Літва i Жамойдзь. Розныя краіны i народы
Вацлаў Пануцэвіч
Выдавец: Харвест
Памер: 304с.
Мінск 2016
Засяг славянаў да Дубісы і Юры ды нават на ўсю Жамойдзь даказваюць і старыя назовы, характэрныя для жамойцаў, якімі яны абазначалі славянаў — гэта тыпу «гуды»:
Gudajte, вёска ў раёне Панявежа;
Gudajcie, вёска Ковенскага павету, у 1827 г. мела 12 хатаў;
Cudajcie, шавельскага павету — 37 двароў;
Gudakienie, вёска гаспадарская (дзяржаўная) Троцкага пав.;
Гуданцы, вёска Сэйненскага павету;
Guddaschen, вёска каля Рагнеты;
Guddatschen, вёска ў пав. Gumbinnen (Прусы);
там жа каля Інстэрбурга Guddehlen;
Guddelen — двор, павет Dakheim;
Gudden, вёска, павет Тыльзіт;
Guddin, фальварак, павет Gumbinnen;
Gudele, вёска, павет Sejny — 16 хатаў, 144 жыхары. Там жа другая вёска Gudele — 7 хат, 71 жыхар, трэйцяя і чацьвертая таксама Gudele;
Дзьве вёскі Gudele (12 і 14 хатаў) у Марыямпольскім павеце;
Gudele каля Панявежа, 11 хатаў;
Gudele каля Расенаў;
Gudele каля Шаўляў — 46 двароў; там жа возера і ўзгор’е Gudele і вёска Gudeliski, павет Кальварыя;
Gudele ў Кальварыйскім пав. (13 хатаў, 100 жыхароў);
Тры вёскі Gudele ў Вілкамірскім павеце (10, 30, 12 хатаў);
Gudellen вёска, пав. Stolupjany;
Gudessy, вёска ў Шавельскім павеце;
Gudlen, Gudlina, Gudnichen, Gudnik, Gudniki, вёскі, павет Rastenburg;
Gudnik, павет Lipstadt;
Gudschen вёска, пав. Рагнета; там жа вёска Gudschenschen;
Gudwallen, Gudweinen, павет Darkheim;
Gudgalen, вёска i фальв. каля Рагнеты;
Gudojcie, вёска, павет Шаўлі;
Gudupy, вёска (17 хат, 129 жыхароў), павет Кальварыя;
Gudwaitschen, вёска; павет Столупяны;
Gudy, вёска, павет Расены;
Gudyny, вёска (24 хаты, 227 жыхароў), павет Марыямполь;
Gudyrvy, вёска, павет Расены;
Gudyski, 2 вёскі, павет Марыямполь;
Gudyski, 2 вёскі, павет Шаўлі;
Gudyski, вёска каля Rasieny;
Cudziany, вёска ў Ковенскім павеце і іншыя229.
Апрача пералічаных назоваў тыпу «гуды», якімі жамойды называлі сядзеўшых там літвіноў, існуе яшчэ вялізная колькасьць іншых славянскіх назоваў. Некаторыя зь іхтут пералічым.
Ад слова «воін», «вайна»:
Vajnajcie, Vajnejki — вёскі, павет Тэльша; Vainy, вёска, павет Расены; Vajniekany, шляхецкая аколіца ў павеце Панявежа; Vajnielki, вёска, павет Тэльша; Вайнійкайне, вёска, пав. Коўня; Vajnalauki, шляхецкая аколіца, павет Расены; Вайоты, вёска, павет Расены.
Ад слова «Вэнды»:
Vendagoia, мястэчка, двор і фальварак над ракой Уркай, павет Коўня. Каля гэтай мясцовасьці адбыўся ў 1384 г. бой між крыжакамі, якія памагалі Вітаўту і літоўскімі войскамі пад правадырствам Скіргайлы; вёскі Venekajcie, Veneki, Vengiry ў павеце Расены; Veny, двор у павеце Шаўлі.
Ад слова «віт»:
Viduciski, вёска пав. Расены; Vidugaj, вёска, пав. Вількамір; Viduhiry, вёска, пав. Сэйны; Viduhircy, засьценак шляхецкі, пав.
229 Усе дадзеныя адносна колькасьці хатаў і жыхарства датычаць 1865 г. У 1827 г. налічвалі ня больш 7—11 хатаў. Крыніца: «Slownik geograficzny Krolewstwa polskiego». Warszawa, 1886.
Вілкамір; Vidukla, мястэчка, пав. Расены, зьнішчанае першы раз крыжакамі ў 1352 г., далейшыя напады ў 1371, 1376, 1377, 1378 і 1390 гг.; Vidukia, двары ў павеце Расены (4 двары) і адзін двор дзяржаўны; Vidulauki, аколіца шляхецкая ў Ковенскім павеце; Vidutauki, вёска ў пав. Панявежа; Vidziuny, вёска на паграніччы Латвіі; Vitkajty, дзьве вёскі ў павеце Расены; Vitkajty, аколіца шляхецкая каля Тэлыпы; Vitkieli, вёска пав. Расены; Vitkleliski, вёска, пав. Вілкамір; Vitliski, засьценак шляхецкі пав. Марыямполь; Vitkiski, двор над Дубісай; Vitkiski. вёска, пав. Расены; Vitkouscyna, засьценак шляхецкі у пав. Вілкамір; Vitkuny, вёска, пав. Вілкамірскі; Vitkuny, аколіца шляхецкая, пав. Коўня; Vituski, вёска каля Латвіі; Vitkuski, двор там жа; Vitality, вёска пав. Шаўлі.
Ад слова «вежа»:
Viezajty, вёска, пав. Расены; там жа чатыры двары гэтага назову; Viezancy, тры вёскі ў Троцкім павеце; Viezeli, вёска, пав. Вілкамір.
Ад слова «войнар» (як баяр):
Vajnary, вёска, каля Расенаў; Vajnary, вёска ў пав. Алецкім у Прусах; Vajnaryski, вёска ў пав. Коўня (параўнай Войнарава на Беразіне, Вайнароўка ў Магілёўшчыне); Vojnatyski, вёска і двор у пав. Расены; Vajniejki, вёска і двор на мяжы з Латвіяй; Vojniany, двор гаспадарскі каля Расены; Vojny, вёска пав. Расены; Vojniarany, вёска пав. Панявежа; Vojniny, дзве вёскі і два двары ў пав. Шаўлі; Vojnatyski, вёска і двор у пав. Расены; там жа мястэчка гаспадарскае Войнута.
Ад слова «крывічы»:
Крыва, возера ў пав. Сувальскім; над гэтым возерам старая вёска Крыва (у 1827 г. 43 дымы і 325 жыхароў); Крыва, паселішча шляхецкае, пав. Вільня; Крываландзі, вёска ў пав. Вілкамірскім (у 1827 г. 129 жыхароў); Крываландзі, паселішча шляхецкае ў Віленскім пав.; Крывалужы, паселішча гаспадарскае на Вільлі; Крыванісы, в-ка (у 1827 г. 24 дымы і 202 жыхары) у пав. Сьвенцяны; Крываны, вёска ў Ашмянскім пав.; Крываны, двор над ракой Вілляй, пав. Трокі; там жа другі двор Крываны над возерам Рудэсай; Крыванцы, вёска ў пав. Сэйны; Крываселле, пасёлак над возерам Кеўня ў пав. Сьвенцяны; Крывашуны, вёска ў Троцкім павеце; Крывін, старое гарадзішча каля Пру-
скай граніцы над ракой Крывянка (у 1827 г. 1301 праваслаўных і 26 католікаў); Крывоўшчына, паселішча над Дзьвіной; Крывулька, тры вялікія вёскі ў паўночнай Сувальшчыне; Крывулька, дзве рэчкі ў Сувальшчыне; Крыўля, аколіца шляхецкая ў Ашмянскім пав.; Крыўна, вёска каля Рэжыцы; Крыўск, вёска гаспадарская (у 1827 г. 23 дымы, 268 жыхароў) пав. Ашмяна; Крэва, мястэчка гаспадарскае з старым замчышчам у Ашмянскім пав.; Крэвін, паселішча і двор, пав. Сэйны; Крэвін двор, пав. Расены; Крэвін, вёска і двор каля Рэжыцы; Крэвічы, вёскаў Дзісьненскім павеце; Крэўны, вёска гаспадарская над ракой Насевалкай у Віленскім пав. (у 1866 г. 14 дымоў, 146 жыхароў);
Kreviany — дзве вёскі ў Сувальшчыне; Krevic, вёска ў павеце Прудніцкім (Прусы); Kreviele, вёска ў Віленскім пав.; Krevincy, вёска, пав. Сэйны; Kreviski, вёска, пав. Віленскі; Krevniski, вёска і фальварак у пав. Кальварыя (старая гаспадарская вёска. У 1827 г. 17 дымаў і 117 жыхароў); Krevy, вёска ў былым павеце Владыславоўскім (Жамойдзь); Krevy, вёска, пав. Расены; Kryve, возерра ў пав. Сувальскім, там жа другое возера Kryve каля вёскі Kryvulka; Kryve, возера ў Аугустоўскім пав.; Kryviec, вёска пад Сувалкамі; Kryviensk, вёска ў Прусах на мяжы з Мазуршчынай; Krewehnen, вёска і двор, пав. Тыльзіт; Krewile, вёска, пав. Шаўлі (у 1827 г. было 15 усадзьбаў); Krewna, рака ў былым павеце Новааляксандраўскім, Ковенскай губэрні, выцякае з возера Antokrewne. Недалёка там жа возера Сорты, інакш Крэўскае. Над гэтай рэчкай знаходзяцца вёскі: Antokrewnie, Uzukrewnie, Pakrewnie, Sukrewnie i Krewno; Krewulschen, двор y пав. Інстэрбург (Прусы); там жа Krewciwmiejza (Russendorf); Kriwe — тры вёскі ў пав. Margrabava (Прусы); там жа Kriwen, старая вёска; Kriwe, або Krummendorf у пав. Kromitz; Kriwe, возера ў пав. Алецкім (Прусы); Krywe, дзве вёскі ў пав. Алецкім (Прусы); там жа Alten-, Gross-, Klein-Kriwe (Старое, Вялікае, Малое Крыве)230.
Ад слова «Люцічы»:
Lucyn, мястэчка каля Рэжыцы; Lucyniski, вёска гаспадарская (у 1827 г. 208 жыхароў) у пав. Троцкім; Ludeliski, паселішча га-
230 Засяг назоваў тыпу «Крывічы» ідзе далёка на захад і густой сеткай пакрывае прастору люцічаў між Одрай і Лабай, што даказвае, што люцічы адна з мянушак вялікага крывіцкага племя.
спадарскае ў пав. Вільня; Ludenrode, двор у пав. Гумбіннэн (Прусы); Luderwalde, паселішча каля Тапляцкэн (Прусы); Ludy, двор у пав. Шаўлі; Lutejka, рака, правы прыток Нёмана; Lutki, вёска каля Олыптына (Прусы); Lutkuny, вёска, пав. Шаўлі; Lutkus, двор, пав. Рагнета; Lutkuski, вёска, пав. Шаўлі; Lutosa, вёска над ракой Лютошай, пав. Ашмяна; Lutauka, вёска ў былым пав. Злотава (Прусы); Lutyka, засьценак шляхецкі пав. Віленскі; Lutyki, вёска ў пав. Шаўлі; Lutynia, дзьве вёскі на мазурскай граніцы з Прусамі; Lutynica, правы прыток Дзьвіны; Lutziken, вёска ў пав. Gumbinnen (Прусы); Luxethen, вёска ў пав. Elbing (Прусы).
Ад слова «Лабы (Палабы)»:
Labardzie, вёска і двор у пав. Расены; Labauksty, вёска ў пав. Расены; Eabejki, паселішча шляхецкае ў павеце Вілкамір; Labgiry, стары двор і апорны пункт супраць крыжакаў у пав. Расены; Labasyski, вёска, пав. Вылкавыскі; Labuksty, вёска, пав. Расены; Labunova, вёска і двор пры вусьці Берупі да Невяжы; Labunova, два двары ў пав. Шаўлі; Labunova, засьценак шляхецкі каля Тэльшы; Labomiedze, вёска ў пав. Расены, і шмат інш.
Ад слова «Негйіі» («Giry»), славянскага племені, што жыло разам з Пружанамі між Одрай і Лабай (галіна Люцічаў)231:
Girajcie, вёска пав. Кальварыя; Girajcie, вёска і двор у пав. Сэйны; Girajcie, паселішча шляхецкае, пав. Трокі; Girajtele, вёс-
231 Т. Нарбут, а за ім сучасныя жамойцкія аўтары ўважаюць Гэрулаў-Гіраў за жамойцкае племя, абасноўваючы сваё цьверджаньне на запісаным у XVIII ст. у Гановэршчыне «Войча напі» — у мове вэрулаў (гэрулаў). Запіс зроблены згэрманізованай славянскай мовы чужынцамі ў страшэнна перакручанай форме, так што робіць уражаньне неславянскай мовы. Навейшыя досьледы над Гановэрскімі тэкстамі ўстанаўляюць іх славянскі зьмест (Paul Rost, 1907). Для прыкладу падаю тэкст гэрульскага «Войча наш».
«Nds holya Wader ta toy chiss wa nebisgay. Sjunta woarda tugi geima. Tia rik komma. Tia, willya schingot, koke nebisgay tak kak пб sime. Noessi wisse danneisna stgeiba doy nam dans. Un witteddy nom ndsse ggreis kak moy wittedogime nossem ggresnarim. Ny bring goy nds ka wartikdnge. Tay Idsoay nds wit vissokak Chundak».
Як бачым, запісваючы ня меў адпаведных літараў і не пераймаў дакладна незразумелыхяму словаў. У адшыфроўцы гэты тэкст выглядае наступна: Nds holi (англ. сакс. — сьвяты) Fader (англ. сакс. Айцец) da ty is (англ. сакс. ёсьць) va niebisi. Svienta werde (англ. сакс. хай будзе) твае (g — j) імя. Tvoj rok komna (komma — англ. сакс. come). Tvaja vola scheingot (англ. сакс. — хай сьвеціцца), kak u niebiesi, tak kak na ziemi. Nasy (нашага) visdzionnisni(aha) chleba (было памылкова пастаўленае 1 замест t — sleba) da) nam dziens (дзісь). Und (ням. — i) vitaddaj nam nasy grechi, kak ny vitaddajom nasym gresnarym. Ni bring (англь. саск. — прыводзь) і nas k verdekanie (ад ням. verdenken). Dy losy (ням. losen — збавіць) nas vit vizloha. Chaj tak.
КНІГІ ОНЛАЙН
