Магабгарата
выбраныя аповеды
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 484с.
Мінск 2022
У бязьлюдзьдзі бо тым рышы без жаны не застаўся сам, а сын ягоны сапраўды аказаўся разважлівым.
Пачуўшы ад бацькі «забі», ён увесь гэты час стаяў з нажом у руцэ й разважаў, што ж належыць я.му зрабіць. I падумаў тады рышы, ў нагах сына пабачыўшы: «Спужаны, ён каеццаў тым, што браў ножу руку сваю!»
УА figura etvmologica: bhartavyatvena bharyam ‘[тую, што зьяўляецца] жонкай з прычыны быцьця той, каго трэба падтрымліваць’ (bharya‘тая, каго трэба падтрымліваць').
ДС ‘тую, што кіруецца з прычыны быцьця той, што схільпая да граху’.
ДС «бяз формы (выразу твару, жэстаў і пад.)». ПН Гаўтамава жонка скамянела ад сораму, бо ў іншым варыянце аповсду, праклятая сваім мужам, яна ператварылася ў сапраўдны камень.
62 Славіў бацька яго доўга, доўга ў цемя цалуючы, і ў абдымках трымаў доўга , «жыві доўга» гаворачы.
63 Л поты.м вялікі мудрэц. вельмі сынам усыдешаны, прывітаў яго так, словы яму добрыя мовячы:
64 «О Маруда, няхай шчасьціць! Жыві доўга, Маруда мой! Што мой сын — маруда такі, доўга я быў засмучаны».
65 I склаў песьню тады рышы, усямудры той Гаўтама, хвалебен марудам усім, што рабіць не сьпяшаюцца:
66 «Марудна трэба пачынаць і сканчаць дружбу ўсякую. Марудна ж завязаную дружбу варта падтрымліваць.
67 Хто марудна любой жарсьці паддаецца а гордасьці і ў ліхой не сьпяшыць справе, той дастойны усіх пахвал.
68 Хто родзіча, жану, сябра ці слугу не сьпяшаецца вініць безь відочнай віны, той дастойны усіх пахвал».
69 Вось так сынам сваім, княжа, быў здаволены Гаўтама за яго маруджаньнеў тым ліхадзействе, о бгарата.
70 Ва ўсялякай таму справе хто, рашэньне прымаючы, абдумвае усё доўга, той пасьля не пакутуе.
71 Хто доўга бярэцца да спраў і хто стрымлівае свой гнеў, таму ў справах сваіх, княжа, не прыходзіцца каяцца.
72 Трэба доўга каля старцаў жыць, ім шану ўчыняючы, трэба доўга спаўняць дгармы і задачу абдумываць.
73 Хто ж доўта з мудрымі пражыў, хто іх доўга ўшановываў, хто выхоўваў сябе доўга, доўта той паважацьмецца.
74 Калі хтось пра дгарму вядзе, трэба доўга распытываць і адказваць тады толькі, каб пасьля не раскайвацца.
75 Так Гаўтама многа гадоўу прыстане пражыў сваім і на небаўзышоў, мудры, разам з сынам, о бгарата.
Такаяў сьвятой Магабгарацеў Разьдзеде супакою
2$в-я частка.
АПОВЕД ПРА ГАЎТАМІ
13.1
Бгішма памірае на полі бою. Вакол яго пандавы. Юдгіштхіра бядуе, што ня можа знайсьці спакою (sama-, sand-), пра які яму кажа Бгішма (у 12-м разьдзеле), бо разумее, што віною яго душэўнай скрухі зьяўляецца ён сам. Тады Бгішма расказвае наступны аповед пра жанчыну Гаўтамі, якую называе sama-yukra-, надзеленаю спакоем.
Гэтая гісторыя становіць яшчэ адну ілюстрацыю да вучэньня пра карму (гл. уступ да аповеду «Прл сьветлверць»), У нейкай старой брагманкі на ймя Гаўтамі памірае ад зьмяінага ўкусу сын. Тэкст разгортваецца як размова жанчыны, зьмяі, паляўнічага (які злавіў зьмяю й хоча яе забіць), Сьмерці й Часу, якія спрабуюць высьветліць, хто ж насамрэч вінаваты ў сьмерці хлопчыка. Адзін за адным, прапаноўваюцца тры адказы: і) паляўнічы цьвердзіць, што вінавата зьмяя: маючы злы намер, янаўчыніла грэх (асабістая воля злачынцы); 2) зьмяя пераконвае, што вінавата Сьмерць: яна пабудзіла яе на злачынства (воля багоў); 3) Сьмерць перакладвае віну на Час, які прызначыў, што тдаы й тады час хлопчык мусіць памерці (доля, кон). Апошні адказ, аднак, не задавальняеўжо Час — ён зьяўляецца сам і сьцісла выкладае прысутным вучэньне пра карму.
Тэкст досыць стары прынамсі ў некаторых частках (перадусім, гэта датычыць трыштубгаў). Магчыма, што першапачаткова гісторыя сканчалася на Часе й была перапрацавана пад вучэньне пра карму пазьней, на што ўскосна ўказвае тое, што ў 74-й шлоцы Бгіма спачатку ўскладае віну за бітву на карму вояў, а ў 75-й ужо кажа, што іх усіх пагубіў Час.
ЧАСТКА 1
Юдгіштхіра пр амовіў:
і О дзеду, ты многа назваў шляхоў тонкіх здабыць спакой, ды спакою няма ў сэрцы у мяне, што ўчыніў разьню!
2 Патлумачыў ты ўсё слушна пра спакой, о бязгрэшлівы, але што мне з таго толку, калі сам я ўсяму віной?!
3 Тваё цела усё ў стрэлах аглядаючы зранена, спакой не магу я здабыць, свае злочыны помнячы.
4 Цябе, абмытага крывёй, як вяршыня патокамі, бачу — й сэрца маё млее, нібы лотас у час дажджоў.
5 Што можа быць горш за гэта?! Празь мяне ты цяпер ляжыш на пасьцелі са стрэл, дзеду, варагоў, як і іншыя ўладары са сваймі дзецьмі й сваякамі адважнымі!
6 Яка доля цяпер жджэ нас і сыноў Дгрытараштравых, што ў абладзе свайго гневу й кону гэта ўчынілі зло?
7 Я прычына тваёй сьмерці і забойца таварышаў.
Пакуты бачачы твае, я спакой не магу знайсьці.
Б ? ішма прамовіў:
8 Ча.му ты ўважаеш сябе, што залежны ад іншага, прычынаю сяго ўчынку? He пабачыць яе вачмі'.
9 Пра гэта ёсьць даўняя быль, што расказваюць мудрыя: «Размова Гаўтамі, Сьмерці, Часу, зьмея ды лоўчага».
ю Аднойчы старая на ймя Гаўтамі, супакойная, знайшла сына свайго мёртвым, бо ўкусіла яго зьмяя.
п Зьвязаў цецівою тады зьмяю тую разгневаны паляўнічы Арджунака ды прынёс Гаўтамі яе.
12 «Вось тая зьмяюка, — кажа, — што сына твайго ўджаліла. Скажы мне, васпані, хутчэй, як я мушу яе забіць!
13 Пасекчы на часткі яе ці мо кінуцьу полымя?
He дастойна яна жыць больш, гэта дзетазабойніца!
Гаўтамі прамовіла:
14 Адпусьці ты яе, дурню! Нашто хочаш яе забіць?
Хто ж цяжкім сам сябе робіць, аб наступствах ня дбаючы?
і. УА «гэта |рэч] тонкая, яс нсмагчыма ўспрыняць органамі пачуцьцяу.
15
16
>7
18
i?
20
21
22
2.
J
4-
Бо праведнік лёгкі й плыве па сьвеце, бы па моры лодзь, але грэшнік цяжкі й тоне, якукінуты ў рэчку нож.
Ці ж ён ажыве, калі зьмяю заб’еш ты?
А як не заб’еш, хіба нешта страціш?
Жывую гэту адпусьці істоту, і хай больш ніхто не памрэ сягоньня2!
Паляўнічы п рамовіў:
Няма на сьвеце знаўцаў дабра і ліха.
Усе тут грашаць і стаюць цяжкімі.
Парады ж гэты для шчасьлівых духам’, таму лепш заб’ю я зьмяюку гэту.
Хто прагне чагось, адрынае долю.
Хто знае мэту, адрынае смутак.
Шчасноту траціць, хто адно смуткуе.
Дай зьмяю забіць! Сунімі свой смутак!
Га ў m а м і прамовіла:
У такіх, як мы, не бывае смутку, бо ў дгарме ўцеху заўжды знойдзе добры. Мой сын памёр бы ваўсялякім разе.
Такая дгарма, й я над ёй ня ўладну.
Сьвятары ня гневаюцца, бо з гневу узьнікае боль.
Даруй жа, добры чалавек, ты зьмяі й адпусьці яе!
Паляўнічы прамовіў:
Забойствам сягаюць шчасноты вечнай4 адразу — што лепш можа быць для моцных? Здабыць адразу, што прыходзіць з часам!
Забіўшы зьмяю, мы сягнём шчасноты.
Га ў m а м і прамовіла:
Якая карысьць забіваць зьмяю нам?
Хіба гэта нам прынясе спакою?!
ДС «хіба хтосьці пойдзе ў бясконцы сьвет сьмерці?»
УА sva-stha‘самастойны, рашучы, здаровы, шчасьлівы’. НК тлумачыць як па duhkhita‘ня ўбольнены, не засмучаны’.
НК піша, што гаворка ідзе пра ахвярапрынашэньне жывёл.
Чаму мне ёй не дараваць, васпане?
Чаму яе не адпусьціць на волю?
Паляўнічы прамовіў:
23 Ад аднога сьлед бараніці многіх.
Аднаго ж ня сьлед бараніць ад многіх. Адрынаюць грэшніка дгармазнаўцы, таму ліхую ты забі зьмяюку!
Г а ў m а м і прамовіла:
24 Калі гадзюку мы заб’ём, мысьліўча, то сына майго неўваскрэсім гэтым, а іншага ў сім я ня бачу сэнсу.
Таму адпусьці ты зьмяю, мысьліўча.
Паляўнічы прамовіў:
25 Забіўшы Врытру, здабыў Індра долю5. Здабыў і Рўдра, пабурыўшы вучту6. Рабі ж, Гаўтамі, як рабілі богі!
Забі гадзюку й не вагайся болей!
Бгішм а прамов іу:
26 Так лоўчы ўгаворваў тады Гаўтамі мнагаслаўную паўзучага забіць гада, ды яна не згаджалася.
27 Зьмяя жуздыхнула між тым і, сабраўшыся зь сіламі, прамовіла людзкой мовай, цецівой туга сьцятая:
28 «Віны мае, Арджунака, аніякае тут няма.
Проці волі маёй, дурню, мяне Сьмерць тут прымусіла.
29 На ейны загад — ня з гневу — укусіла я хлопчыка7. Калі грэху гэтым і ёсьць, гэты грэх учыніла сьмерць».
Паляўнічы nрам о в іу:
30 Хаця й пад прынукай, зьмяя, учыніла ты гэта зло, ты была прычынай яго, а таму вінаватая,
5. ДС «найлепшую долю [на ахвярапрынашэньні)».
6. Гаворка ідзе пра ахвярапрынашэньне прародзіча Дакшы. Раньні варыянт гэтага паданьня зьмяшчаецца, напр., у Sacapatha-brahmana(2.4,4), пазьнейшая —у Vayu-purdna(30.40-180).
7. AC «ці з [уласнай] прыхамаці».
31 Як пры лепцы збана з гліны вось і круг уважаюцца прычынаю8ў гэтай справе, гэтаксама і ты, зьмяя.
32 Віноўны ж павінны ўмерці, а віноўная ты, зьмяя.
Ты сама прызнала сябе ў зьле ўчынёным прычынаю.
3 ьмя я прамовіда:
33 Пры ляпленьні як вось з кругам насампраўдзе бязвольныя, гэтаксама і я, лоўча, а таму не прычына я.
34 Бо йначай тады яны ўсеўзаемна прычыняюць чын.
I хто зь іх тады прычына, калі ўсе пабуджаныя9?
35 А значыць, віна не мая і мяне забіваць ня сьлед.
Калі ж бачыш віну ўсё-ткі, то тады вінаваць усіх!
Паляўнічы прамовіў:
36 Калі тут прычыны няма й выканаўца ня ты, зьмяя, ты прычына усё ж сьмерці і загінуць павінная.
37 Калі ж злы учынены чын, а прычына ня мажацца10, то й няма прычыны, і ты варта сьмерці". Дык до чаўпці!
3 ьмя я прамовіла:
38 Ці ёсьць, ці няма прычыны — няма дзеі бязь дзейніка, а значыцца, трэба назваць, хто мяне пабудзіў наўкус12.
39 Калі ж сапраўды прычынай ты ўважаеш мяне, лавец, хтосьці іншы тады гэты грэх забойства выконываў.
8. Рэч у тым, што слова karanaазначас «прычыну» й «сродак». Калі зьмяя сказала, што яна ўкусіла хлопчыка з чужой прынукі, яна, вядома, мела на ўвазе, што яна толькі сродак. Паляўнічы ж тут не разрозьнівас прычыну і сродак — усе яны, паводле яго, прычыняюць дзеянызе.
9. IІК прыводзіць такі прыклад са зброяй: калі зброя, нібыта магніт, пабуджае ваяра. то вытворца зброі таксама пабуджалыіік. як і ваяр, што набуджае таго рабіць зброю, у выніку чаго — праз стан узасмапабуджанасьці — ніхто зь іх нс зьяўляецца забойцам.
ю. Т.-б. не адказвае за наступствы. Пар. старабел. злііш ‘правіна, грэх’.
п. Т.-б. «ніхто цябе не пабуджаў, і ты адна вінаватая».
12. Т.-б. калі паляўнічы прызнае, што зьмяя — толькі дзейнік, то тады трэба шу-
каць прычыну; а калі ён палічыць зьмяю прычынай, то трэба шукаць іншага дзсйніка, што абсурд, бо зьмяя відавочна ўкусіла хлопчыка. Значыць, яна нс прычына, і вінаваціць яе нельга.
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
5°
51
52
Ч-
Падяўнічы прамовіў:
КНІГІ ОНЛАЙН
