Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
Гэта й ёсьць адмета таго, што ёсьць дгармай, што крыўдаю. Для цэласьці сьвету4 Тварэц стварыў звычаі праведных, якія на тонкім зыску й тонкай дгарме заснованы.
Адметы дгармы расказаў я табе толькі што усе, таму да крыўды не схіляй сваіх думак, Юдгіштхіра.
Такая ў сьвятой Магабгарацеў Разьдзеде супакою
251 -я частка.
УЛ ‘таму, калі [ёсьць| выкананьне ўгоды што да працэнтаў (т.-б. ліхвяр нс патрабус звыш дазволенага), [то] і дгармы выкананьнс [будзс] выдатным’. Пар. v Bhagavad-gita3.21: «што б ні рабіў найлспшы, тос [будуць рабіць] і іншыя людзі. Які ён узор робіць, той і псраймаюць людзі».
АПОВЕД ПРА МАРУДУ
12.2^8
Падзеі, якія папярэднічаюць гэтай гісторыі, апісваюцца ў Катауапа1.47. У адным лесе жыў разам са сваёю жонкай Лгальяй (Ahalya-) вялікі рышы Гаўтама. Лднойчы ён пакінуў сваю пустынь, каб сабрацьдроў і травы куша. Пан багоў Індра, зачараваны прыгажосьцю Агальі, прыняў выгляд аскета й тут жа зьявіўся ў яе на парозе. Пазнаўшы ў ім бога, жанчына паддалася ягоным спакусам і зьляглася зь ім. Калі ж Іаўтама вярнуўся дамоў, то адразу ўсё зразумеў і пракляў іх абаіх: Індра згубіў сваю машонку, а Агалья была змушана жыць у суворым посьце некалькі тысяч гадоў, пакуль яе ня выбавіў Рама.
У МБ аповед пачынаецца з таго месца, калі Гаўтама дазнаецца пра Агальін грэх, але на адрозьненьне ад вэрсіі Рамаяны ён не праклінае жонкі, а загадвае аднаму са сваіх сыноў забіць яе, а сам у гневе пакідае пустынь. Першую згадку пра Агалью мы знаходзім яшчэ ў Sacapatha-brahmana3.3.18, аднак усяго толькі як частку эпітэта Індры («о каханку Агальі»), таму цяжка сказаць, якая з гэтых дзьвюх варыянтаў — .МБ ці Рамаяны — зьяўляецца больш старажытнай.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
io
ii
12
1.
2.
J
ЧАСТКА 2$8
Юдгіштхіра пр амовіў:
Як доўга разглядаць трэба тое, што трэба выканаць? Ці марудна? Ці мо хутка? Патлумач нам цяпер, прашу. У складаных такіх справах ты галоўны для нас прамер.1
Бгішма прамовіў:
Пра гэта ёсьць даўняя быль, што расказваюць мудрыя, пра Маруду, што быў родам з ангірасаў, о бгарата. О Маруда, няхай шчасьціць! О Маруда, дабра табе! Хто марудзіць рабіць справу, той, разважны, ня мыліцца. Быў у Гаўтамы сын мудры і М а р у д ы насіў імя, бо маруднаусе справы ён рабіў, о Юдгіштхіра.
Доўга спаў ён, чуваў доўга, доўга справы абдумываў, і таму Марудам яго сталі ўсе называць вакол.
Сярод легкамысных людзей і людзей непразорлівых тугадумам праслыў хлопец і дзяныубам, о бгарата. Аднойчы ягоны айцец, сыноў іншых мінуючы, разгневаны чымсьці, сказаў яму: «Маці забі сваю!» Той, маруда з сваеўроды, памарудзіўшы, так адрок: «Добра, бацька». I шчэ доўга ён аб тым разважаў тады: «Не забіўшы сваёй маці, як жа выканаць мне наказ? Як у гэтай крывой дгарме2 не ўтануць мне, як грэшніку? Мая дгарма — наказ бацькаў, дгарма — й маці аховываць. Няволен тут сын выбіраць. Што ж зрабіць, каб ня мучыцца? Забіўшы жанчыну й маці, як змагу я шчасьлівым быць? Але й зьняважыўшы айца, я пашаны пазбудуся.
Айца належыць паважаць, але й маці аховываць. 1 тое, і гэта елушна. Як жа дгарму найвыканаць3?
ДР.
ДС ‘у дгарме-падмане / v падабенстве дгармы’.
УА патагсеытат — гэта всльмі цікавая, але рэдкая ў санскрыцс форма найвышэйшай ступені дзеяслова (па ativarte-tamam), якую больш дакладна можна псракласьці так: «як мнс найлспшым спосабам нс парушыць».
13 Лйцец укладае сябе ў сваю жонку радзючую, каб гэтым падтрымаць цноты, абычайнасьць, сям’ю і род.
14 Таму я — сам бацька, які сябе ў сыне стварыў наноў. Адкуль жа ваганьні мае, калі знаю, што ён ёсьць я?
15 Дый словы, што кажа айцец на радзінах4, прыходзінах5, — дастатковы ужо доказ, што трэба паважаць айца.
16 Айцец свайму сыну заўжды ёсьць найпершым настаўнікам
і дгармай найвышняю, бо настаўляе й выхоўвае.6
Словы бацькавы ёсьць дгармай, што і ў Ведах зацьверджана.
17 Уся радасыдь айца — ў сыне, а для сына айцец — усё, бо ўсё, што патрэбна яму', яму бацька адзін дае.
18 Таму волю айца трэба выпаўняць без ваганьняся.
Спаўняючы яго волю, нават грэшнік ачысьціцца:
19 ва ўцесе, раджэньні дзяцей, дабрабыце усіх істот, у зьляганьні з сваім мужам8, а таксама ў праборынах9.
2о Айцец — неба, айцец — дгарма, айцец — жарба навышняя. Калі здаволены айцец, то й багі ўсе здаволены.
2і Што б ні мовіў айцец сыну, дабраславай становіцца.
Калі бацька радуецца, ўсе грахі выкупляюцца.
22 Пакідае сьцябло кветка, пакідае галінку плод, але бацька любві к сыну не пакіне і ў злыбедзе.
23 Як важны для сына айцец, цяпер ясна, і ўсё-такі важнейшая, відаць, маці. Трэба гэта абдумаць мне.
24 Сяму збору зь пяці бытаў, майму целу сьмяротнаму,
4. На радзінах бацька павінен прамовіць наступныя словы: angad arigat sambnavasi hrdayad abhijdyase atmd vai putranamasi sa jiva saradah sacam 'ты зь цсла, зь цсла [майго] паходзіш, ты — [я] сам пад назваю сына, дык жыві сто восеняў (гл., напр., /aimini-grhya-sutra-1.8).
5. Абрад па вяртаньні сына з навучаньня, на якім бацька павінен прамовіць тыя самыя радкі, што й на радзінах (гл., напр., Asvalayana-grhya-sumi1.15.9).
6. ДР.
7. УЛ «пачынаючы зь цела й далсй».
8. ПН ідзецца пра абрад garbhadhana‘укладаньне плода’.
9. simanca-unnayana‘прабору ўверх прабіраньне’ — абрад, які праводзіцца на 4-м месяцы няжарнасьці. мэта якога забясьпечыць здаровае разьвіцьцё плода.
прычынаю мая маці, як і полымю — дошчачка11'.
Маці — дошчачка ўсім целам і суцеха убольненым.
25 Што бядоты табе й гора, што ўдавецтва са старасьцю, калі можаш сказаць дома ты ў сябе «мая матачка».
26 Хоць і шмат у цябе ўнукаў, а да маці калі ідзеш, няхай табе нават сто год, ты ўсё роўна нібы дзіця.
27 Бяздарны ці здольны ты сын, мнагадужы ці немачны, ахоўвае цябе маці, й няма лепшай заступніцы.
28 А як траціш сваю маці, то становісься ўраз старым, абсядае цябе гора і становіцца сьвет пустым.
29 Лепш за маці няма ценю, лепш за маці няма кута, лепш за маці няма студні, лепш за маці няма шчыта.
30 Радзіцедькай завуць маці, а таксама карміцедькай, бо нас нараджае яна ды сабою выкормвае11.
31 Ці ж можа які чалавек, што ў здаровым у розуме, уласную забіць маці — частку цела уласнага12?!
32 Калі злучаюць сужанцы свае токі жыцьцёвыя, узаемная ў іх прага. Але ж вынік — у мацеры.
33 Знае маці, чыйго роду й ад каго у яе дзіця, што ў лоне яна ўжо любіць, хоць належыць яно айцу.
34 Пасьля злучэньня даланёў'1 дзеля дгармы супольнае калі з дому яшчэ можна выгнаць мужа, то жонку — не.
35 Жану корміць — таму мужа называюць карміцедем, а яшчэ ахоўцам завуць, бо дружыну ахоўвае4.
іо. агапі адна зь дзвюх палачак, з дапамогай якіх разводзілі агонь.
іі. УА даецца народная (у першых двух выпадках) этымалёгія некаторых назваў маці: «праз выношваньне P/dhr) у жываце маці вядомая як dhdtri(насамрэч, ад i/dhe ‘смактаць’); праз нараджэньне — як радзіцелька pJjan і janani-); праз вырошчваньне цела (angdndm) — маці (umbd-); праз нараджэньнс сыноў — virasu‘якая нараджае асілкаў / сыноў’».
12. УА шлока пачынаецца зь яшчэ адной назвы маці (якая больш нідзс не сустракаецца): праз прыслухоўваньне да дзіцяці — susru'якая хоча слухаць'.
13. На шлюбным абрадзе жаніх 6pav нявесту за руку, пасьля чаго іх далоні зьвязваліся сьвятою травою куша.
14. УА назвы мужа ў санскрыце: bhartrад >/bhr ‘падтрымваць’ і pan‘пан’, якос
зб
37
38
39
40
4і
4^
43
44
45
46
47
48
16.
'7-
А як не, то тады й мужам называцца няварты муж.‘5 Вось таму не грашыць жонка, толькі муж учыняе грэх. Да жонкі ходзячы чужой, ён вялікі ўчыняе грэх, найвышэйшым бо ёсыдь боствам для жанчыны законны муж. Сябе падобнаму сабе ж дае жонка, вышэйшаму, таму і не грашаць жонкі, штоў граху проці іх грашаць. Для здаволі свайго юру што б жанчына ня мовіла, калі ён адкрыта аб тым ёй напомніць, то грэх яго. Што жанчыну, тым больш маці, веляшаны дастойную, няможна забіваць, тое знае й быдла нянямкае.
Айца шануюць як таго, ў кім сабраныя ўсе багі, а маці — як тую, ў якой і багі, і сьмяротныя»16. Вось так ён тады разважаў, той Маруда, о бгарата, і нямала прайшло часу, аж вярнуўся яго айцец. Праступак дружыны сваёй за час гэты абдумаўшы, Мэдгатытхі, Готамаў сын, непахісны ў жарбе мудрэц, раскаяўся ў сваім гневе, верны Ведзе, о бгарата, і прамовіў тады, скрушны, ліючы сьлёзы горкія: «Прыйшоўу пустэльню да нас багавода сам Васава, пад выглядам брагмана ён гасьціны папрасіў маёй. Прывітаўшы яго, сынку, й добрым словам уважыўшы, дала мая жонка яму ступнявіцу і варціцу ды сказала: «Скажы, пане, як цябе улагодзіць мне?» У тым, што сталася затым17, твая маці ня вінная.
Hi дружына мая, сынку, ані я, ні Граза цьвярдынь не парушылі тут дгармы. Амарока ўсяму віной. Ад рэўнасьці родзіцца грэх — так гавораць цнатлівыя.
тлумачыцца праз вытворнас ад яго ж слова patya‘панства’ (традыцыйная этымалёгія выводзіць patiз \ра ‘бараніць’; хутчэй за ўсё, аднак, яго найстаражытным значэньнем было ‘сам': пар. літ. pats ‘сам' і бел. сам 'гаспадар'). др.
ПН шануючы свайго бацьку, чалавек упіаноўвае такім чынам багоў і здабывае нсба; шануючы ж сваю маці, сн дасягае посьпеху і на тым, і на гэтым сьвеце. Т.-б. Індра спакусіў Гаўтамаву жонку.
49
5°
51
52
53
54
55
56
57
5»
59
6о
61
18.
'920.
Лд рэўнасьці ў моры граху й патануў я, ачмураны. Забіў я дружыну сваю, што ахоўваць павінен быў'8 і ўтрымваць ад граху толькі19. Хто ж цяпер мяне выбавіць? Ідучы, я наказ сыну даў, Маруду разважнаму.
Каді ён марудзіць дасюль, то з граху мяне выбавіць! О Маруда, няхай шчасьціць! О Маруда, дабра табе! Калі ты марудзіш дасюль, то напраўду Маруда ты! Абаронь жа мяне, матку, назапашану мной жарбу і сябе ад граху, сыне! Будзь і сёньня марудам ты! Маруднасьць твая ад таго, што ўсё доўга абдумваеш. Хай жа плён яна прынясе! Будзь і сёньня марудам ты! Доўга маці цябе ждала, доўгаў лоне выношвала.
Хай жа плён маруднасьць твая прынясе, о Маруда мой! О, каб толькі цяпер, сынку, ты марудзіў, засмучаны, або спаў і загад гнеўны не пасьпеў яшчэ выканаць!» Прычытаючы так горка, вялік-рышы той Гаўтама пабачыў Маруду свайго, што стаяў непаводдалек. Маруда ж, сваяго бацьку ў такім горы пабачыўшы, з рук адразу выпусьціў нож і маліць стаў аб літасьці. Пабачыўшы свайго сына, што ўпаў ніцма пакорліва, і жонку застылую20, ён тады вельмі усьцешыўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
