Marginalis
Кірыл Стаселька
Выдавец: Галіяфы
Памер: 198с.
Мінск 2018
Заставалася яшчэ каля гадзіны. Развітаўшыся з набярэжнай ды ўспамінамі пра дзяцінства і юнацтва, ён павярнуў на вуліцу Сэн-Жак. Крыху пазней выйшаў на бульвар Сэн-Жэрмэн, а адтуль праз бульвар Сэн-Мішэль накіраваўся ў Polidor, дзе была прызначаная сустрэча. Прысеўшы за столік, ён замовіў кубачак кавы з круасанам і пачаў чакаць, усхвалявана ловячы погляд кожнага, хто пераступаў парог. Ён баяўся размінуцца з Мары, бо яны ніколі раней не сустракаліся. Аднак смуглявы кубінскі твар вылучаўся сярод іншых, і яна, не баючыся памыліцца, адразу ж звярнулася да яго па імені, як толькі ўвайшла.
— Кава?! А чаму не ром? — паспрабавала пажартаваць не схільная звычайна да гэтага Мары і адразу ж папракнула сябе за такі беспардонны выпад.
— Добры дзень, Мары?!
— Добры дзень, Карлас!
— Гэта стэрэатып, нібыта кубінцы пачынаюць свой дзень з рому і танцаў, — пакрыўджаным тонам працадзіў Карлас.
— Так, прабачце мяне.
Насамрэч яшчэ нядаўна ён быў не супраць пачаць і скончыць дзень выпіўкай. Бывала, ён піў днямі напралёт. Асабліва моцныя запоі здараліся ў яго жыцці разы два. Першы — калі памерла жонка, другі — пасля вяртання з Джонстаўна.
Усё пачалося з таго, што Карлас сустрэў на вуліцы сваю былую калегу па імені Кейт. Яны не бачыліся каля двух гадоў, і за гэты час яна надзвычай змянілася. Вясёлая, лёгкая ў зносінах з мужчынамі дзяўчына цяпер здавалася ўзорам сціпласці і цнатлівасці. Карласа падобная перамена вельмі здзівіла, і ён пачаў распытваць Кейт. У выніку дзяўчына распавяла пра “Храм народаў”, Джыма Джонса ды многае іншае. Расказанае зацікавіла журналіста і навяло на ідэю, што падобная гісторыя можа стаць матэрыялам для нядрэннага артыкула. Карлас капнуў глыбей і даведаўся пра шматлікія парушэнні, скандалы і скаргі ад людзей, чые сваякі належалі да секты, — усё гэта ўмацавала яго ў намеры давесці справу да канца.
Журналіст пачаў сваё расследаванне з апытання пацярпелых сваякоў. Але неўзабаве высветлілася, што “Храм народаў” збіраецца пераязджаць. Паслядоўнікі руху планавалі схавацца ад нападаў публікі ў джунглях Гаяны, у так званым Джонстаўне. Тады ў Карласа саспела вар’яцкая ідэя ўкараніцца ў секту, каб адправіцца ў горад, створаны паслядоўнікамі руху. Ён быў упэўнены, што з гэтага атрыма-
ецца выдатны матэрыял і ён, магчыма, нават атрымае Пулітцэраўскую прэмію.
Первіыя дні ў Джонстаўне былі не такія ўжо і дрэнныя, яму нават падабалася. Людзі маліліся і працавалі разам, жыццё праходзіла на свежым паветры, у яго нават неяк прамільгнула думка стаць сапраўдным сябрам руху. Пасля смерці жонкі ўвесь свет нібы абрынуўся. Ен так стаміўся змагацца, усё здавалася бессэнсоўным, і падобны крок мог многае вырашыць. Магчыма, неўзабаве Карлас забраў бы сюды сына. Узнікла надзея, што тут яны змогуць здабыць шчасце. У Джонстаўне Карлас пазнаёміўся з мноствам прыемных людзей, сярод якіх быў і ўладальнік кнігі Джэйк. Некаторы час думка застацца ў Джонстаўне мацнела, пакуль для Карласа не выявілася сапраўдная сутнасць “Храма народаў”. Калі справа дайшла да катаванняў, ён ледзь стрымліваўся, каб не збегчы, перамагаючы страх і нянавісць. Гэты матэрыял пра рух Джонса быў апошняй надзеяй наладзіць жыццё. Таму дзеля сына Карлас усё ж рашыўся заставацца ў Джонстаўне да канца. Аднак, як у выніку высветлілася, усё было дарэмна.
Напісаць матэрыял, дзеля якога ён столькі перажыў, Карлас доўгі час так і не адважваўся. Цяпер адзіным ягоным жаданнем было забыцца аб тым, што здарылася, як мага хутчэй. Але пасля масавага самагубства членаў руху ў ЗША пачалося расследаванне і Карласу як аднаму са сведак даводзілася зноў
і зноў пагружацца ва ўспаміны пра тое жахлівае месца. Кожную ноч яму сніліся кашмары, ён раз за разам бачыў мноства целаў дзяцей і дарослых, бачыў, як ішоў па трупах, бачыў той момант, калі зваліўся побач і яго вырвала. Нават на яве ў горле адчуваўся прысмак ванітаў. Адзіным сродкам, які мог хоць трохі перабіць гэты прысмак і суняць кашмарныя прывіды ў сне і на яве, быў моцны алкаголь. He ў меншай ступені яго мучыла пачуццё віны перад Джэйкам за тое, што пабаяўся і не здолеў яго выратаваць. Ягоныя крыкі нярэдка пераследвалі Карласа, але алкаголь быў моцным абязбольваючым. Калі б ён не вярнуўся па кнігу, магчыма, здолеў бы пазбегнуць жахаў убачанага тады.
Пасля вяртання з Джонстаўна Карлас выпіваў перад сном па бутэльцы рому. Але гэтага станавілася мала і неўзабаве, каб суняць кашмары, даводзілася піць на працягу ўсяго дня па некалькі бутэлек. Алкаголь быў здольны крыху дапамагчы Карласу, але не быў здольны дапамагчы ягонаму сыну, дзеля якога ён і выправіўся ў Гаяну з “Храмам народаў”. 3 дня вяртання з Джонстаўна прайшло некалькі месяцаў. У рэдкія моманты цвярозасці Карлас думаў пра сына, успамінаў сваю нябожчыцу жонку Габрыэлу, не пакідаючы надзей вырвацца з заганнага кола. Але будучыня ўяўлялася такой жа безнадзейнай. Пасля доўгага запою ён быў звольнены з газеты, трэба было ўсё пачынаць з нуля. Увесь гэты час кніга, як страшны
напамін, была схаваная далёка ў шафе. На яе Карлас зноў натрапіў, калі шукаў адну з хованак для чарговай бутэлькі. Упершыню ён пачаў яе ўважліва разглядаць, але так і не здолеў разабрацца ў напісаным. Пэўна, што кніга старая і, калі верыць словам Джэйка, яна мела некаторую каштоўнасць. Ізноў успыхнула надзея, з якой Карлас ледзь ужо не развітаўся. У той дзень ён даў сабе клятву перастаць піць і зрабіць усё магчымае, каб ягоны сын нарэшце стаў шчаслівым. За грошы, выручаныя ад продажу кнігі, Карлас планаваў ажыццявіць сваю даўнюю мару: набыць у маленькім гарадку домік, можа нават ферму, і пераехаць туды разам з сынам і маці Габрыэлы. Там, на ферме, у асяроддзі блізкіх людзей ён хацеў узяцца за напісанне ўласнай кнігі, пра якую марыў яшчэ з юнацтва, з часоў сустрэчы з Хэмінгуэем. Цяпер шчасце, здавалася, так блізка, да яго заставалася зусім няшмат.
Таму жарт Мары пакрыўдзіў яго нават не столькі сваёй стэрэатыпнасцю і нетактоўнасцю, колькі тым, што закрануў балючыя струны. Карласу каштавала велізарных унутраных высілкаў спраўляцца з жаданнем выпіць. Ен разумеў, што паўмер быць не можа: або ён не ўжывае алкаголь зусім, або немінуча вернецца да ранейшага стану.
— Кніга пры вас?
— Так, вядома, я прывёз яе з сабой, але, як вы разумееце, у дадзены момант яна схаваная ў іншым месцы.
— Так, вядома. Справа ў тым, віто яна мяне зацікавіла і, магчыма, я б сама яе ў вас набыла. Зразумела, калі вы не супраць.
— Чаму б і не.
— Давайце заўтра сустрэнемся ў мяне ў майстэрні. Калі мае ацэнкі пацвердзяцца і калі вы будзіце згодны, я адразу аддам вам за яе ўсю суму. Разумею, што ў вас могуць быць сумневы адносна маёй аб’ектыўнасці, бо я выступаю ў дадзенай сітуацыі не толькі ацэншчыкам, але і пакупніком. Таму, калі ў вас будуць сумневы, што я занізіла цану, вы зможаце атрымаць кансультацыю ў іншага спецыяліста.
— Мы з вамі зусім незнаёмыя, але прычын не давяраць вам у мяне няма, вы спецыяліст паважаны, з добрай рэпутацыяй. Акрамя Taro, мне хацелася б як мага хутчэй скончыць з гэтым.
Калі вырашаеш прадаць кнігу, найперш неабходна высветліць яе каштоўнасць. Таму Карлас пачаў шукаць талковага спецыяліста праз свае журналісцкія сувязі. Мары перадусім спецыялізавалася на творах выяўленчага мастацтва, але Карлас прыняў рашэнне звярнуцца менавіта да яе. У яго спісе, вядома, значыліся і ацэншчыкі кніг, але, у адрозненне ад іх, у Мары была бездакорная рэпутацыя, а гэта мела першаснае значэнне. Акрамя таго, яна ўсё ж была спецыялістам шырокага профілю, хоць яе інтарэс і ляжаў пераважна ў галіне выяўленчага мастацтва. Звязаўшыся з ёй, Карлас
апісаў сітуацыю ды распавёў усё, што ведаў пра кнігу. Мары папрасіла выслаць мноства падрабязных здымкаў, пасля стараннага вывучэння якіх прапанавала яму прыехаць у Францыю для асабістай сустрэчы. Магчыма, Карлас так лёгка не пагадзіўся б ехаць за апошнія грошы на іншы кантынент, калі б Мары не паабяцала знайсці пакупніка ў Еўропе.
Пасля сустрэчы ў Polidor Карлас вярнуўся ў Лацінскі квартал, дзе ён зняў пакой. Праспаўшы ўвесь дзень, увечары ён зноў адправіўся трохі пашпацыраваць, але на гэты раз не ўздоўж набярэжнай. Ён павольна пятляў па ціхіх вулачках, узіраючыся ў вокны, у кожным з якіх разыгрывалася свая маленькая п’еса. Пажылы мужчына сядзіць за сталом, нешта запісваючы на аркушы паперы. Сям’я ў цемры глядзіць тэлевізар, што асвятляе пакой то чырвонымі, то сінімі ўспышкамі. Мноства пар танчаць вальс у прасторнай зале. Назіраючы гісторыі, што змянялі адна адну, ён адчуў уласную адзіноту. Карласу стала шкада сябе. Як бы яму хацелася, каб Габрыэла была жывая. Яму хацелася раздзяліць гэты шпацыр, гэтае імгненне з ёй. Ён многае аддаў бы, каб вярнуць усё назад.
3 Г абрыэлай яны пазнаёміліся яшчэ ў юнацтве, калі іх бацькі працавалі на фабрыцы. Пасля рэвалюцыі Карлас, Габрыэла і яе маці Жані збеглі ў ЗША. Бацькі Карласа і Хасэ — бацька Габрыэлы — планавалі неўзабаве таксама перабрацца да іх у Штаты, але гэтаму
так і не было наканавана адбыцца. Першы час жылі ў Хорхеа — стрыечнага брата Хасэ. 3 самага ранку да позняга вечара Карлас спрабаваў знайсці хоць нейкую працу, пакуль не ўладкаваўся грузчыкам у порце. Жані і Габрыэлу дзядзька здолеў уладкаваць у пральню праз свайго прыяцеля. Раней, калі яны жылі ў Гаване, калі Кубу наведвала мноства багатых амерыканцаў, ЗША здаваліся эльдарада, і нават калі б не рэвалюцыя, яны ўсё роўна адправіліся б шукаць шчасця ў гэтую краіну. Але ў рэальнасці жыццё на новым месцы атрымалася не такім вясёлкавым, якім уяўлялася. 3 кожным днём гэта станавілася ўсё болып відавочным. На радзіме ў іх быў дом, бацькі, сябры, гатовыя ў любую хвіліну дапамагчы. Дома яны б не прапалі. Тут жа ты быў нікому не патрэбны, спадзявацца можна было толькі на сябе. Тут ты адчуваў сябе поўнай нікчэмнасцю, адным з многіх сярод сотняў тысяч іншых мігрантаў. Карлас наіўна марыў, што адразу ж уладкуецца журналістам у адно з прэстыжных выданняў, будзе пісаць кнігі і неўзабаве яго чакаюць грошы ды павага. Замест гэтага яго чакала найскладанейшая фізічная праца за грашы, знявага і безвыходнасць. Даводзілася падпрацоўваць нават у выхадныя, каб зарабіць хаця б на пражытак. Дадому малады чалавек вяртаўся позна ўвечары ў поўнай знямозе. Адзіным жаданнем у тыя дні быў адпачынак. He хацелася ні кахаць, ні пісаць, ні думаць. Ён клаўся на ло-
КНІГІ ОНЛАЙН
