Mae ўспаміны. Марыя Стагановіч
Выдавец: Лімарыус
Памер: 200с.
Мінск 2012
* Праўда, у сакавіку святкуюць імяніны Варвары, магчыма, што менавіта гэта маецца на ўвазе.
7 Валачобніцтва — галоўная адметнаснь беларускага Вялікадня. Гэты звычай зафіксаваны толькі ў беларусаў і ў некаторых расійскіх і ўкраінскіх губернях, дзе пражывалі беларусы. Валачобныя гурты складаліся падобна калядным. Тут быў зачынальнік, які выконваў асноўную частку песень, механоша, які збіраў і насіўдары, атрыманыя ад гаспадароў, «музыка» ці «скамарох», які акампаніраваў на скрыпцы. У валачобных песнях, як і ў калядках, багацне і дабрабыт, аб якім марыць кожны селянін, падаюцца як ўжо існуючае: малюеіша незлічонае багацце гаспадара, до.м якога стаіць на высокім беразе, вакол — жалезны тын; у гаспадара і гаспадыні дарагое і прыгожае адзенне і г.д. Пасля выканання песень валачобнікі патрабавалі ўзнагароды, і гаспадары імкнуліся, як і на Каляды, паднесці як мага больш шчодрыя дары валачобнікам, бо верылі, што гэта спрыяе добраму ўраджаю. Існавала павер’е, згодна з якім ад Вялікадня да Ушэсця Ісус Хрыстос ходзіць па зямлі ў выглядзе жабрака, таму лічылася вялікім грахом ў гэты час адмаўляць у міласціне.
s Дзень Св. Пятра і Паўла ў праваслаўнай традыцыі прыпадае на 12 ліпеня.
’ Маецца на ўвазе віншаванне з дажынкамі.
10 Калі вяселле з нейкіх прычын не адбывалася, бацькі нявесты вярталі хлопцу грошы за гарэлку, а ён павінен быў вярнуць бутэльку зжытам. Ад гэтага моманту залежаўдалейшы лёс дзяўчыны: «Не аддаў жыта — не будзе жыцця».
11 Праз тыдзень пасля вяселля бацькі маладога і іх бліжэйшыя сваякі разам з маладымі прыязджалі з пірагамі да бацькоў маладой, дзе збіраліся сваякі і наладжвалася частаванне.
Згадкі пра лячэбныя траўкі і зёлкі
1 Парванскае масла (праванскае масла) — народная назва аліўкавага масла.
2 Атратызм — маецца на ўвазе артрытызм — ламата.
’ Тамара Стагановіч ўзгадвае: «Я яшчэ не хадзіла ў школу, як летам настаўнік даваў майму Шуры-брату спісак зёлак: кветачкі, лісце
або карэнні, каб мы збіралі, сушылі, а потым у кааператыўнай лаўцы прадавалі, а за тыя грошы мы куплялі цукеркі.
Я думаю, што гэта была надзвычай добрая лекцыя, як пазнаваць траўкі / зёлкі, якія даюць людзям магчымасьць лячыцца самім. Нам Папа купіў маленькія раскладныя ножыкі, каб мы маглі імі падрэзваць карэньчыкі, напр. валяр'янкі, з якіх выраблялілекі на сэрца. Мы групай дзіцячай бралі кошыкі ды ішлі, як нейкія рыцары ў паход!!! Як дабравольцы-героі шукаць лячэння для людзеіі. Нашае паддашша, дземы сушылі ўсе гэтыя зёлкі, пахла, як у аптэцы!
Яшчэ дадам: маму ў вёсцы ўсе людзі прыходзілі прасіць, калі хтонебудзь у іх сям’і захварэе. Нягледзечы на пагоду, ні на час, ноч ці дзень, яна ішла або ехала з імі лячыць. Брала з сабою сваю пюрбу з банкамі ды рознымі прыправамі, з сушанымі зёлкамі ехала лячыць. Часам яе ўжо не адвозілі, і яна змушаная была ісці пешкі церазлес, ноччу. Я страшна баялася ваўкоў, ды за яе мне балела сэрца: а ну ж спаткае яе воўк, адзін або некалькі? А мама заўжды старалася мяне запэўніць, што ніколі ёіі нічога не станецца таму, што яна знае адну малітву супраць ваўкоў!»
Кухарка, што я памятаю з дому
1 Маецца на ўвазе час першай сусветнай вайны.
2 Тамара Стагановіч згадвае: «Шынка ў хлебе: расчынялі цеста, як на хлеб. Гэтым цестам завівалі шынку, ужо гатовую: пасоленую і вэнджаную. Глядзець, каб цеста трымалася, было без дзірак, бо іначай сок і жыр з свінні будзе выцякаць, і шынка стане сухою. Тады ставіць шынку ў печ ды пячы».
3 Тамара Стагановіч ўзгадвае: «Мяса елі з бабкаю. Бабку еліз сырам — з чаем салодкім або каваю. Сыр: з цукрам, разынкамі, ваніліяй, маслам.
Ламанцы з меленым салодкім макам (змёдам), ламанцы на Каляды.
Бабкі з белае мукі, бабкі, перакладзеныя салодкі.м сырам, бабкі з грачанае мукі».
4 Салетра — рэчыва, якое ўжывалі для надання мясу ружовага ці чырванаватага колеру, а таксама для ўзмацнення кансервуючага дзеяння солі.
Лісты-звароты
1 Маецца на ўвазе найстарэйшы сын Аляксандра і Марыі Стагановічаў Аляксандр (Шура) (1922—1974).
2 Маецца на ўвазе суд, у выніку якога Аляксандр Стагановіч быў прысуджаны да зняволення на шэсць гадоў.
’ Маецца на ўвазе бабка-павітуха.
4 У 1930 г. Марыя Стагановіч ўжо мела двух сыноў: Аляксандра (1922— 1974) і Лёву ( 1926-2008).
5 Бабка-павітуха, не заўсёды паспяваючы на самі роды, абавязкова запрашалася, каб «пабабіць» дзіця: яна пераразала пупавіну і першы раз купаладзіця. Першаму купанню, адпаведна логіцы магіі першага, надавалася вялікае значэнне ў «стварэнні» будучага дзіцяці. Напрыклад, аб чалавеку з крутым характарам казалі: «Ён у гарачай вадзе купаўся». Ваду для першага купання набіралі з хатняга калодзежа, яна павінна быць празрыстай, каб дзіця было здаровым і ў яго былі ясныя вочы. У ваду кідаліся асвечаныя зёлкі, манеты, каб дзіця было багатым, маглі дзяўчынцы ліць малако, каб яна была прыгожай, хлопчыку — піва, каб ён быў моцны. Ваду пасля першага купання вылівалі пад печ, пад вугал дома, у двары, дзе сыходзіліся плятні, — у месца, якое немагчыма было перакрочыць, сурочыўшы там самым дзіця.
6 У народнай міфалогіі хрысціянскі святы Юрый ці Георгій-Пераможца міфалагізаваўся як стаўленік Бога сярод людзей, які аб’язджае на белым кані палеткі, адмыкае зямлю і апускае на яе цудадзейную расу, ад якой набіраецца сілы ўсё жывое.
7 Апошні сын Марыі Стагановіч Юры нарадзіўся ў 1942 г.
Вершы
Верш «Зялёны дубочак» прысвечаны дубу каля хаты Стагановічаў. Калі Марыя пісала гэты верш, яны жылі ўжо ў гэтай хаце 26 гадоў.
Пра Маму
1 Ратгерскі ўніверсітэт знаходзіўся цераз вуліцу ад дому Стагановічаў у Нью-Брансвіку.
2 Маецца на ўвазе ўкраінская рэальная гімназія з Прагі (Чэхаславакія), акрэдытаваная нямецкім дзяржаўным дэпартаментам адукацыі.
ГЕАГРАФІЧНЫ ПАКАЗАЛЬНІК
Адамполь, маёнтак ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Нягневіцкім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 30, 174
Адэса, горад, павятовы цэнтр Херсонскай губ. Расійскай імперыі (сёння абласны цэнтр Украіны) 101, 103
Амерыка 41, 54, 138, 139, 142, 149, 156, 159, 163, 164, 165, 167
Амневічы, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Ваўковіцкім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 78
Антонаўшчына, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Шчорсаўскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 27, 42, 173
Аргенціна 54
Асташынскі сельсавет 171
Аўгсбург (Augsburg), горад у Баварыі 7
Аўдзівічы (Аўдзеевічы), вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Шчорсаўскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 27, 42, 51, 173
Ачукевічы, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Любчанскім п/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 8
Бабруйск, павятовы цэнтр Мінскай губ. (сёння раённы цэнтр Магілёўскай вобл.) 88, 102
Бабруйскі павет 185
Баварыя, 35, 161
Балотца, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў ІЛчорсаўскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 27, 173
Баранавіркі раён 175
Баранавічы, мястэчка, павятовы цэнтр Мінскай губ. (сёння раённы цэнтр Брэсцкай вобл.) 47, 74, 80, 99, 150, 159, 185, 186
Баярская. вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Нягневіцкім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 44, 177
Баярская, рака 71, 83
Беларусь 12, 163, 164, 185
Беластоцкі павет 185
Бенгалія, рэгіён у Азіі 184
Берлін, сталіца Германскай імперыі (сёння сталіца ФРГ) 80, 167
Брольнікі, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ., (сёння цэнтр с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 38, 175
Брольніцкі сельсавет 170, 171, 172, 184
Брэст, горад у Гродзенскай губ. (сёння абласны цэнтр Беларусі) 185
Брэсцкая вобласць 175
Бенін, вёска ў Наваградскім пав.
Мінскай губ. (сёння ва Уселюбскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 152
Валожынскі раён / 73
Варончая, маёнтак
у Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння цэнтр с/с Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл.) 30, 174
Варшава, сталіца царства Польскага ўскладзе Расійскай і.мперыі (сёння сталіца Польшчы) 47, 185
Ваўкавічы (Ваўковічы). вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння цэнтр с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 37, 38, 45, 60, 68, 71, 73, 78, 81. 149, 151, 171
Ваўковіцкі сельсавет 184
Вераскова (Вераскава). цэнтр воласці ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння вёска ў Навагрудскім р-не Гродзенскай вобл.) 755
Вільня, цэнтр губерні ў Расійскай імперыі (сёння сталіца Літвы) 61, 185
Вінніца, вёска (не ідэнтыфікавана) 44, 46, 71, 76, 89, 151
Волма, рака 173
Высокае. маёнтак у Ельнінскім пав. Смаленскай губ. (сёння вёска ў Ельнінскім р-не Смаленскай вобл.) 91-93, 96
Вяіікія Вераб'евічы / Вераб'евічы, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Асташынскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 66, 70, 71, 153
Вяпрэйка, рака 186
Галіцыя. гістарычная воблань ва Усходняй Еўропе 185
Гале (Halle), горадў Нямеччыне, у зямлі Саксонія-Анхальт 152
Гарадзечанская гміна 79
Гарадзечна, вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ў Брольніцкім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 79, 80, 149, 150, 153, 184
Гарадзея, чыгуначная станцыя налініі Мінск— Баранавічы 74, 77
Гарадзішча, мястэчка, валасны цэнтр у Наваградскім пав.
Мінскай губ. (сёння ў Баранавіцкім р-не Брэсцкай вобл.) 149
Гродзенская вобласць 170, 171, 172, 173, 174, 175, 177, 178, 184, 185
Гродзенская губерня 86
Гродзенская, вуліца ў Наваградку 79
Гродна, цэнтр губерні ў Расійскай імперыі (сёння абласны цэнтр Беларусі) 185
Грэцыя 180
Губернатарская. вуліца ў Мінску 184
Губернатарскі сад, парк у Мінску 74, 184
Далятычы (Дзялятычы), вёска ў Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ўЛюбчанскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 21, 172
Дзвінск, горад, павятовы цэнтр Віцебскай губ. (сёння Даўгаўпілс, цэнтр Даўгаўпілскага краюўЛатвіі) 71, 185
Дзетамля, вёска ў Наваградскі.м пав. Мінскай губ. (сёння ў Ацмінаўскім с/с Навагрудскага р-на Гродзенскай вобл.) 8
Дзісеншчына 179
Дзяржынскі раён (Калужская вобл. Расіі) 186
Ельнінскі раён 185, 186
Ельнінскі ўезд / павет 80, 186
Ельня, павятовы цэнтр у Смаленскай губ. 93
Жоўтае мора 173
Жухавічы (Вялікія Жухавічы), вёска, валасны цэнтр у Наваградскім пав. Мінскай губ. (сёння ўЖукавіцкім с/с Карэліцкага р-на Гродзенскай вобл.) 31, 174
Захар’еўская, вуліца ў Мінску 74, 184
КНІГІ ОНЛАЙН
