Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
Долюў ахвярапрынапіэньні сомы, вартую Індры. Пар. v Satapatha-brahniana4.3.3.17: «Псрад забойствам Врытры ён быўпроста Індрам. Забіўшы ж Врытру, як [становяцца] велякнязем, падкарыўшы [ворагаў], так ён стаў Всляіндрам. Таму [жрэц] бярэ Веляіндравы ўзятак. А яшчэ гэта робіць яго сапраўды вялікім для забойства Врытры, таму й бярэ Веляіндравы ўзятак».
ПБМ «ня літуе».
др.
33
34
35
36
37
38
39
4«
і
2
3
2Й.
2/
28.
Калі муж, малады й гожы, дабрародны й аеьвечаны, паважаны сярод люду, свайму доўгу так здраджвае, як бык, што ня цягне ярма, гэта сьмерць пры жыцьці, лічу. Калі ты будзеш выдыгаць перад ворагам, Саньджая, ды ахвосьцем хадзіць сьледам, то ня будзе спакою мне! He было яшчэ ў сім родзе, каб радзіўся у ім слуга. He павінен ты жыць, сынку, ярмо іншых цягаючы! Нязьменная сутнасьць воя, і яна мне вядомая. Казалі пра яеўдаўне, і казацьмуць аб ёй пасьля. Хто радзіўся на сьвет воем і доўг воя хто ведае, ні ў страху, ні дзеля ежы той прад іншым ня схіліцца. Ен мусіць упарта дзеяць, бо адвага — у дзеяньні. Няхай зломіцца ён раптам ды прад іншым ня схіліцца26. Павінен, як слон у гоне, вой кідацца на ворага27, а схіляцца адно перад сьвятаром, дгарму чынячы.
Ен іншымі28 мусіць правіць і злачынцаў заўжды караць з падмогай ці без падмогі, пакуль тут, на зямлі, жыве.
7йкйя ў сьвятой Магабгараце у Разьдзеде пра намогі ір-я частка.
ЧАСТКА 133
Сын п рамовіў:
Ат, з жалеза няйнакш, маці, тваё сэрца ды выкута! Скуль жа гневу ў табе столькі й варажнечы, акрутная? Нікчэмны той звычай вояў, калі сыну адзінаму ты гэткія рачэш еловы, нібы я для цябе чужы!
Як ня ўбачыш мяне болей, то нашто табе ўся зямля? Навошта аздобы табе, асалоды й само жыцьцё?
Гэты верш і часткова папярэдні паўтараеццаў МБ 5.125.18-19.
ДС «кружыць, горды». Падчас гону ў сланоўу 6о і болей разоў павышасцца ўзровень тэстастэрону, што праяўляецца ў всльмі агрэсіўных паводзінах. ДС «іншымі варнамі».
4
5
6
7
8
9
10
ii
12
‘3
Ц
15
29.
30.
у-
Ма ці прамовіда:
Усякім пачынам мудрых правіць дгарма і зыск адно.
Дзеля іх я цябе, сыне, й пабуджаю ўступіць у бой.
Самы час праявіць зараз сваю мужнасьць, о Саньджая. Калі ў гэты час рашучы ты за справу ня возьмесься, то навек зьняславіш сябе сваім леным бязьдзеяньнем!
Калі сын сам сябе ганьбіць, але маці аб тым маўчыць, то гэта асьліцы любоў, што нічога нявартая25.
Дык пакінь жа ты шлях дурняў! Непрымальны для добрых ён! Вялікая усё ж неведзь, калі столькі у ёй людзей!
Калі будзеш заўжды добрых ты паводзін трымаціся і дзеяцьузглядам долі’°, дгармы й зыску, о Саньджая, тады й будзеш ты мне любы — толькі так, і ніяк інакш. Хто ж цешыцца з свайго сына й свайгоўнука лянівага, належна ня выхаваных, той дарэмна дзяцей раджаў. Хто ня чыніць сваёй дгармы, але чыніць ганебнае, той нікчэма ні тут шчасьця не здабудзе, ані пасьля.
Для войнаў створаны ваяр і звыцягі, о Саньджая. Акрутным ён быць павінен для аховы сваіх людзей. I Іераможа або згіне — ён патрапіцьу Індраў рай. Адылі і ў жытле Шакры няма шчасьця падобнага таму, што адчувае ваяр, падкараючы ворагаў.
I Іалаючы агнём гневу, воін, поўны рашучасьці, і пасьля шматлікіх параз да звыцягі усё ж імкне. Ці згінуць, змагаючыся, ці змагчы сваіх ворагаў — толькі гэтак знайсыді можа спакой сэрцу свайму ваяр. Хто мудры на зямлі гэтай, той малым не здаволіцца; а хто здаволіцца малым, ненавідзець яго пачне31.
НК тлумачыць: «як асьліца марна любіць свайго сына. што бескарысны ў абодвух сьветах, так і я».
Гл. верш 49у «Размове сьцярвятніка й шакала».
ДС «Тут [на гэтым сьвеце) бо мудры чалавек уважае малос непрыемным. Каму на [гэтым] сьвеце малое прыемнае, таму ўрэшцс рэшт малое [становіцца] непрыемным».
16
7
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
32.
33-
У каго ж здаволі няма, то і шчасыдя няма ў таго, і ўрэшце, як Ганга ў моры, ён зьнікае ў нябытнасьці12.
Сын прамовіу:
Няварта такое казаць свайму сыну уласнаму.
Пашкадуй мяне хоць трохі і маўкліва пастой цяпер.
Ма ці прамовіда:
Я рада, што пра доўг, сыне, ты згадаў і цяпер мяне пабуджаеш яго споўніць. Пабуджаю цябе і я. Тады толькі цябеўшаню, калі ўсіх заб’еш сайндгаваў. А звыцягу тваю ў бітве я прадбачу ужо цяпер!
С ы н прамовіў:
Бяз скарбу й хаўрусьнікаў як варагоў мне змагчы цяпер?! Ат, акрутны мой стан, маці, і таму больш на княжаньне няма спадзевуу мяне, як на небау грэшніка.
Адылі, калі ты бачыш якісь спосаб вярнуць сваё, то як сьлед яго растлумач для мне, мнагамудрая, і я тое зраблю, маці, цоту цот, як параена.
Ма ці прамовіла:
Ня трэба сябе прыніжаць за няўдачы мінулыя!
Згубіўшы бо нешта адно, здабываем штось іншае’3. Адно дурань сябе будзе дакараць, а ня дзейнічаць, V ніводнай, маўляў, справе посьпех пэўным ня можа быць. Хто з думкай «будзе, ня будзе?», няўпэўнены у посьпеху, нічога ня робіць, сынку, той, лічы, й не жыве зусім. Калі ў нядзеі адзін вынік — у адсутнасьці посьпеху, то ў дзеі дваякі — або будзе посьпех, або правал.
Хто ж зараней ужо мысьліць, што удача няпэўная, той сам і зьнішчае сваё шчасьце й посьпех, о княжычу. Таму, калі хочаш здабыць ты у справе любой пасьпех, трэба дзеяць заўжды з думкай: «У мяне атрымаецца!» Правёўшы спрыяльны абрад, зь сьвятарамі і боствамі велямудры ўладар люду дасягае ўраз посьпеху.
Т.-б. задаволіўшыся малым, ён памірае, не пакідаючы пасьля сябе славы. ДС «[адны] рэчы, пя быўшы, узьнікаюць, а іншыя, быўшы, зьнікаюць».
30
З1
32
33
34
35
Зб
37
і
2
34-
35-
Нібы сонца —усход, Лакшмі асьвятляе яго сабой.
Я бачу, што мае рады, наставы й заахвочваньні ты гатовы ўспрымаць зараз. Праяві ж сваю мужнасьць, сын! Дасягнуць задуманага ты павінен, о Саньджая!
Залучы да сябе хцівых, прыніжаных, разгневаных, зьнядоленых і тых, сыне, што зайздросьцяць праціўніку. Тады ваярства варагоў разаб’еш ты бязь цяжкасьцяў, як хмары расьсейвае ўраз моцны вецер, падняўшыся. Наперад ім плату давай, будзь пільным’4 і прыязьлівым. прыяцьмуць табе і яны й на чале будуць ставіці.
А як вораг ужо сьцяміць, што ты не даражыш жыцьцём, то баяцца цябе будзе, як зьмяі, што папалаў дом.
Калі ж бачыш, што твой вораг замагутны й ніяк яго табе цяпер не падкарыць, трэба словам яго суняць35.
Як здабудзеш аддых, тут жа напаўняй сваю скарбніцу: хто багаты, таго шаняць і шукаюць у ім прытул.
Згалелага ж, сынок, нават пакідаюць суродзічы.
Такога ніхто ня шаніць — такім гадзяцца й грэбуюць. Хто ж з ворага робіць сябра ды яму давяраецца, той, вядома, сабе княства назад верне, о Саньджая’6.
Такая ў сьвятой Магабгараце ў Разьдзеле пра намогі г^-я частка.
ЧАСТКА 134
М аці п р а мовід a :
Ніколі ня мусіць страху паддавацца ў бядзе ўладар, а паддасца — тым больш страху не павінен паказываць.
Убачыўшы бо страх князеў, паддаюцца й астатнія: і райцы, і народ з рацьцю — ўсе кідаюцца хто куды.
ЛС «руплівым».
ПІ1 паслаўшы дасьведчаных паслоў, трэба ўціхамірыць словамі або дарамі, ПН сарказм.
3
4
5
6
7
8
9 ю
ii
12
>3
14
15
37
3&
39-
Хтосьці проста ідзе, хтосьці ж пераходзіць да ворага, а хтосьці рыхтуе замах, бо калісь быў зьняважаны. I толькі блізкія сябры застануцца каля яго, жадаючы дабра пану, але цалкам бясьсільныя, нібыта каровы, чыіх прывязалі цялят к слупу37, па скрушнаму скрушачыся, як па ўмерлых суродзічах. Ёсьць сябры і ў нябе, сыне, табою паважаныя, што будуць бараніць княства, калі князьу бяду папаў. Неўсяляй жау іх роспач, каб цябе не пакінулі! Адно каб праверыць твае сілу й розум з адвагаю, я гэтыя кажу словы. Слабых дужы натхняе так.
I калі ты са мной згодзен, калі слушна я ўсё кажу, паскрамі ты сваю скруху ды паўстань зь перамогаю! Есьць багата у нас скарбаў, што табе невядомыя, бо знаю пра іх толькі я. Іх табе перадам я ўсе. Есьць і сотні ў цябе сябраў, сотні іншых дастойнікаў, што будуць з табой і ў шчасьці, і ў бядзе, непахісныя. Такія хаўрусьнікі, сын, як дарадцы3® для ўладніка, што сабе сам дабра хоча й зноў імкнецца узвысіцца.
Сын прамов іў:
Хто пачуе твае словы, мілагучнаглыбокія, той вынырне зь цьмы аблуды, няхай ён і на цям слабы. 3 такою дарадніцаю, о матуля, празорлівай35, я выцягну свой край з прорвы або згіну, спрабуючы. Ты нямала дала радаў, і я слухаў уважліва, раз-пораз адказваючы, але болей усё маўчаў, амрытаю тваіх словаў ня могучы насыціцца.
Я паўстану ізноў, маці, ды скару сваіх ворагаў!
Ку н ці прамовіла:
Уражаны стрэламі слоў, ён ускочыў, як порсткі конь, ды зрабіў тады ўсё, мужны, цот у цот, як параена.
ДР.
AC «зьнішчальнікі ворагаў».
ДС «якая бачыць прошлае і будучае».
16
‘7
18
19
20
21
40. 4<42.
43-
44■45 46.
Як князь упадае ў адчай40, мусіць райца яго натхняць аповедам гэтым грозным, што вяртае адвагу й моц. Хто звыцягу здабыць хоча, хай расказ гэты слухае, што «Звыцягай» завуць людзі, — і адужае ворагаў4'. Як будзе жанчына ўцяжку гэту быль слухаць зноў і зноў, то народзіць яна сына, які вырасьце моцарам42. Выбітнагаў жарбе грознай іў навуках выбітнага43, бліскучага красой Веды44 і паўсюль паважанага, вялікага доляй сваёй і вялікахаробрага45, бясстрашнага ў бітве страшнай, пераможцу нязможнага, пакарніка ўсіх злачынцаў і ахоўніка праведных народзіць ваярка, калі будзе гэтую слухаць быль46.
Такаяў сьвятой Магабгарацеў Разьдзеле пра намогі гц-я частка.
AC «якому дадзяюць ворагі».
AC «і заваюе зямлю».
ДС «Пачуўшы не адзін раз гэты [расказ,] які нараджас сыноў і спараджае асілкаў, цяжарная абавязкова народзіць асілка».
AC «выбітнага ў самакантролі».
Або «брагманскай веліччу».
AC «зіхотнага, надзеленага сілай».
AC «сына-асілка, ісьцінна адважнага».
АПОВЕД ПРА KATA й МЫШЭЙ
5-'57
У МБ мы знаходзім некалькі жывёльных баек, якія былі вельмі папулярнымі ў старажытнай Індыі. Ладная іх частка была сабрана ў кнігу з навукі праўленьня «ІІяць настауленьняў» (Pancatantra-), якая была перакладзена на сярэднепэрсыдзкую й арабскую ды v вельмі зьмененым выглядзе трапіла навату сярэднявечную Эўроnv. Паньчатантра зьяўляецца тыповым прыкладам жанру сатрй прозы, разбаўленай вершамі, якія звычайна альбо падсумоўваюць увесь расказ, альбо ў афарыстычнай форме камэнтуюць тое, што адбываецца.
Гэтая ж байка, паколькі яна зьяўляецца часткаю МБ, напісана налком вершамі. Узята яна зь Нілакантхавага варыянту эпасу, дзе ўваходзіць у ібо-ю частку (у крытычным выданьні гэта 157-я) — нумарацыя шлок даецца паводле яе. Байку наказвае перадаць пандавам сьляпы князь Дгрытараштра, які перад пачаткам бітвы на Курукшэтры спрабуе паўшчуваць найстарэйшага з пандаваў за яго нібыта падступныя паводзіны. Менавіта Юдгіштхіру ён мае на ўвазе пад катом: як той падманвае мышэй, прыкідваючыся праведнікам, так і Юдгіштхіра, на Дгрытараштраву думку, ставіцца да сваіх родзічаў каўраваў, імкнучыся да справядлівасьці й адначасова жадаючы ім сьмерці.
КНІГІ ОНЛАЙН
