Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
Такая ў сьвятой Магабгараце у Лясным разьдзеле 134-я частка.
52. bhadram te / vah ‘дабра табе / вам’ — фраза, якой часта запаўняецца радок і якая далёка не заўсёды сэнсава ў ім дарэчная (гл., напр., «Аповед пра Раму», 275.2 або «Аповед пра Індраву псрамогу», 12.4).
53. ukthya— каді расьпеў пяецца, to ukthyaпрамаўляецца. Вялікі урачыстань складаецца з трох частак па 8о трывершаў, якія чытаюцца ў канцы падрыхтоўкі вогнішча.
АПОВЕД ПРА РЫБУ
«Лповед прл рыбу» — гэта адзін з варыянтаў стараіндыйскага паданьня пра патоп. Найстаражытны ж зафіксаваны ў Satapatha-brahmana(1.8.1-11). Прывядзём яго цадком:
і. Вось жа, уранку Ману' прынесьлі ваЗы, каб ён умыўся, як і цяпер яе прыносяць ліыць рукі. Калі ён умываўся, яму ў рукі трапіла рыбка. 2. I сказала яна яліу: «ВыгаЗуй мяне — я цябе ўратую». «Ад чаго ж ты мяне ўратуеш?» — «Патоп патопіць усіх жывых істот. A3 яго я цябе і ўратую». — «Як жа мне цябе выгадаваць?» у I сказала яна: «Пакуль мы маленькія, нам пдгрііжае вялікая небясьпека, бо рыбы жаруць аЗна аЗну. Спачатку гаЗуй мяне _у збане. Калі я перарасту яго, выкапай копанку й гаЗуй мяне там. Калі ж я перарасту і яе, выпусьці мяне ў мора — таЗы мне ўжо нічога ня будзе страшна». 4. Неўзабаве яна стала вялізманай рыбай2, бо расла вельмі хутка. «Вось жа, у такі й такі год прыйЗзе патоп. ТаЗы зрабі, як я кажу, і збуЗуй карабель. Калі падымецца ваЗа, узыдзі на карабель, і я цябе ўратую». у Выгадаваўшы гэтак рыбіну, ён выпусьціў яе ў мора. / вось у год, указаны рыбаю, ён зрабіў, як яна сказала, і збудаваў карабель. Калі паднялася ваЗа, ён узышоў на карабель. I За яго падплыла тая рыбіна. Ен прывязаў карабель вяроўкаю За яе рога, і яна аЗвезла яго на Паўночную гару. 6. 1 сказала яна: «Я ўратавала цябе. Прывяжы карабель да Зрэва. Але ня Зай яліу сесьці на мель, пакуль будзеш на гары1. Як ваЗа пачне спаЗаць, тады пачнеш спускацца і ты». Так ён пакрысе й спусьціўся, таму тая вяршыня Паўночнай гары завецца Спускам М ану . Патоп змыў усіх
і. Manu/ Manus ад яго ўтвараюцца словы manavaі manusya-, якія азначаюць ‘чалавек’. У РВ Ману ёсьць псршым чалавекам і запачаткоўцам ахвярапрынашэньняў багам.
2. УА ўжыта цьмянае слова jhasa-. якое ў іншых ведыйскіх тэкстах нс сустрака-
ецца.
у УА не зусім яснае месца. ДС, мабыць, «але хай вада цябс, пакуль ты будзеш на гары. нс адсячэ (ma chaitsit)». Прапаноўваўся таксама пераклад «ня змые».
жывых істот, і тут застаўся толькі Ману. 7. ЖаЗаючы нашчаЗкаў, стаў ён чыніць жарбу і ўславу багом. Чыніў ён у той чш: і вучты4: узьліваўу ваЗу топленае масла, сыраквашу, сыроватку й вяршкі. / вось праз гоЗ узьнікла Ззяўчынл. Хутка зацьвярЗзеўшы, яна паднялася й пайшла, аў яе сьляЗох заставалася топленае масла.; Сустрэлі яе Мітра й Варуна. 8. / сказалі ёй: «Хто ты?» — «Дачка Ману». — «Скажы, што ты наша». «Не, — аЗказала яна, — я Зачка таго, хто мяне спарадзіў». I захацелі яны займець у ёй частку. Ці згаЗзілася яна, ці не згадзілася, але пайшла сабе Залей Зы прыйшла За Ману. у. I сказаў ёй Ману: «Чыя ты?» — «Твая Зачка». — «Як гэта панна мая Зачка?» — «Ты спараЗзіў мяне тымі ўзьлівміі з топленага масла, сыраквашы, сыроваткі й вяршкоў, што ўзьліваў у ваЗу. Я есьмі Зобраславеньне. Ужывай мяне ў вучце! Калі будзеш ужываць мяне ў вучце, буЗзеш мець шмат нашчаЗкаў і жывёлы. I якога б мною Зобраславеньня ты ні зажаЗаў, ва ўсім зЗабуЗзеш посьпех». / стаў ён ужываць яе ў сярэЗзіне вучты, бо тое, што ўжываецца паміж пераЗвучтлй і пасьлявучтай, і ёсьць сярэЗзінай вучты. ю. ЖаЗаючы нашчаЗкаў, стаў ён чыніць зь ёю жарбу і ўславу багом. I празь яе спараЗзіў роЗ, што завецца РоЗам М а ну. п. I якога б ёю Зобраславеньня ні зажаЗаў, ва ўсім здабываў посьпех. Гэтая Зачка Ману — тое самае, што й Сыта6.1 хто, веЗаючы гэта, жыве зь ёю7, той працягвае род, што быў спароЗжаны Ману. I якога ёю Зобраславеньня ні зажаЗае, ва ўсім зЗабывае посьлех.
Галоўнае адрозьненьне гэтай вэрсіі паданьня ад той, што зьмешчана ў МБ, палягае ў тым, што ў аіюшняй рыба ўважаецца ўвасабленьнем бога-творцы Брагмы (у МБ гэта Вішну). Яшчэ пазьнейшая вэрсія паданьня знаходзіцца ў Matsya-purana1-2, у якой
4. УЛ paka-yajna адны перакладаюць як ‘вучта прыгатаваная’, другія — як ‘простая вучта’.
5. Лбо «на ейным месцы засталося топленае масла».
6. ida'ахвярнас ўзьліваньне’ — іншымі словамі, яна ёсьць ачалавечаным вобразам узьліваньня, якое чынілі ў гонар багоў.
7. idaya carati — з аднаго боку, «чыніць ida(як узьліваньнс)», з другога — «жыве
з ida-» (як з жанчынаю). Відаць, тут дасцца рытуалістычнае пераасэнсаваньне болыіі старажытнага міту, паводле якога чалавецтва зьявілася ў выніку інцэсіу — матыў, пашыраны v многіх культурах сьвету.
рыба ўжо зьяўляецца ўвасабленьнем (avatara-) ня Брагмы, а бога Вішну. Есьць і іншыя адрозьненьні: напр., рыба загадвае Ману пагрузіць на карабель ня толькі ўсе віды насеньня, але й жывых істот.
Незвычайнае падабенства індыйскага паданьня пра патоп да яго мэсапатамскага аналягу, а таксама тое, што паміж Індзкай цывілізацыяй і Міжрэччам існавалі сталыя гандлёвыя сувязі, схіляе многіх дасьледчыкаў гэтай тэмы да думкі, што індыйская легенда пра патоп ня ёсьць тубыльнай, але была прынесена з Мэсапатаміі.
Цікавы аналіз гэтага паданьня можна знайсьці ў артыкуле Ananda К. Coomaraswamy. The Flood in Hindu Tradition. // Studies in Comparative Religion, Vol. 7, No. 4 (Autumn 1^): аўтар выказвае меркаваньне, што і мэсапатамская, і індыйская вэрсія ўзыходзяць да агульнай крыніцы, і падабенства паміж імі, такім чынам, тлумачыцца не запазычаньнем, а супольным паходжаньнем.
ЧАСТКА 185
Вайш а мпаяна прамовіў:
і 1 тады сьмелы сын Панду1 Маркандэю прамовіў зноў: «Прашу, пра дзеі раскажы Ману, сына Вівасвата!»
Маркандэя прамовіў:
z Быў Вівасватаў сын Ману, велярышы магутлівы, Прародзічу равён бліскам, о найлепшы між бгаратаў.
3 Магутою, жарбой, палам і красою Вайвасвата2 перавысіў свайго дзеда, а таксама свайго айца.
4 Узьняўшы угару рукі, на адной назе стоячы, у слыннай ён у Бадары’ суворую чыніў жарбу.
5 Схіліўшы уніз галаву4 ды вачмі не міргаючы5, жарбаваў ён жарбу грозну дзесяць тысяч гадоў тады.
6 I вось аднойчы, калі ён у адзежы намочанай жарбаваў каля Вірані6, валасы свае скукліўшы7, да яго падплыла рыба і прамовіла так яму8:
7 «Вялебны, я мала рыбка і вялікіх баюся рыб. Прашу, ад іх абарані ты мяне, о зарочысты!
S Слабых рыбак амаль заўжды пажырае мацнейшая — так вядзецца у нас, рыбаў, зь незапомных яшчэ часоў.
9 Таму з мора бяды гэтай, я прашу, уратуй мяне!
і. Тут Юдгіштхіра.
2. Vaivasvata‘Вівасватаў нашчадак’.
3 Гл. увагу 24 да «Лповеду пра горца».
4. Пры апушчэньні галавы паляпшаецца кровазварот у мазгох, што спрыяе разумовай дзсйнасьці. У ёзс гэта завсццца jalamdhara-bandhaі зьяўлясцца абавязковым складнікам паставы лотаса (padmasana-).
5. Ідзсцца нра замацаваньнс погляду — яшчэ адным важным складніку мэдытацыйнай практыкі. Звычайна вочы зводзяць на кончык носа альбо на міжброўс.
6. Нейкая рака. У НК Сігіпі-.
7. Лсксты зблытвалі свае валасы ў кудлы, а потым зьбіралі іх на макаўцы ў выглядзс ракавіны.
& ДР.
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
9-
10.
За памогу тваю, пане, адплачу я табе цалком». Пачуўшы такавы словы, спагадаю прасякнуты, узяў рыбу сабе ў рукі тады Ману Вайвасвата. Прынёсшы на бераг рыбу, што, як поўня, выблісквала, апусьціў тады Ману яе ў невялічкі гліняны збан.
I расла яна там, княжа, у пяшчоце і доглядзе, бо кукобіў яе Ману, як дачку5 сваю ўласную. Мінула шмат часу, й яна тады стала вялікаю ды у тым гладышы болей, о ўладар, не зьмяшчалася.
I пабачыўшы нейк Ману, яна гэтак прамовіла: «У іншае месца цяпер мяне перанясі, прашу!» Дастаўшы з гладыша рыбу, той вялебны мудрэц тады у вялікі стаў перанёс яе, Ману Вайвасвата, і закінуў там у ваду, о зваёўча варожых мест. Мінула нямала гадоў, і рыба ізноў вырасла.
Хоць і быў дзьве ёджаны стаў той удоўжкі, а ўшыр — адну, не магла ў ім, о пан люду, тая рыба вялізная варухнуць плаўніком нават, о сын Кунці праслаўлены. Пабачыўшы тады Ману, яна мовіла зноў яму: «О пане, да жаны мора, я прашу, аднясі мяне!
Хачу жыць я цяпер, тата, ў водах ГанГі шырокае». Пачуўшы яе, трывалы тады Ману Вайвасвата аднёс, самаўладны, яе сам у ГанГу, о бгарата.
Яшчэ колькі часу расла ў рацэ рыба, о волаце, а пабачыўшы зноў Ману, так прамудраму мовіла: «О пане, цяпер і ў Ганзе не магу зварухнуцца я. У мора хутчэй аднясі ты мяне, я прашу цябе!» I дастаўшы з вады рэчнай тую рыбу, Вайвасвата аднёс да мора самаруч яе й выпусьціў, волаце. Хоць і вельмі яна веляй стала ў водах тае ракі, падняў Ману тады рыбу без натугі, й была яна на дотык і пах прыемнай, о найлепшы між бгаратаў10.
УА «сына», бо санскр. matsya‘рыба' м.р. ДР.
24
25
26
27
28
29
3°
З1
З2
33
34
35
Зб
12.
'3-
1 вось, калі ў мора мудрэц адпусьціў велярыбіну, прамовіла яна гэтак Вайвасвату зусьмешкаю: «О вялебны, мяне рупна гадаваў ты й аховываў. А цяпер паслухай, што табе трэба будзе цяпер зрабіць! Неўзабаве ўсё на зямлі — і рушнае, й нярушнае — загіне у вадзе, пане, — і сьледу не застанецца11.
Ужо блізкі патоп велі, што ачысьціць сабой сусьвет, і тое, што я раскажу, табс вельмі скарысыдіцца.
Для жывёл і расьлін, пане, для рушнага й нярушнага — для ўсяго цалком надышла часіна вельмі страшная. Ты павінен зрабіць човен, да яго прывязаць паўроз, а там разам зь сямю рышы узысьці на яго тады.
А яшчэ з сабою вазьмі ты насеньня разнакага12 ды захоўвай яго пільна, падзяліўшы на частачкі. Ты чакай мяне ў тым чоўне — прыплыву па цябе ураз, і буду я з рогам: па ім ты пазнаеш мяне тады. Зрабі ўсё, як кажу, пане. Да сустрэчы! Мне ўжо пара. He сумніся ў маіх словах, оўлюбёнча пустэльнікаў!» «Я так і зраблю!» — адказаў тады рыбе Вайвасвата, й разышліся яны, княжа, разьвітаўшысь адно з адным. 1 вось Ману, о пан люду, ўзяў насеньня разнакага, як сказала яму рыба, і па моры паплыў тады на чоўне надзейным сваім ды па хвалях вялізманых.
1 падумаў тады Ману пра рыбу, о Юдгіштхіра, і, пачуўшы яго думкі, о найлепшы між бгаратаў, зьявілася яна тут жа, і быў рог у яе тады. Пабачыўшы ў вадзе раптам тую рыбу рагатую13,
УД pralavam gamisyati ‘прыйдзс да пралевы. Словам ргаіауа‘растварэньне’ называсцца разбурэньнс сьвету ў канцы kalpa-, аднаго цыклю існаваньпя сьвсту. Tvt, аднак, яно ўжыта ў больш шырокім значэньні.
КНІГІ ОНЛАЙН
