Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
УЛ nidhi‘ёмішча’. ПІІК ‘тыя, што выконваюць задачу часу’.
УЛ «тут (= у сьвеце) прапісаныя, кажуць, усс істоты чынам». У11К замест atra
13 Завуць возам цела істот, душу ж возьнікам мудрыя, здолі — коньмі, а чын-розум — не іначай як лейцамі?3
14 Хто за тымі коньмі усьлед бяжыць бегма за хуткімі, той у сьветаварот-коле, нібы кола, сам верціцца.
15 Хто ж розумам стрымвае іх, той стрымач34 не вяртаецца. Возам Ямы35 клічуць яез6, што чмурыць слабых розумам.
16 Дастаецца такім тое, што й табе дасталося, князь: гібель княства, сяброў гібель, сыноў гібель, о бгарата!
17 Узмацняе адно прагу гэта мўка, о бгарата!
Таму гэтымі хай мудры карыстаецца лекамі:
18 ані сьмеласьць, ані скарбы, ні сябры, ні таварышы не ратуюць ад мук гэтак, як цьвярдое стрыманьнеся’7.
‘tvt’ стаіць dhatra ‘Тварцом’.
уу Упершыню гэтая мэтафара сустракаецца ў Белай Яджурведзе (34.1.6): «як умелы вазак — коньмі, які кіруе людзьмі, нібыта з дапамогай павадоў — скакунамі..., той мой дух (manas-) хай будзе добрым у намерах»; пазьней — у Kathopanisad(3.3-4), але крыху ў іншым выглядзе: вазаком там выступае не sattva‘сутва, дух’, a buddhi‘розум’, а лейцамі нс karmabuddhi‘чын-розум’ (т.-б. чынны, алс не зацікаўлены ў чынах розум), a manas‘мысел, сэрца, дух’ (таму ІІК тлумачыць karma-buddhiяк manas-) [у клясычнай санкх’і мысел ёсьць адной са здоляў і ў парадку праяўленьня стаіць ніжэй за розум]. Акрамя таго, там згадваецца ўласьнік калясьніцы (rathin-), якім зьяўляецца atman-. 3 усяго відаць, што tvt вазак і ўласьнік калясьніцы атаясьнёныя, з чаго вынікае, што sattvaзьяўляецца tvt сыіюпімам atman(гл. таксама верш 5 у частцы 3 вышэй).
34. УА yanta ‘які стрымвае, правіць -> вазак’, якое перагукаецца з папярэднім yamayate ‘стрымвае, правіць’.
35. УА vamw'Ямаў’. іпто перагукаецца з yanta і yamavuce ў папярэднім радку. Традыцыйная этымалёгія выводзіць імя гэтага бога менавіта ад '/yam (гл. увагу 16 да «Аповсду пра Савітры»). Такім парадкам, калі чалавск не кантралюе гэты воз, той кантраліое яго. УА гэты верш выглядас так: «yas tan yamayate buddhya sa yanta na nivartate / yamyam ahu ratham hy enam muhyante yena durbudhah».
36. Сьветаверць.
37. УА atma sthira-samyamah ‘душа, y якой устойлівае стрыманьне [органаў пачуцьцяў]’. Пар. у Bhagavad-gfra4.27: atma-samyama-yogagnau ‘у полымя ёгі самастрыманыія'.
ГІРЛ СЬВЕТЛВЕРЦЬ
19 Таму будзь зычлівым заўжды й абычайным, о бгарата! Стрыманьнеся, адрок, пільнасьць18 — вось яны, коні брагмавы.
2о Хто дзяржыць на возе душы павады абычайнасьці, адкінуўшы свой страх сьмерці, той сягаеу Брагма-сьвет’9.
Такая ў сьвятой Магабгараце ў Разьдзеле пра жанок у-я частка.
)8. УА dama‘стрымваньне [органаў пачуцьцяў]’, tyaga‘адрачэньне [ад плёну сваіх учынкаў]’ і a-pramada'не-няўважнасьць [да сваіх абавязкаў]’. Падобная формула, толькі на пракрыце, зафіксавана на знакамітым Геліядоравым слупе ў цэнтралыіай Індыі (2 ст. н.э.): «тры неўміручыя крокі..., калі практыкуюцца, вядуць на неба: damo, caga. apramada».
УА brahma-loke ‘у сьвет Брагмы' (сёмае неба, зь якога не вяртаюцца ў гэты сьвет).
ПЛАЧ ГЛНДГАРЫ
11.16-2$
«Пллч Гліідглры» — адзін з найвыдатнейшых узораў стараіндыйскай паэзіі. Жанр плачу, несумненна, зьяўляецца агульнаіндаэўрапейскім. Яго раньнія ўзоры мы знаходзім, прыкладам, у Гамэравай Іліядзе (Андрамахін плач па Гектару); некаторыя дасьледчыкі нават мяркуюць, што гераічны эпас — прынамсі часткова — бярэ пачатак менавіта з апісаньняў вычынаў памерлага героя, якія ўстаўляліся ў пахавальныя плачы.
Па сваёй структуры «Плач Гандгары» неаднародны: некаторыя часткі (як, скажам, іб-я і 18-я) маюць яўна позьні характар, тады як іншыя дайшлі да нас у амаль першапачатковым выглядзе (як, скажам, 17-я частка). На гэтую неаднароднасьцьуказвае аналіз і паэтычнага мэтру, і лексікі, і граматыкі, і разьмеркаваньня слоўу вершы.
Гандгары была жонкаю сьляпога князя Дгрытараштры й маці ста братоў каўраваў, якія ўсе загінулі ў бітве на Курукшэтры. Плач зьвернуты да Крышны, якога Гандгары ўважае галоўным вінаваўцам у адбытай трагедыі, бо той ня толькі не спыніў кровапралітнага розбрату, але й спрыяў яму. Праклён, які несуцешная княгіня накладвае на Крышну, стане прычынаю падзеяў 15-га разьдзелу МБ.
Гэты плач — перадусім плач па сынох Гандгары (Дур’ёдгану, Духшасану, Вікарну ды інш.), але таксама й па іншых героях, якія змагаліся на баку каўраваў: па Бгішму, Дрону, Карну. Час ад часу княгіня, якая атрымала ад В’ясы дзівазрок і можа азіраць усю Курукшэтру нібыта зблізку, дае слова сваім нявесткам і пераказвае Крышну іх плачы па забітых мужох, братох і сынох.
Цікава, што прычынаю гібелі сваіхсыноў Гандгары называе то прыхамаць часу (pasya kalasya рагуауат ‘глядзі на аварот часу’), то наступствы сваіх учынкаў у мінулых жыцьцях. У гэтым можна бачыць яшчэ адно пацьверджаньне часавай неаднароднасьці ўрыўка: першае адлюстроўвае старыя агульнаіндаэўрапейскія вераваньні, другое —уласна індыйскія, якія крынічаць з упанішад.
ЧАСТКА 16
В а й ш а м п а я н а прамо віў:
і Сказаўшы такавы словы, I андгары гаркасэрдая пабачыла з таго месца, дзе стаяла, о бгарата, дзівазрокам разьню тую сярод куру жахлівую.1
2 Адданая свайму мужу й яго долі саўдзельная, надзелена жарбой грознай і заўжды праўдамоўная,
3 праз ласку самаго Крышны, мудраца сьвятачыннага2, здабыла яна ўраз сілу дзівазнаньня й заплакала.
4 Там здалёку, нібы зблізку, яна ўбачыла, мудрая, поле бітвы дуж-ваяроў, дзівоснае й жахлівае,
5 усьцяж усланае касьцьмі і валосьсем акрытае, палітае крывёй шчодра і ўсыпанае трупамі.
6 Ляжалі там сланы, коні, вазы й людзі ўпярэмешку, галовы бязь цел ды целы без галоваўу безьлічы.
7 Куды ні паглядзі — трупы ваяроў бездыханныя, шакалы, крукі, каршакі, груганы і сьцярвятнікі —
8 раздольле хіжаком хіжым, людажэрлівым ракшасам, прывольле гіенам ліхім, жахліва завываючым.
9 Атрымаўшы дазвол В’ясы, Дгрытараштра, ўладар зямлі, а таксама сыны Панду на чале ды зь Юдгіштхірам,
ю пусьціўшы напярод Крышну’ й князя мёртванашчаднага, узялі ўсіх жанчын куру й паехалі на бітвішча.
п Прыбыўшы на Зямлю куру, там жанкі скрушнасэрцыя убачылі, як іх мёртвых сыноў, бацькаў, мужоў, братоў
12 грызуць сабакі й шакальлё, ядуць птахі драпежныя, пішачы, ракшасы, бгўты й нечысьць іншая ночная.
13 Пабачыўшы ні то поле, ні то ігрышча Рудрава4, пападалі жанкі з крыкам з калясьніц дарагіх сваіх.
і. ДР.
2. Ідзеода пра Крышну Двайпаяну В ясу.
j. УА Васудэва, т.-б. князь ядаваў.
4. Т.-б. жэглішча.
Ц
15
16
17
18
i?
20
21
22
23
24
25
26
27
28
56.
7
8.
Лдны сталі блукаць полем сярод трупаў суродзічаў, а іншыя далоў палі, цяжкім горам зьнябытыя.
I ніводная з тых жонак — і паньчалаў і каўраваў — не змагла тады захаваць свайго розуму яснага. Акінуўшы ураз вокам поле бітвы жахлівае, што плачам поўнілася тых паньчаліек і каўравак, зьвярнулася тады к Крышну падмавокаму Саўбалі5, пабачыўшы разьню тую, янаў скрусе прамовіла: «Зірні на нявестак маіх абязмужаных, Мадгава6, на жон растрапанакосых7, лямантуючых, як скапа! To разам сыдуцца яны, каб згадаць быкоў-бгаратаў, то бягуць да сваіх бегма сыноў, бацькаў, мужоў, братоў. На поле паглядзі, ўкрыта мацяркамі бязьдзетнымі, на бітвішча, ўсыпанае дружынамі бязмужнімі!
За аздобы яму воі, што палаюць, нібы агні: Абгіман’ю, Бгішма, Карна, Дрона, Шалья і Друпада. За акрасы яму латы залатыя магут-мужоў, бранзалеты, вянкі, пане, й маністы самацьветныя, валочні й паліцы, што з рук вояў-волатаў выпалі, шматлікі перначы й лукі ды мячы вастралёзыя.
Зьбіраецца зьвяре ў зграі там усюды драпежнае: то спыняцца плоць пагрызьці, то далей бягуць радасна. Ты на поле зірні гэта! Калі я на яго гляджу, то гора горкае пячэ мне грудзі, о Джанардана8.
Я думала раней, Крышна, што паньчалаў і каўраваў загубіць не прасьцей будзе, чым пяць бытаў зьніштожыці. А цяпер іх сотні арлоў і сьцярвятнікаў вусьцішных за латы цягаюць паўсюль і жаруць, акрываўленых.
Хто мог бы сабе уявіць гібель Бгішмы бясстрашнага,
Дачка [князя Гандагараў] Субалы, т.-б. Гандгары. Madhava‘нашчадак Мадгу’ — адно з імён Крышны. Прыкмета жалобы.
Janardana адно з імён Крышны (альбо ‘які шкодзіць (=дай.мае) людзям’, альбо ‘якога благаюць (=даймаюць) людзі’).
29
30
З1
32
33
34
35
36
37
3«
39
40
41
42
9-
10.
іі.
12.
Абгіман'ю, Карны, Дроны і сьмелага Джаядратхі?! Амаль няўразнымі былі гэты воі, Джанардана — і вось ежай яны сталі хіжаком ненажэрлівым. Палымнелі яны гневам, верны волі Дур’ёдганы — а цяпер яны ўсе, Крышна, як агнішчы пагаслыя. Пасьцелі мяккай ды чыстой яны вартыя, волаты, ды ляжаць на зямлі голай, змагары загублёныя. Раней яны цешыліся песьняроў хваласьпевамі, а цяпер даводзіцца ім слухаць вусьцішны вый сабак. Ляжалі на ложжах раней гэты воі, нацёртыя сандалам пахкім, а цяпер яны ў пыле валяюцца.
Зрываюць аздобы зь іх цел каршакі ды сьцярвятнікі, і шакалы грызуць плоць іх, завываючы вусьцішна. Нібыта жывыя, й пасюль яны зброю сваю дзяржаць: клінкі, лукі ды жар-стрэлы9 й зіхатлівыя паліцы. Лдных, пекнатварых, грызуць, быкавокіх, драпежнікі, ды зрываюць вянкі10 жоўты падлаеды жарлівыя.
А іншыя у руках моцна дзяржаць паліцы пекныя, абды.маючы іх, быццам любых жонак, о Мадгава. Адных, што ў дасьпеху ляжаць ды са зброяй бліскучаю, ня чэпяць зьвяры, баючысь, што жывыя шчэ волаты. А іншых цягаюць паўсюль, так што золата іх вянкоў паўсім полі, о сьмерць Мадгу“, раскідана, бліскучае. Глядзі, як шакалы і псы у праслаўленых віцязяў зрываюць зь іх шый каралі ды па полі раскідваюць.
У іншыя ночы раней хваласьпевамі лёснымі іх цешылі заўжды, Крышна, песьняпеўцы дасужыя. А цяпер, паглядзі, жонкі іх аплакваюць, скрушныя, о тыгру між врышні12, рыдма над наўцамі рыдаючы.
УЛ рісап ‘жоўтыя’. Гэты эпітэт часта ўжываецца у МБ дачынна стрэл, але яго дакладны сэнс нсвядомы.
ДС гірлянды або ланцугі.
Madlui-sudanu‘забойца [асуры] Мадгу — адно з імён Крышны. vrsni— іншая назва племені ядаваў.
43
44
45
46
47
4«
49
50
5*
52
53
54
55
56
57
58
59
Хаця і распухлі твары іх ад сьлёзаў, о Кешава'3, а ўсё ж прыгожыя й цяпер, як лотасы чырвоныя. Так блукаюць жанкі куру сярод трупаў, жалобныя: то к адным яны падбягуць, то да іншых у роспачы. Ад плачу ды гневу у іх сталі твары барвовымі, як сонца ўвечары альбо як чырвонае золата. Штось галосяць яны гучна, ды зусім неразборліва, і ў енку агульным ледзь-ледзь разумеюць адна адну. Уздыхаючы хтось цяжка й прычытаючы болесна, ад гора дрыжучы дрыжма, расстаецца з жыцьцём сваім. А іншыя з жанок куру, лямантуючы й енчачы, па галовах сябе пераць сваймі ручкамі мяккімі. Пакрыта, нібы дываном, усё поле галовамі, рукамі й нагамі вояў, што загінулі ў розбраце. Пабачыўшы целы мужоў без галоваў, о Мадгава, вар’яцеюць жанкі вокал ад відовішча страшнага.
КНІГІ ОНЛАЙН
