Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
Жанаты можа адпраўляць абрады, жанаты можа гаспадарку весьці. Хто мае жонку, той і дастатак мае, жанаты можа сябе зваць шчасьлівым.50 На самоце мужом жонкі — іх суцеха найлепшая, на абрадах яны бацькі, а для хворых — іх мацеры. У лесе яны — спачынак для мужоў іх здарожаных. Хто жанаты, таму вераць. Найапора ва ўсім жана! Калі згіне ў бядзе нейкай яе муж, то й тады жана за ім сьледам ідзе заўжды, за самотным — найверная5*.
putra тут дасцца народная этымалсгія гэтага слова як складаньнс выдуманай асновы putз •Jtrai ‘бараніць’. Насамрэч жа, putraсуадносіцца з рога‘дзіцяня жывёлы’ (лац. puer, putus, putillus ‘хлопчык’, бсл. птах. рас. птенец), дзс -г— памяншальны суфікс. Далсйшая этымалягізацыя паказвас, што гэта была назва сына паводлс бацькі (лац. putum ‘чэляс’, рас. поткй ‘пісюн’, гр. ітіы ‘жанюся’), тады як sunu(бсл. сын) — паводлс маці (ад Vsu‘нараджаць’).
Такая самая шлока — Manu-smrti9.138. pati-prana ДК ‘для якой муж — [само] жыцьцё’. У всршах 39-41 памср зьменсны на tristubh-.
У Індыі існаваў абрад saha-gamana‘суадыход’ (saha-marana‘супаміраньне’ ці anvarohana‘узыход усьлсд’), калі ўдава спальвала сябс разам зь целам мужа. Такую жанчыну называлі satt‘істая, пабожная’ — паводлс Шывавай жонкі San-, якая зрабіла гэта першай. Гэты звычай быў забаронсны толькі V 1861 г., a v Нэпалс праіснаваў аж да 1920 г.
45
46
47
48
49
5°
51
52
53
54
55
56
57
58
59
6о
53-
Л як першай памрэ жонка, то чакае яго ўжо там; калі ж муж адыдзе раней, то за ім яна сьледуе. Таму і прызначаны шлюб на зямлі, о ўладар людзей, што і тут, і на тым сьвеце муж дружыну атрымвае. Сам сябе у сваім сыне нараджае ад жонкі муж, таму жонку з сынам яму трэба маці ўважаць сваёй. Убачыўшы свайго сына, нібы ў люстры уласны твар, рад бацька, як праведнік той, што нарэшце папаў у рай. Як ад сквару ў вадзе рэкаў, так у жонцы спагадлівай муж палёгку заўжды знойдзе ад хваробы альбо тугі. Разважлівы муж і ў гневе не абразіць нічым жану, бо ведае: шчасыде яго залежыць ад яе цалком.
Дружына ёсьць сьвятой52 нівай нараджэньня ягонага, без дружыны й вялік-рышы ня зможа нарадзіць дзяцей. Што можа быць радасьнейшым для айца, чым калі яго абдыме, падбегшы, сынок, хоць і пылам запэцканы?! Навошта грэбуеш цяпер сваім сынам, што сам прыйшоў і глядзіць на цябе, княжа, як на бацьку любімага? Бароняць нават мурашы свае яйкі — дык як жа ты, дгармазнаўца, свайго сына адмаўляесься вырасьціць?! Hi шоўку, ні жаны дотык не настолькі прыемны, князь, як дотык малога сына, што цябе абдымае сам.
Найлепшы з двуногіх — сьвятар, а настаўнік — з пачэсьлівых, карова — з чатырохногіх, а з прыемных на дотык — сын. Дай жа, княжа, абняць бацьку свайму сыну прыгожаму! Нічога ж прыемней няма, чымся дотык свайго сынка!
Тры гады я была, праўча, уцяжку, пакуль гэтага53 не радзіла табе сына, што разьвее тваю тугу.
Бо ледзь разрадзілася я, як пачула зь нябёс тады: «Сто заколаў каня сын твой правядзе, о Шакунтала!» Напраўду, і ў чужой вёсцы муж, убачыўшы хлопчыка, на калені яго садзіць ды цалуе пяшчотнаў лоб.
AC «спрадвечнай».
He зусім яснае месца. ДС «па сканчэньні трох гадоў я нарадзіла...».
61
62
63
64
65
66
67
68
69
7°
71
72
73
54-
55-
56.
Вядома бо табе й тое, што заўсёды двуродныя v часе радзін чытаюць наступную малітву зь Вед: «Ты радзіўся з майго цела, ты бо з сэрца майго узьнік54, ты — я у выглядзе сына, дык жыві ж ты сто восеняў!55 Мой росквіт і працяг роду залежыць ад цябе, сынок, таму зычу табе, сынку, пражыць шчасна сто восеняў!» Ён узьнікнуў з твайго цела як ад мужа наступны муж, дык глядзі ты на сына майго, нібыта на сябе ў ставе! Як бяруць ахвярны агонь з гаспадарскага56, так і мой радзіўся ад цябе хлопчык — гэта ты раздваіўся, князь! Падчас паляваньня алень цябе ў Канваў завёў прыстан, дзе й сустрэў ты мяне, княжа, і я дзевай яшчэ была. Пурвачыцьці, Ўрвашы, княжа, Мэнака з Сагаджан’яю, Вішвачы й Грытачы яшчэ — вось найпершыя шэсьць апсар. Найлепшая зь іх, Мэнака, дачка Брагмы, калісь мяне радзіла ад вялік-рышы Вішвамітры, о пан людзей.
На схіле Зімовых гораў разрадзілася мной яна, дый, пакінуўшы там, злая, вярнулася у Індраў рай. Які ж я ўчыніла злачын у ранейшым сваім жыцьці, што кінула мяне маці, а сягоньня і ты, ўладар?! Раз ты адрынаеш мяне, вярнуся я да бацькі ў лес, але сына свайго, княжа, не гадзіцца табе кідаць!»
Духшанma п рамовіў:
Я ня знаю твайго сына, і ягоны айцец — ня я. Ілгухамі жанкі слынуць. Хто ж паверыць тваёй мане? Няма жалю ў тваёй маці, ў Мэнакі той блудлівае,
Упсршыню гэтая формула сустракасцца ў Satapatha-brahmana (14.9.4.[8]), а потым у Brhadaranyakopanisad (6.4.9).
Гл. Satapatha-brahmana 14.9.4.(26].
Традыцыйна гавораць пра тры сьвятыя агні : garhapatya‘домагаспадарскі’ (заходні агонь, які псрадаецца ад бацькі сыну; на ім гатуецца ахвярная сжа, ад яго запальваюцца два астатнія агні), ahavamya‘жаратоўны’ (усходні агонь, V які робяцца ўзьліваньні) і daksina‘паўднсвы' (гэты агонь ужываецца на штомссячнай адправс anvaharya-, якая прысьвсчана продкам і праводзіцца ўдзснь поўні).
74
75
76
77
7«
79
So
і
2
3
4
57-
5S.
59-
раз кінула цябе ў горах, нібы кветкі ахвярныя.
Няма спагады і ў айца, што, радзіўшыся кшатрыем, сьвятаром зажадаў стаці, ды паддаўся юрлівасьці. I ўсё ж ён найлепшы з рышы, як і маці твая — з апсар. Чаму ж ты, іх дачка, сёньня, як блудніца, паводзісься?! Як ня сорам табе гэтта небыліцы расказываць, асабліва пры мне, князю?! Ступай і не вяртайся болыв! Дзе той велягрозны рышы, дзе красуня нябёсная, а дзе ты, адзетая ў луб пустэльніца убогая?!
А твой сынок — не па гадох ён высокі й магутлівы.
Як жа вырас ён так хутка, нібы шалы магутны ствол?!
Ты нізкага роду і мне падаесься блудніцаю, бо ў парыве сьляпой жарсьці радзіла Мэнака цябе. Першы раз я пачуў сёньня аб усім, што ты тут вярзла. Знаць ня знаю цябе, чуеш? Ідзі і не вяртайся больш!
Такая ў сьвятой Магабгарацеў Разьдзеле пачатку 68-я частка.
ЧАСТКА 69
Шакунтада прамовіда:
Ты бачыш чужыя хібы, што як семя гарчычнае57, а сваіх ня бачыш зусім, хоць і зь більву’8 яны, ўладар. Мэнака паходзіць з багоў, і прыемна яна багом55, а значыць, і мой род будзе, о Духшанта, вышэй твайго. Ты ходзіш па зямлі, княжа, па паветры лятаю я, і розьніца паміж намі як між Мэру й гарчычынай.
Я магу завітаць нават да Кубэры і Варуны, да Ямы й самаго Індры. Вось такая мая мага!
Як па-беларуску штосьці всльмі малснькае параўноўвасцца зь зярняткам маку, так у санскрыце — зь зярняткам гарчыцы.
Дыямэтар плода більвы складас 5-12 см.
Лбо «багі падлягаюць Мэнацэ».
5 Ці вось мудрасьць яшчэ, княжа, ты паслухай народную. He са злосьці кажу гэта, а для прыкладу — дык даруй!
6 Пакуль брыдкі свайго твару не пабачыць у возеры, ён сябе уважаць будзе прыгажэйшым заўсіх вакол.
7 Але варта ўбачыць яму у вадзе свой нягеглы твар, як у ім пазнае, княжа, ён сябе ж, а ня іншага.
8 Хто прыгожы насампраўдзе, той і зь іншых ня кпіць ані. Хто ж абразы адны сыпле, той праслыне агуднікам.
9 Калі дурню ракуць людзі і благое, і добрае, ён благое адно чуе, як сьвіньня, што шукае гразь.
ю Калі ж кемнаму хтось кажа і благое, і добрае, ён добрае адно чуе, як лебедзь малако ў вадзе6°.
іі Як мучыцца добры, кагось ненаўмысна абмовіўшы, так цешыцца злы чалавек, абмовіўшы людзей знарок.
12 Як радуецца муж чэсны, калі шаніць старэйшага, так і дурань радуецца, абражаючы чэснага.
13 Ня бачачы ў сабе хібаў, дурны ў іншых шукае іх.
Як бы ён ні назваў чэсных, знаюць чэсныя: сам такі.
14 А таму нічога сьмяшней тут на сьвеце ня можа быць, чым калі назаве злосьнік дабрачэснага злосьнікам.
15 Як зьмеяў, няправеднікаў, што адрынулі ісьціну, нявернік і той баіцца — што ж казаці пра вернікаў?!
16 Хто, радзіўшы сабе сына, ім бяссорамна грэбуе, таго шчасьце багі нішчаць, — не пабачыць яму нябёс.
17 Асноваю сям’і й роду ды навышняю дгармаю намянілі дзяды сына, таму нельга яго кідаць.
18 Пра пяць відаў сыноў кажа Ману нам: ад жаны сваёй, ад чужой, атрыманы ў дар, узгадованы й куплены61.
19 Айцоўскаму сэрцу ўцеха, славы й дгармы апірышча, ратуюць ад пекла сыны, чаўны дгармы, сваіх дзядоў.
2о I таму ты свайго сына не павінен кідаць, о князь,
6о. У Індыі лічылася, што лсбедзь можа аддзяліць сому (пазьней — малако) ад вады, калі яны зьмяшаныя разам.
6і. У Manu-smrtiвіды сыноў называюцца ў 9.158-159.
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
З1
32
33
34
Й2.
калі дгарма, ісьціна й род дарагія табе, ўладар, — ні іншых, ні сабеў гэтым ты ня мусіш падманываць! Ставок лепш і за сто студняў, вучта ж лепш і за сто ставоў; сын лепей і за сто вучтаў, а за сто сыноў — ісьціна. Калі тысячуўзяць, княжа, ахвяр конных і ісьціну, то й тысячу ахвяр конных пераважыць зноў ісьціна.
1 купаньне ва ўсіх прошчах, і спазнаньне усенькіх Вед — ці ж могуць зраўняцца яны й з адным моўнікам ісьціны? Ад ісьціны на сім сьвеце няма цноты вышэйшае, як нічога няма горай ад маны, оўладар людзей.
Бо ісьціна — само брагма, яна — клятва найвышняя.
He ламі ж ты сваёй клятвы! Княжа, верным будзь ісьціне! Калі ж мана табе бліжай і ня верыш ты мне, ўладар, то й сама я пайду: з гэткім чалавекам ня варта жыць!
Калі выйдзе твой век, пане, то ўвянчанаю Князем гор62 усё роўна зямлёй гэтай будзе правіць мой слаўны сын!
Вайшампаяна прамовіў:
Ледзь сказала яна гэта ды сабралася йсьці дамоў, як бясплотны голас зь нябёс так прамовіў валодніку пры ачольцу яго, райцах, учтарох і настаўніках: «Маці — лона адно, бацьку сын належыць, бо ён — айцец. Узгадуй жа свайго сына і ня грэбуй Шакунталай!
Сын — айцец наступных сыноў, выбаўляе ад пекла ён. Табой гэты зачат хлопчык — кажа праўду Шакунтала. Палову ад свайго мужа, сына родзіць яму жана, таму гэта дзіця мусіш ты вырасьціць, о пан людзей! Злачынец той, хто пры жыцьці жывога сына кідае — узгадуй жа сына свайго і Шакунталы, паўрава! А як будзеш яго, княжа, гадаваць ты на наш загад, то Бгаратам61 заві сына— Тадаванцам’ Духшантавым». Як толькі пачуў валадар словы зь неба, тоўсьцешыўся і прамовіў тады райцам і ачольніку, пан людзей:
Т.-б. Гімалаяй.
Bharara'якога трэба падтрымліваць’ «ybhr ‘несьці, падтрымліваць’.
35
З6
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
64.
65.
«Зважайце, панове, слову, што прынёс нам ганец багоў! Я таксама прызнаў зразу свайго сынау хлопчыку.
КНІГІ ОНЛАЙН
