прынесці да фінішу толькі вялікую кучу рызманоў. I нічога больш.
— Ва ўсякім разе, нам нічога не застаецца лепшага...— прамовіў хлопец.
— ...як цягнуць да канца?— скончыла Лідзія.
— Так, цягнуць як-небудзь да канца. Я таксама часам губляюся, і мяне палохае жыццё, аднак, падумаўшы, бачыш, што, зрэшты, нават калі мы губляем веру, жыццё ўсё роўна штурхае нас наперад. To лепш ісці ўжо самастойна, без гэтых штуршкоў.
— Тады досыць пра гэта,— адказала дзяўчына.— Навошта весці пустыя размовы?
— I праўда, лепш не гаварыць..
Лідзія думала, як сказаць яму пра тое, што трымала яна ў думках.
— Людзям зараз не да гэтага, яны праводзяць стары год,— прамовіла яна.
— I добра робяць,— адказаў Люка.
— Колькі цяпер часу?— спытала Лідзія.
— Відаць, каля дванаццаці. Хутка будзем ужо ў новым годзе.
Лідзія падышла да акна і паглядзела на вуліцу.
— 3 гэтым скончана,— неяк злосна сказала яна.— Гэты ў мяне сядзіць у пячонках. Хай сабе ідзе.
Павярнуўшыся спіной да Люкі, развязала пояс, расшпіліла гузікі, і халат расхінуўся. 3 вуліцы данесліся гукі акардэона, крыкі людзей. У цемры неба, вышэй гарадскіх агнёў, узнялася ракета і, апісаўшы дугу, рассыпалася шматлікімі зялёнымі пырскамі.
Люка падумаў: «колер надзеі». Як быццам нехта ўгадаў іх думкі.
— Трэба спадзявацца... яшчэ адзін год,— ледзь чутна прамовіла Лідзія, гледзячы ў акно.
Але Люка ўжо не чуў. Калі дзяўчына павярнулася, ён убачыў, што пад халатам яна зусім голая, і адчуў, як кроў ударыла ў скроні, моцна закалацілася сэрца. Яшчэ імгненне ён стараўся перамагчы пачуццё, але жаданне, амаль насуперак волі, штурхнула яго да дзяўчыны.
Усяго некалькі крокаў трэба было зрабіць, каб дайсці да Лідзіі, але яны здаваліся яму бясконцымі.
— ... La predestination humana es una ley natural. Todo hombre al nacer tiene destinado en el mundo, para ejercicio de sus inclinaciones, un circolo en cuya circumferencia esta escrito este lema: Virtud, grandeza y felicitad. Dice Voltaire... 1
— Вымаўляецца «Вальтэр», сіньёрына.
— ...dice Volter que cada hombre tiene su genio, y asi...2
— Досыць, спынімся на гэтым. Дык чытаеце вы ўжо даволі добра, сіньёрына. Вы малайчына.
Лідзія ўсміхнулася і паглядзела на Люку, які сядзеў побач з ёй. Выкладчык, былы настаўнік, дастаў з кіпіэні цыгарэту і ўжо ўзяў у рот, каб запаліць, але ўспомніў, што павінен выкурыць яе толькі пасля вячэры. Ён даўно вырашыў курыць менш, бо разлікі гаварылі вельмі красамоўна: дзвесце лір за пачак цыгарэт памножыць на трыццаць — атрымліваецца сем тысяч лір у месяц, гэта якраз цалюткіх дзесяць урокаў, якія траціліся марна, на дым.
Ён паклаў цыгарэту назад у пачак.
— А цяпер, сіньёрына, паўторым дзеяслоў «ser».
— Yo soy, tu eres, el es, nosotros somos, vosotros sois, ellos son 3.
— Добра,— пахваліў настаўнік.— A цяпер напішыце.
1 ...Прызначэнне чалавека ў жыцці — гэта закон прыроды. Кожны чалавек пры нараджэнні мае ў грамадстве пэўнае прызначэнне для прымянення сваіх здольнасцей,— у грамадстве, на варотах якога напісана: Дабрачыннасць, Веліч і Шчасце. (Ісп.)
2 Вальтэр кажа, што кожны чалавек мае свой лёс, і гэта сапраўды так... (Ісп.)
3 Я ёсць, ты ёсць, ён ёсць... (Ісп.)
— Я не ўмею,— адказала Лідзія,— гэта вельмі цяжка. Пісаць у мяне нешта зусім не атрымліваецца.
— I ўсё ж такі трэба вучыцца і пісаць. Недастаткова ўмець толькі размаўляць і чытаць.
— Але ж мне трэба толькі размаўляць.
— He, не, вы павінны навучыцца і пісаць. Гаварыць на нейкай мове і не ўмець пісаць, гэта як... не ведаю, як напалову пабудаваны дом, напрыклад, або кот без хваста ці чалавек без...— і, не ведаючы, што прыдумаць, і жадаючы неяк закончыць фразу, дадаў: — як чалавек, напрыклад, без ног...
Лідзія не ведала, што адказаць, яе амаль пераканала гарачая прамова настаўніка.
— Ваша праўда, прафесар,— умяшаўся тады Люка,— але для сіньёрыны досыць толькі навучыцца гаварыць.
Настаўнік не мог супакоіцца, пачуўшы, што нехта хоча вывучыць мову напалавіну. Можа, гэта праз даўнюю звычку бачыць пісьмовыя заданні, якія ён на працягу больш як сарака год правяраў кожную раніцу; можа, праз гэта навучанне здавалася яму не сур’ёзным, не сапраўдным, калі не было звычайных сшыткаў, якія можна было правяраць з блакітна-чырвоным алоўкам у руцэ.
КНІГІ ОНЛАЙН
