Лішнія
Дантэ Арфелі
Выдавец: Беларусь
Памер: 290с.
Мінск 1965
Калі ён выйшаў з канторы, каля варот яго чакала Лідзія. Люка здзівіўся: яна прыходзіла да яго рэдка.
— Што здарылася?— спытаў ён.
— Нічога,— адказала дзяўчына.
Яны пеша накіраваліся дамоў. На рагу Люка ха-
цеў было збочыць у завулак, каб пайсці карацейшай дарогай. Але Лідзія затрымала яго.
— Хадзем праз цэнтр,— папрасіла яна.— Мне хочацца прайсціся. Табе ж усё роўна?
Яны пайшлі па вуліцы. Бліжэй да цэнтра натоўп рабіўся ўсё гусцей, і хутка ўжо цяжка было ісці па тратуары. Часам Люка адставаў на некалькі крокаў, даючы дарогу дзяўчыне, і ледзь паспяваў дагнаць яе. Апынуўшыся ў цэнтры, яны спыніліся каля калоны пад порцікам. Некаторы час стаялі моўчкі, назіраючы за пярэстым натоўпам прахожых, праводзячы позіркам хуткія ззяючыя аўтамабілі, што імкліва праносіліся па асфальце, адлюстроўваючы агні рэклам. Непадалёк у бары граў невялікі аркестр.
— Пойдзем паслухаем?— прапанавала Лідзія.
Перад барам былі выстаўлены столікі, за якімі сядзелі людзі. Адны размаўлялі, другія проста слухалі аркестр. Музыкі, апранутыя ў блакітнае, размясціліся ля ўваходу, у невялікай нішы, асветленай знутры. Іх было нямнога, але гралі яны добра. Пяшчотная, трохі сумная мелодыя старой песні лунала пад порцікам, кранаючы сэрца нечым задушэўным, салодкім і летуценным; здавалася, усё навокал рабілася прыгожым і ціхамірным, і ў свеце заставалася месца толькі для пачуццяў і мараў. He чуваць было шоргату аўтамабіляў, рознагалосага шуму натоўпу. Зніклі нават самі музыкі, хаця Люка і Лідзія ўвееь час неадрыўна сачылі за імі; былі відаць толькі ззяючыя ўспышкі інструментаў,— то жоўтыя, калі ў аркестры вялі рэй трубы, то срэбныя, калі мелодыю шырока і велічна падхоплівалі саксафоны. Люка адчуваў, як гэта музыка нібы пранікала яму ў сэрца, хвалявала нечым знаё-
мым і шчырым. Думкі яго адарваліся ад сапраўднага і перанесліся ў родную вёску. У нейкі момант ён убачыў, як сярод музыкаў з’явілася дзяўчына, стоячы пачала спяваць. Голас яе так ціха і мякка ўліўся ў музыку, што Люка заўважыў гэта, калі яна ўжо нейкі час спявала. Дзяўчына была апранута ў блакітнае; гладкая сукенка, нібы зробленая з аднаго кавалка матэрыі, са срэбнай вышытай палоскай вакол шыі, прыгожа і свабодна аблягала яе фігуру.
Яна спявала сур’ёзна, задуменна, трымаючы ў руцэ насоўку, невідушчым позіркам гледзячы кудысьці ўбок.
Праспяваўшы, яна злёгку ўсміхнулася і села на ранейшае месца, амаль схаваўшыся сярод музыкантаў.
— Пойдзем?—спытала Лідзія.
— Пойдзем.
Яны накіраваліся дадому. Люка зноў пачаў думаць пра дзіця, якое Лідзія несла ў сабе, зусім побач з ім.
— Заўтра нядзеля,— прамовіла Лідзія.
— Ага,— чамусьці ўздыхнуў хлопец.
— Заўтра я паеду...— дзяўчына крыху запаволіла крок.
— Куды?
— Мяне не будзе ўвесь дзень.
— Значыць, мы нікуды не пойдзем?
— He,— адказала Лідзія.
— To можа скажаш, куды ты збіраешся? — зноў спытаў Люка.
— He, проста мне трэба паехаць.
Люка падумаў, што дзяўчына нешта хавае ад яго.
— I ты збіраешся... адна?— ён баяўся пакрыўдзіць яе.
— Ага.
— На цэлы дзень?
— Напэўна, — адказала Лідзія. — Заўтрашні дзень абавязкова. А можа, прыйдзецца затрымацца і яшчэ на дзень.
Некаторы час яны ішлі моўчкі. Люка думаў аб тым, куды Лідзія магла раптам паехаць і калі вернецца.
— Ці нельга і мне паехаць з табой?— спытаў ён.
Лідзія паглядзела на яго і весела ўсміхнулася.
— He, табе нельга.
— А калі ты вернешся?
— Калі вярнуся, яшчэ не ведаю,— адказала дзяўчына,— але вярнуся ўжо адна.
Яна перастала ўсміхацца.
— Так, вярнуся адна.
— Адна?
— Ага, без яго,— яна позіркам паказала на жывот.
Яны зноў замаўчалі. Натоўп на тратуары рабіўся ўсё шчыльней, часам хлопец і дзяўчына ледзь не гублялі адзін аднаго.
— Ты гэта ўжо вырашыла?—спытаў Люка. Спытаў толькі затым, каб упэўніцца, што дзяўчына намерылася зрабіць тое, аб чым гаварыла.
— Ага,— адказала Лідзія.— А чаму ты пытаешся?
— Так,— прамовіў Люка.— Проста каб ведаць...
Гэтая навіна нават прыўзняла ў яго настрой. Яна вызваліла ад той цяжкай думкі, якая ўжо шмат дзён не давала яму спакою. Потым падумаў пра не-
бяспеку, якой падвяргалася Лідзія. Ён шчыра шкадаваў, што дзяўчына павінна была зрабіць гэты крок, але разам з тым не мог не заўважыць, што ў глыбіні душы адчуваў эгаістычнае задавальненне, што ўсё так скончылася, і нават гатоў быў падбадзёрыць Лідзію, калі б тая пачала вагацца.
— Але... ты добра знайшла?
— Здаецца,— адказала дзяўчына.
— Ты ўпэўнена ў гэтым?
Лідзія сумна ўсміхнулася:
— У гэтых рэчах ніколі няма гарантыі...
— А чаму ты так позна надумалася?
— Яшчэ не позна,— прамовіла дзяўчына.— А потым — хацела пераканацца, што не памылілася. Цяпер я ведаю пэўна.
— Будзем спадзявацца, што ўсё скончьіцца добра,— сказаў Люка.
— Навошта дарэмна спадзявацца? — усміхнулася Лідзія.— Спадзяванні ўсё роўна не памогуць.
Люка адчуваў сябе нібы пабітым. Лідзія вымушана цяпер расплачвацца за тое, што ён нарабіў. У думках ён лаяў сябе, што думаў тады толькі пра сябе, пра свой інтарэс. Цяпер памылка будзе выпраўлена, але зрабіць гэта павінна яна, за свой кошт, павінна адказваць за яго сваім болем. Ён адчуваў сябе вінаватым перад дзяўчынай і не знаходзіў, як апраўдацца.
— Але гэтая, да якой ты едзеш, робіць добра? — зноў запытаўся ён.
— Хто ведае... яна займаецца гэтым увесь час... робіць гэта кожны дзень. Але досыць аднаго разу... ведаеш, як гэта бывае...
Яны ўжо былі на сваёй вуліцы. Моўчкі ўвайшлі ў вароты і падняліся па лесвіцы. Лідзія ішла nep-
шай, трымаючыся за поручні. Адчыніла старая і адразу заклапочана паведаміла.
— Там нейкі свяшчэннік. Чакае Люку.
Хлопец адчуў, як кроў ударыла яму ў твар. Ён адразу здагадаўся, што гэта дон Альда. Лідзія глядзела на яго запытальна.
Дон Альда тым часам з’явіўся ў дзвярах кухні і, усміхаючыся, пайшоў насустрач Люку.
— Альда! — усклікнуў Люка.— Як ты апынуўся тут?
— He чакаў мяне? — сказаў у сваю чаргу свяшчэннік.— А я во, бачыш, узяў ды і завітаў да цябе.
— Ты ж пісаў, што не ведаеш, ці зможаш прыехаць. Як ты выбраўся?
Візіт дона Альда быў для Люкі як снег на галаву. Ён разгубіўся і як ні намагаўся, не мог зрабіць задаволенай усмешкі. Як прымаць тут чалавека, хоць ён і колішні сябра?
— Дык ты не атрымаў майго апошняга ліста? — гаварыў між тым дон Альда.
— He,— адказаў Люка.
— Я так і ведаў, што яно не паспее. Бо напісаў яго акурат перад тым, як паехаў.
Люка думаў, што цяпер яго выкрылі. Магчыма, дон Альда ведаў ужо ўсё або хутка даведаецца: гэта было непазбежна.
— Ты выглядаеш, як заўсёды,— заўважыў дон Альда.— Ніколькі не змяніўся.
Старая слухала іх, стоячы побач, разявіўшы рот ад здзіўлення.
— Чаго ж вы паеталі ў калідоры? — спытала Лідзія.— Заходзьце ў хату, я зараз прыйду.
Цяпер сябры сядзелі адзін насупраць другога
і не ведалі, пра што пытаць. Люка па-ранейшаму намагаўся ўсміхацца.
— Дык што ж,— пачаў дон Альда,— іы мне нічога не кажаш?
— Ты таксама не змяніўся,— адказаў Люка.— Можа, троіпачкі схуднеў.
— To раскажы пра сябе. Як ты маешся, як твае справы.
Люка расказаў яму пра сваю работу, задаволены тым, што знайшлася, нарэшце, тэма.
— I ты хадзіў да мансіньёра Асторы? — спытаў дон Альда.
— Ён ужо не «мансіньёр», ён цяпер «прападобны», Шчыра кажучы, ён не паварушыў і пальцам для мяне.
— He можа быць! — усклікнуў дон Альда.— Заўтра ж я зайду да яго і пагавару пра цябе.
— А ты сам колькі тут затрымаешся?
— Нядоўга, дзён, можа, два ці тры. Пакуль атрымаю дакументы.
— Дык тады, значыцца, адразу ў Чэхаславакію?
— Ага, прыйдзецца шмат папрацаваць сярод нашых шахцёраў, якія працуюць там.
— Але чаму ты раптам надумаўся паехаць? — спытаў Люка.— Я ніколі б не падумаў, што ты пакінеш сваю вёску.
— Шмат чаго бывае на свеце, аб чым не думаеш, а яно здараецца,— заўважыў дон Альда, пільна паглядзеўшы на хлопца. Люку здалося, што ў гэтых словах прагучаў нейкі намёк.— Гэтыя людзі маюць патрэбу ў нас. Я даведаўся, што там патрэбны свяшчэннік, от і падаў заяву. I мяне выклікалі.
Старая, седзячы каля стала, уважліва слухала.
— Можа, я зрабіў нядобра, пакінуўшы нашых сялян,— прамовіў дон Альда.— Я ўжо бачу, што буду часта ўспамінаць іх. Я нават думаў пра гэта ў дарозе. Тады мне здавалася, што лепш паехаць. Вось напісаў заяву і адразу адправіў яе. Але давай пагаворым пра твае справы. Ты ж мне яшчэ не сказаў усяго.
Люка зноў паспрабаваў усміхнуцца. Цяпер хочаш не хочаш, прыходзілася гаварыць пра галоўнае. Ды яно, можа, і лепш пачаць адразу? Ён паглядзеў за акно, дзе чырванеліся кветкі герані.
— Дык што ты хочаш, каб я расказаў? — спытаў ён.
— Як табе жывецца тут?
— Няма іншага месца, Альда,— адказаў хлопец.— Альбо трэба плаціць шмат грошай, альбо ўладкоўвацца вось так, як бачыш. Іншага выйсця няма.
Ён прамовіў гэта рашуча, каб даць зразумець, што, калі ён знаходзіўся тут, дык сапраўды не было інакшага выйсця.
— Я разумею... Але ты хаця б паспрабаваў шукаць нешта іншае?
— Так, я спрабаваў шмат разоў, шукаю ўвесь час, але гэта немагчыма.
— Я веру табе,— прамовіў дон Альда і зноў паўтарыў: — Я веру табе. Відаць, ты сапраўды не мог зрабіць лепш.
Люка падумаў было, што ў гэтых словах хаваўся папрок ці іронія, але дон Альда больш нічога не дадаў. Старая ўзлакацілася на стол і працягвала прагна слухаць. Дон Альда рэзка нахіліўся і па-
глядзеў пад стул. Праз хвіліну выпрастаўся, трымаючы ў руках ката.
— Я быў спалохаўся,— сказаў ён, смеючыся.— А хто гэта такі?
— Гэта наш Чарнамысы,— адказала старая.— Ён вельмі добра ловіць мышэй. Раніцай во якраз злавіў адну.
— А ты,— спытаў Люка,— дзе ўладкаваўся?
— Я-то добра,— сказаў дон Альда.— Тут ёсць гасцініца для свяшчэннікаў. Я там спыніўся. Сустрэў там аднаго сябра. Ён служыў некалі ваенным капеланам, разы два ці тры быў паранены, а цяпер вось жыве там. Вельмі добры хлопец. Я раскажу яму пра цябе. Паспрабуем, можа, пакуль я тут, неяк удасца ўладкаваць.
— Дзякуй,— адказаў Люка,— але не клапаціся надта пра мяне. Я не заслугоўваю гэтага.
— Чаму ты так гаворыш?
— Ты, відаць, сам ужо зразумеў.
— Хіба ты вінаваты ў гэтым? Скажы, хіба ты сам вінаваты?
— He ведаю,— адказаў Люка.— Можа, і я таксама...
— Ці ж ты не казаў мне, што зрабіў усё магчымае?
— Гэта праўда,— прамовіў Люка, адчуваючы, што хлусіць.
КНІГІ ОНЛАЙН
