Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак
фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш.
Ян Станкевіч
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 54с.
Мінск 1992
Я. СТАНКЕВІЧ пры ўчасьці Ант. Адамовіча
МАЛЕНЬКІ
МАСКОЎСКА-БЕЛАРУСКІ
(КРЫВІЦКІ)
СЛОЎНІЧАК фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш.
ТЛВЛРЫСТВА беларускай мовы ІМЯ ФРАНЦІШКА СКАРЫНЫ
Я. СТАНКЕВІЧ пры ўчасьці Ант. Адамовіча
МАЛЕНЬКІ МАСКОЎСКА-БЕЛАРУСКІ (КРЫВІЦКІ) СЛОЎНІЧАК фразэолёгічны t прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш.
З-е выданьне
Менск «Навука і тэхніка» 1992
ББК 81.2 Бел-4
С76
Друкуецца па выданьні:
Станкевіч Я. (пры ўчасьцю Ант. Адамовіча). Маленькі маскоўска-беларускі слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў. 2-е выд. Ню Ерк: Крывіцкае Навуковае Тав-ва Пр. Скарыны, 1953. 20 с.
з дадаткамі з выданьня:
Станкевіч Я. (пры ўчасьці Ант. Адамовіча). Маленькі маскоўска-беларускі (крывіцкі) слоўнічак фразэолёгічны і прыказкаў ды прывітаньні, зычэньні і інш. Менск: Выд-ва Падручнікаў і Літаратуры для Моладзі ў Менску. 1944. 151 с.
Укладаньне Зьміцера Санько Пасьляслоўе Вінцука Вячоркі
ймя белорусского ученого Янкн Станкевнча (1891—1976) на протяженнн десятнлетнй было в БССР под запретом, а его кннгн, спрятанные в спецфондах, былн недоступны чнтателям. Настояіцее нзданнс адресуется шнрокому кругу людей, заннтерссованных в возрожденнн белорусского языка. Печатается с сохраненнем авторского правопнсання.
4602030000—063
С Зак. выд. 92
М 301 (03)—92
ISBN 5-343-01322-8
© Укладаньне. 3. Санько, 1992
© Пасьляслоўе. В. Вячорка, 1992
ПЕРАДМОВА
Прыказі (прыказкі) не даслоўна перакладаюцца, але адпаведнай прыказкаю, што ёсць у іншай мове. Падобна-ж і спэцыфічныя фразы. Дзеля таго патрэбны апрычоны слоўнік фразэолёгічны і прыказяў. Аўтар меў наўвеце ня ўсі прыказі маскоўскія, але адно тыя, што некаторыя Беларусы сяды-тады. ужываюць — дык-жэ дзеля таго, каб, прыпомнеўшы ім адпаведную прыказку ці спэцыфічную фразу крывіцкую, адвучыць ад ужываньня маскоўскае. Ведама, і з гэтага гледзійіча слоўнічак далёка ня поўны. Галоўная прычына гэтага ў ненармальных варунках ваеннага часу, калі нельга дастаць ані патрэбных кнігаў, ані часта на’т собскіх запісаў. Спадзяюся за якісь час, мо’ ў лепшых варунках, выдаць большы слоўнік фразэолёгічны.
Разам із маскоўскімі пададзена колькі прыказкаў царкоўна-славянскіх.
ГІеракладзена тутка і колькі прыказкаў лацінскіх, бо іх такжа ў нас ужыеаюць, а немагчыма было выдаваць асобнага слоўнічка лацінскіх прыказяў. Лацінскія прыказкі разьмешчаны за маскоўскімі ў парадку лацінскага альфабэту.
Ля беларускіх прыказкаў і звычайных фразаў паказана, дзе яны запісаны, або скуль, з якога друкаванага матар’ялу, узяты, выпісаны. Калі ў друкаваным матар’яле паказана месца запісу, дык і мы, побач із друкаваным жаралом, падаем, скуль паходзіць фраза, надрукаваная ў гэным жарале. Прыклад: Н. (Чч. 107). Гэта значыць, што прыказка ўзята з балоны 107 кніжкі Чачотавай, а туды яна лучыла будучы запісана ў Наваградчыне. Калі просьле прыкладу фразы на якое-колечы слова падана два ці колькі месцаў запісу, дык першае месца датычыць прыкладу й фразы, а засталыя толькі выясьнянай прыкладам фразы.
Ведама, фразы., прыказкі і інш. пашыраны ня толькі ў месцу іх запісу, але шмат шырэй, звычайна па ўсёй Беларусі.
Месца запісу паказана дзеля гэткіх увагаў:
а) Гэтага вымагае навуковы запіс і навуковае выданьне матар’ялу;
б) У нас ё людзі, ад каторых, з прычыны іх малога веданьня беларускае мовы або злое волі, часта можна пачуць: «Выдумана!», «Ня кажуць!», «Нідзе ня чуваць!». Дык, тарнуючыся да варункаў, і дзеля гэткіх людзёў, паданы месцы запісаў.
Лучыла колькі фразаў, агульна пашыраных і ведамых, але без абазначаньня месца запісу. Так яны і паданы.
Усё — і прыклады із старых памяткаў — пададзена подле цяперашняга правапісу.
Аўтар У Менску, 9. VII. 42 г.
ПЕРАДМОВА ДА 2-га ВЫДАНЬНЯ
Гэты слоўнічак аўтар быў здаўшы да друку выдавецтву ў Менску ўлетку 1942 г„ але надрукаваны ён быў, разам із разглядам некаторых слоўных групаў, ажно ў чырвіні 1944 г. Дарма што гэта быў час адыходу нямецкага і надыходу расійскага войска, выдавецтва і т. зв. Беларуская Цэнтральная Рада, ад каторай выдавецтва залежыла, малі поўную магчымасьць забраць калі не надрукаваныя кніжкі, то прынамся матрыцы слоўнічка. Але яны гэтага не зрабілі. Дзеля таго захаваліся толькі маіх колькі экзэмпляроў аўтарскіх.
Перад зданьням цяпер у друк другім наваротам, ayTap маў сумлевы, ці варта друкаваць такі маленькі слоўнічак. Але разважыў, што варта. I маленькі слоўнічак дасьць адпаведную да свае велічыні карысьць. Апрача таго, можа ён заахвоціць іншых зьбіраць (запісаваць, выпісаваць) арыгінальныя беларускія фразы, каб прыгатаваць вялікі фразэолёгічны слоўнік беларускі, да каторага гэты маленькі. будзе часткаю гатовага матар’ялу. А фразэолёгічны слоўнік нам вельмі патрэбны. Кажная мова розьніцца ад іншых моваў ня толькі сваймі словамі ды іх фонэтычнымі й граматычнымі хормамі, але таксама сваеасаблівымі, неперакладанымі даслоўна на чужыя мовы фразамі.
Аўтар
У Ню Ёрку. Студзень 1952 г.
СКАРАЧЭНЬНІ
МЯСЦОВАСЬЦІ
Ар.— сяло (весь) Арляняты, Краўское вол. Ашмянскага пав.
Аш.— Ашмянскі павет.
Барн.— Баранавіцкі п.
Барс.— Барысаўскі п.
Бр — Браслаўскі п.
Буда — местачка Буда (Будслаўе) Вялейскага п.
Вал.— Валожынскі п.
Вял.— Вялейскі п.
Вяліс,— Вяліскі п.
Віл.— Віленскі п.
Вк.— Ваўкавыскі п.
Войш.— сяло Войштавічы Вішнеўскае вол., Валожынскага п.
Доры — сяло Доры, Пяршайскае вол., Валожынскага п., запісы зроблены ў Н. Арсеневай.
Др.— Дрысенскі п.
Заўшыцы — с. Заўшыцы, Вязьненскае вол., Слуцкага п., запісана ад П. Жарскага.
Дз.— Дзісенскі п.
Іг.— Ігуменскі п., падаў Ант. Адамовіч.
Імсь.— Імсьціслаўскі п.
Л.— Лідзкі п.
Лпл.— Лепельскі п.
М., Язь., Ч., Ст., Дз.— Мікалаеўская, Язьненская, Чэрская і Стапанпольская вол., Дзісенскага п.
Mix.— с. Міхалкавічы, Лагойскага раёну Менскага п.
Мл.— Маладэчанскі п.
Мп,-— Менскі п.
Н. — Наваградзкі п.
Нзб.— Навазыбкаўскі п.
Пархв.— Пархвенава ля Докшыцаў Вялейскага п.
Пц.— Полацкі п.
Ск.— Сакольскі п.
Сл.— Слонімскі п.
Ст.— с. Старына Сьмілавіцкага раёну Ігуменскага п. Прыклады выпісаныя з «Краёвага слоўніка Чэрвеншчыны» М. Шатэрніка.
Сц.— Слуцкі п.
Сьв.— Сьвянцянскі п.
Сьп.— с. Сьпягліца, Вішнеўскае вол., Вялейскага п., словы паданы др. В. Тумашом.
Укр.— Укропава, Палачанскае вол., Маладэчанскага п.
ПАЯСЬНЕНЬНІ
адз.— адзіночны
гл.— глянь
зб.— зборны
зьм.— зьменшаны, зьмяншальны
кр.— крывіцкі, беларускі
л.— ліст
м.— места, местачка
м.— маскоўскі
п.— польскі
пр.— прыраўнуй
пркл.— прыклад, прыкладам
прн.— пераноснае значаныіе с.— сяло
ск.— дзеяслоў скончанага трываньня
тм.— там-жа
ЛІТАРАТУРА
Аль кіт., Аль кітаб — Аль Кітаб Крывіцкага Музэю Ів. Луцкевіча ў Вільні.
Ант.— павесьць «Антон» Максіма Гарэцкага.
Вел.— Куз.— Й. Кузмнн: Матерналы для нзучення говоров Велнжского у. («Нзвестня по рус. яз. н сл.» 1930. III. 1).
Гсл.— Максім Гарэцкі: Невялічкі беларуска-маскоўскі слоўнік. Вільня, 1921.
Дуб.— з твораў паэты Вал. Дубоўкі.
ЗСД.— Зарэцкі М.: Сьцежкі-дарожкі.
ДзД.— Максім Гарэцкі: Дзве душы.
Ксл.— Касьпяровіч М.: Краёвы слоўнік Віцебшчыны, 1927.
ЛБ.— Federowski М.: Lud Bialoruski, IV.
ЛНЧ.— Лынькоў М.: На чырвоных лядах.
МА.— Менскія акты, выпуск першы. Менск, 1931.
Марц.— з твораў В. Дуніна-Марцінкевіча.
НЗ. — павесьць «Нядоля Заблоцкіх» Калюгі.
Нк.— Нікіфароўскі (з ягоных запісаў этнографічных у Віцебшчыпе).
НкП.— Полупословйцы й полупоговоркн, употребляемые в Внтебской Белорусснм. Посмертный труд Н. Я. Ннкнфоровского («Запнскн с.-з. отд. нмп. рус. геогр. о-ва, кн. 2, 1911).
Нсб.— Сборннк Белорусскнх пословнц, составленный й. й. Носовнчем. Пецярбург, 1874.
Нсл.— Беларускі слоўнік Насовічаў.
ПНЗ.— Полевой: О языке населення Новозыбковского у.
Ром.— Беларускі зборнік Раманава.
РСБ.— Расторгуев П.: Северско-белорусскнй говор.
СК.— Казкі Сяржпутоўскага (запісаныя ў Случчыне).
Стт.— Статут Літоўскі 1588 г. у перадруку I. Лаппы. Коўня, 1938.
Шсл.— Шатэрнік М.: Краёвы слоўнік Чэрвеншчыны. Менск, 1929.
Чч.—Czeczot J.: Piosnki wiesniacze z nad Niemna i Dzwiny. Цыфры ўсюды паказуюць балоны, з выняткам ЛБ., дзе паказуюць нумары прыказкаў і фразаў.
I. ФРАЗЫ
Абсолютно весь, абсолютно все н т. д.— Увесь чыста, усё чыста і г. д. Ар., Іг.
Бог на помоть!— Памажы Божа! Ар.; Іг.
Большое дело!— Вялікае сьвята! Ар.
Броснться бежать — Пусьціцца ўцекі. Ар. Пусьціцца наўцекі. Ар.; Гушча («Полымя», III—IV, 10).
В этом году, в текуіцем году— 1) Сёлета, Ар.; Іг.; 2) Сяголета, Іг.; 3) Сягалета, Вал.; Вял.; Мл.
В прошлом году — Летась, Ар., Іг.
В первых чнслах месяца — Першымі днямі месяца.
В последннх чнслах месяца — Апошнімі днямі месяца.
В завнснмостн от — Як да. В завнснмостн от вкуса — одному нравіітся, другому нет — Як да смаку — аднаму падабаецца, а другому не.
Вслепую — Безвач, Іг.
В то время как—1) Тымчасам як; 2) Тым-жачасам; 3) Тым часам-жа. Ему жнлось хорошо, в то время как брат его совершенно опустнлся — Ён меўся добра, тымчасам як (тым-жа часам, тымчасам-жа) брат ягоны чыста заняпаў, Іг.
В том-то п дело — То-ж ба то, Іг.; Ар.
В ус не дую (не дуешь, не дует іі т. д.)— He шманаю, Ар., Іг. Пазіраў на пана Цыбульскага, што вось ні аб чым не піманае, Лынькоў («Сустрэчы» 162).
В шутку — На сьмех. Я в шутку сказал — Я на сьмех сказаў, Вк. (ЛБ. 7371).
Вделать дверь, окно—Прысадзіць дзьверы, акно. НкП. 150.
Велнка веіць! — Вялікае сьвяга! ?\р., гл. «Большое дело!»
Войтіі в расположенне — Убіцца у ласку, Іг.; Ар.
Волею-неволею— 1) Хоцькі-няхоцькі, Іг.; 2) Хоця-няхоця. Хоця-няхоця, а давядзецца неяк ёй перадаць, ЗСД. 84.
Вот действптелыю! — Атож але! Вк.
Впялнть глаза — Узорыцца, Заўшыцы; Л.
Да будет так, как Богу угодно — Няхай так будзе, як Богу падабаецца, Вк (ЛБ. І029).
Да здравствует!—Хай (няхай) жыве!
Делать свод (в печіі, в погребе м под.)—Скляпеньне рабіць, звадзіць, НкП. 151.
Делать уборку (в домашнем обнходе)—Аглядацца. Паедзем пад вечар, а не — то заўгра раніцою,— так сказаў ды пайшоў ён аглядацца. Скончыў воглядку Юстап — перасьціхла і мяцеліца. (НЗ 37). Шмат воглядкі ў хаце: пакуль агледзішся, дык і на поле ісьці пара, Ар.
Держать слово— Пры слове стаяць. Хто каму што прырачэ, пры слове стаяць. Аль кіт 36 б 16; Заўшыцы.
КНІГІ ОНЛАЙН
