КНІГІ ОНЛАЙН

Marginalis

Кірыл Стаселька

Выдавец: Галіяфы

Памер: 198с.

Мінск 2018

43.24 МБ

Нягледзячы ні на што, сям’я да апошняга спадзявалася, што Леў вернецца. Пасля вайны Уладзімір, спрабуючы адшукаць бацьку ці хаця б якую-небудзь інфармацыю аб ім, пісаў у Камітэт дзяржаўнай бяспекі. He атрымліваючы адказу, ён раз за разам паўтараў свае спробы. У канчатковым выніку прыйшла позва, у якой яго прасілі з’явіцца ў КДБ. Бацька наўрад ці ўжо быў жывы, але ў глыбіні яшчэ цяплілася надзея. Пасля вайны ён сапраўды
ведаў, што ні ў чым немагчыма быць упэўненым да канца. Таму і тады, накіроўваючыся ў будынак барысаўскага КДБ, не быў да канца ўпэўнены ў смерці бацькі.
Чакаючы ў невялікім жудасным кабінеце з цьмяным асвятленнем, ён адчуваў сумесь надзеі, хвалявання і страху. Праз некалькі хвілін у памяшканне ўвайшлі некалькі мужчын. Гутарка была кароткай:
— Табе некалькі разоў давалі зразумець, але ты, мабыць, не разумееш! Тады будзем тлумачыць інакш, — грозным, азлобленым тонам вымавіў адзін з мужчын.
Уладзіміра скінулі з крэсла, павалілі на падлогу і пачалі збіваць. Адзін з мужчын размахнуўся і нанёс яму моцны ўдар нагой. Пачуўся хруст зламаных рэбраў.
Ён быў не з тых, хто здаецца. Хутчэй за ўсё, ён працягнуў бы, хай і не гэтак відавочна, пошукі бацькі. Але ў 1957 годзе сям’я атрымала даведку, у якой паведамлялася: “Справа па абвінавачванні Галдовіча Льва Іванавіча, да арышту лютага 1938 года слухача прамакадэміі імя Молатава ў горадзе Маскве, перагледжана ваенным трыбуналам Беларускай ваеннай акругі 22 кастрычніка 1957 года. Пастанова ад 24 чэрвеня 1938 года ў дачыненні да Галдовіча Л. I. адмененая і справа за адсутнасцю складу злачынства спыненая. Галдовіч Л. I. рэабілітаваны пасмяротна”.
Як пасля высветлілася, увесь іх курс быў расстраляны.
Жыццё паспела падкінуць Уладзіміру нямала суровых выпрабаванняў, але ён быў моцным, не зламаўся. Ён ужо не быў “сынам Bo­para народа”. За гэты час ён і сам паспеў стаць бацькам, папрацаваць настаўнікам, інспектарам гарана, затым дырэктарам некалькіх школ, быў дэпутатам гарадскога савета, працаваў у Конга, а цяпер тут — у алжырскім мястэчку Мільяна. Таму гісторыя пра кнігу не здавалася яму выдумкай, бо ён ведаў, што дарога чалавечага жыцця сапраўды багатая дзіўнымі паваротамі.
Ужо падыходзячы да дома, Уладзімір зноў сустрэў мужчыну, якога бачыў сёння ўдзень. Ен ледзь прыкметна кульгаў. Гэта сапраўды быў Азіз.
VIII
Першыя васямнаццаць гадоў майго жыцця праходзілі на два гарады — Барысаў і Мінск. Мой тата Ігар родам з Оршы, а мама Лілія — з Барысава. Пазнаёміліся яны падчас вучобы ў Мінску. А вось іх вяселле і маё нараджэнне прайшлі на радзіме маці. Адразу ж пасля нараджэння я агнездаваўся з бацькамі ў сталіцы, час ад часу бываючы ў родным горадзе ці на дачы з бабуляй і дзядулем. Нягледзячы на свой малады ўзрост, я, будучы ціхім і спакойным дзіцём, наведваў заняткі ва ўніверсітэце разам з бацькамі. Праўда, спінку я трымаць яшчэ не ўмеў, таму наведваў універсітэт, як правіла, лежачы ў спецыяльна абсталяванай спартыўнай сумцы (як-ніяк былі 90-я). Але неўзабаве з заняткамі ва ўніверсітэце мне давялося завязаць і адправіцца ў дзіцячы сад да сваіх аднагодкаў.
Калі мне споўнілася сем гадоў, адказ на пытанне пра тое, куды я пайду ў першы клас, паўстаў не так відавочна, як у маіх аднагрупнікаў па дзіцячым садзе. Мая цётка Маргарыта Вік-
тараўна, як яе афіцыйна называлі на працы, або цёця Рыта, як яе неафіцыйна называў я, была выкладчыцай у школе. Выкладчыкам у той жа школе працаваў і яе муж Уладзімір Львовіч, або, як яго называла жонка, Галдовіч. Школа гэтая знаходзілася ў Барысаве, дзе, акрамя ўсяго іншага, жылі мая прабабуля Агаф’я і бабуля па матчынай лініі Аляксандра. Акрамя ўсяго вышэй сказанага, мабыць, варта адзначыць, што я пачаў знаёмства са сваёй будучай школай, яе сталымі і часовымі насельнікамі яшчэ ў першыя месяцы жыцця. Таму ў рэшце рэшт было прынята рашэнне адправіць мяне на выхаванне і навучанне ў родны горад, дзе я жыў у цёці Рыты і яе мужа, час ад часу прыязджаючы да бацькоў у госці. [У дачыненні да дзіцяці словы “час ад часу прыязджаючы да бацькоў у госці” могуць гучаць пацешна або сумна, але на самой справе я вельмі ўдзячны і бацькам, і цётцы з дзядзькам за гэтае рашэнне.] У пятым класе здарылася спроба вярнуць мяне назад у сталіцу, у адну з мінскіх школ, але я, як кветка сацыяльна пераборлівая і чулая, не прыжыўся на чужой глебе ды роўна праз чвэрць працягнуў навучанне ў барысаўскай школе. Забягаючы наперад, адзначу, што ў Мінск я зноў пераехаў пасля заканчэння школы. Такім чынам, ужо ў дарослым жыцці я сцісла апісваў геаграфію свайго дзяцінства і юнацтва наступнай схемай: Барысаў (нараджэнне) — Мінск (дзіцячы сад) — Барысаў (школа) — Мінск (універсітэт).
[Магчыма, апісаная мною гісторыя значна адрозніваецца і па тоне, і па стылі ад вышэйпрыведзенай гісторыі аб уладальніках кнігі Мальябекі. Але я наўрад ці здолею, ды і не хачу імітаваць яе стыль. Перш за ўсё таму, што хачу пакінуць некаторы зазор паміж той гісторыяй кнігі, якая, хутчэй за ўсё, агорнутая тоўстым міфалагічным пластом, і той гісторыяй кнігі, сведкам якой я часткова з’явіўся. Разумею, што мог тым самым падмануць чаканні некаторых чытачоў, але прашу ўсё ж паставіцца з разуменнем і таксама справядліва ўспрыняць маю частку гісторыі.]
Напэўна, асноўнай асобай, якая паўплывала на маё развіццё ў школьныя гады, быў Уладзімір Галдовіч, або, як я яго называў, Львовіч. У мяне няма куміраў, але не праз рэлігійныя перакананні, а хутчэй у сувязі з нежаданнем абмяжоўваць сваё ўспрыманне такога шматстайнага свету такімі вузкімі катэгорыямі, як “кумір”, “самая любімая кніга”, “самы любімы фільм” і іншымі “самымі”. Але калі б у мяне ўсё ж быў кумір, то ім, хутчэй за ўсё, быў менавіта Львовіч — чалавек сапраўды выбітны, як асабістымі рысамі, так і дзіўнай біяграфіяй.
Толькі нядаўна я пачаў разумець, як мне пашанцавала, што ў дзяцінстве —у час, калі маленькі чалавек задаецца мноствам пытанняў, — у працэсе болып ці менш усвядомленага знаёмства з навакольным светам побач са мной апынуўся такі чалавек. А ўлічваючы, што
дзіцёнак у першую чаргу цікавіцца асаблівасцямі фізічнага свету, а не сацыяльнага, Львовіч — выкладчык фізікі і хіміі, ды і акрамя таго чалавек начытаны — як ніхто іншы бьгў здольны насыціць маю дзіцячую прагу да ведаў. Многія бацькі, як мне здаецца, ці няздольныя адказаць на большасць дзіцячых пытанняў з-за недахопу ўласных ведаў, або, стомленыя ад надакучлівых роспытаў, адмахваюцца ад маленькага чалавечка, для якога атрыманне адказаў з’яўляецца такім важным. Зусім па-іншаму справа ішла з маім настаўнікам, які грунтоўна падыходзіў да ўсіх пытанняў пачынаючы ад таго, “чаму вяртаецца бумеранг” ды “чаму немагчымы вечны рухавік” і сканчаючы тым, “як працуе сігналізацыя” ці “як працуе электронны ключ аўтамабіля”.
Львовіч грунтоўна займаўся маім усебаковым выхаваннем: фізічным, працоўным і інтэлектуальным. Менавіта ён прывёў мяне на плаванне, калі я вучыўся ў пачатковай школе, падарьгў мне першы эспандэр і першыя гантэлі. Я б не сказаў, што выхаванне насіла нейкі гвалтоўны або прымусовы характар, як гэта нярэдка бывае, калі бацькі прымушаюць дзіця, якому самы час гарэзаваць, хадзіць на мноства гурткоў і секцый, распісваючы ўвесь дзень і загружаючы яго з раніцы да вечара. Усё было зусім па-іншаму. Львовіч далучаў мяне да той дзейнасці ў хаце або на падворку, якой займаўся сам. Разам з ім я прыбіраў зімой снег у двары, на даху, за плотам. Увесну — капаў
грады, садзіў агуркі, памідоры, зеляніну. Летам — насіў ваду вёдрамі ды палівачку з калонкі, паліваў гарод. Увосень — прыбіраў граблямі лістоту, паліў вогнішчы. Ён вучыў мяне пілаваць дошкі, калоць дровы, забіваць цвікі, чыніць плот, рамантаваць ровар, чысціць бульбу, сушыць садавіну, рыбачыць і яшчэ шмат чаму іншаму. Менавіта Львовіч навучыў мяне гуляць у шахматы і шашкі. Менавіта ён прышчапляў мне любоў да чытання.
Я не прыхільнік таго, каб прымушаць дзіця чымсьці займацца да млосці, няхай гэта будзе музыка, спорт або вучоба. Як паказвае практыка (але, магчыма, я і памыляюся), чым болей нас прымушаюць чымсьці займацца ў дзяцінстве, тым большую агіду гэта выклікае ў дарослым жыцці. Ды і не толькі ў дзяцінстве. Сама прырода паказвае, што сіла процідзеяння роўная сіле дзеяння. Магчыма, таму дасведчаны педагог пазбягаў падобных метадаў выхавання. Адзінае, да чаго Львовіч сапраўды прымушаў мяне і, як гэта ні дзіўна, не памыліўся, было чытанне. Варта адзначыць, што гэты перыяд адносіцца да часу, калі я толькі вучыўся чытаць. Нярэдка цёця заставала карціну, як Львовіч што-небудзь гатуе для нас на кухні, а я сяджу і чытаю яму ўслых. У выніку я не толькі навучыўся чытаць, але і палюбіў гэты занятак настолькі, што цяпер не магу і дня правесці без кнігі.
Памятаю, як неахвотна чытаў дзіцячыя “Казкі Францыі” — вялікую кнігу з маляўнічы-
мі ілюстрацыямі, і як неўзабаве з задавальненнем пачаў чытаць болып сур’ёзную і пазнавальную літаратуру з бібліятэкі Львовіча. Асабліва добра мне запомніліся “Займальная матэматыка”, “Займальная фізіка”, “Займальная механіка” — тры кнігі Перальмана, выдадзеныя ў 40-х і 50-х гадах, біяграфія Майкла Фарадэя 1947 года выдання і ‘Тісторыя свечкі” (таксама 40-х гадоў).
Большая частка ўспамінаў тых гадоў звязана з Львовічам, пачынаючы з панядзелка, калі ён раней за ўсіх падымаўся, каб прыгатаваць сняданак, і заканчваючы выходнымі, калі мы хадзілі з ім у гарадскую лазню. На кухні заўсёды працавала радыё, адна і тая ж станцыя — “Радыё Рокс”. Але калі гукі музыкі і галасы радыёвядучых увечары хутчэй закалыхвалі, а раніцай не выклікалі ніякага дыскамфорту, то дзейнасць Львовіча не магла не звяртаць на сябе ўвагі. Ужо з пяці раніцы з кухні прасочвалася яркае святло і чуўся грукат посуду. Дзядзька гатаваў шмат і смачна, але маёй самай любімай стравай яго прыгатавання былі макароны па-флоцку.
Дзядзька з цёцяй жылі ў доме, які мы паміж сабой называлі баракам. Ён быў пабудаваны ў пачатку XX стагоддзя і ўяўляў сабой доўгі аднапавярховы дом (пераважна драўляны з цаглянымі прыбудовамі), падзелены на чатыры часткі, з асобным уваходам для кожнай сям’і. У тыя гады ў доме яшчэ не было газу і, адпаведна, гарачай вады. Таму ўвесь
посуд мылі ў халоднай вадзе. Умывацца таксама даводзілася халоднай вадой, але часам мы падагравалі яе ў вялікім тазе на адной са зробленых Львовічам электраплітак. Але для больш грунтоўных водных працэдур неабходна было наведваць гарадскую лазню.