Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
Алег нерашуча падступіўся да каня. Матрос узяў за аброць.
— Бі!
Алег заплюшчыў вочы і ўдарыў па чорнай спіне. Ён ледзь паспеў адскочыць, бо конь з нечаканаю прыткасцю падкінуў зад, адначасна брыкнуўшы паветра. Вызваліцца яму не ўдалося.
— Бі тоўстым канцом! — шморгаючы за аброць, закрычаў Матрос.
Але конь стаяў цяпер з паднятым задам, брыкаўся і пагрозліва пырхаў.
— Ідзі па бізун! Бегасш з гэтай палкай, як...
— Віця, кідай яго! — узмаліўся раптам Алег. — Ну, заўтра скажам, дзе гэты конь, пісьмо напішам і прышлем!
Моўчкі Матрос выпусціў павады і пабег да лазіны, намацаў у мокрай траве бізун і, вярнуўшыся, схапіў Алега загрудкі.
—Пайшоў...адсюль,—прашыпеў ён,—пакульядобры. Бягом! — ён адштурхнуў Алега, размахнуўся і са свістам секануў каня па галаве.
Конь, як пасля ўспамінаў Алег, падскочыў на паўмстра ўгору — Алегу здалося. шго, перабіраючы ў паветры капытамі, конь ляціць проста на яго. Алег упаў на спіну ў твань, закрыўшы івар рукамі, але ўжо ў наступную хвіліну перакуліўся на карачкі і што было сілы кінуўся ў лес.
Напалоханы сам, Матрос стаяў у лазовым кусце і глядзеў, што робіцца з канём. Пасля ўдару той, мабыць, вырваў з пасткі нагу, але з зямлі не падымаўся. Матрос паслухаў трохі, як конь цяжка соп, ці то ён так стагнаў, паслухаў і ўжо смялей вылез з куста. Калі адвязваў свайго каня, той хрыпеў і не даваўся ў рукі.
А Алег тым часам, залезшы ў нейкі ажыннік, увссь абдзёрты, мокры, як мыш, выбраўся на шашу.
Ішоў не шашою, а паўз саменькі лсс, спыняўся, прыслухоўваўся і быў гатовы кожную хвіліну кінуцца ў гэты мокры страшны лес. Было ціха. Калі з высокага месца замільгалі агпі горада, ён аж трошкі ўсхліпнуў. «Я тут блукаю, мокры, галодны, а Алачка... Ты недзс спіш пад цёплай пушыстаю коўдраю — самая лепшая, самая прыгожая мая дзяўчынка! Спі сабе,— гаварыў ён, выціраючы слёзы замілавання,— спі, не чакай мяне, не думай пра мяне! Я чалавек кончаны!»
Ён шаптаў і добра ведаў, што ніякі ён не кончаны, і ніхто, акрамя бацькоў, яго не чакае. Але думаць так было прыемна — тым больш прыемна, што ўсё скончылася. «А магло ж і не скончыцца... Ой-ой! Маглі б забраць у міліцыю, мог бы скалечыць конь, я мог бы павыбіваць сабе вочы... Мяне маглі, урэшце, судзіць! Судзіць! У дзясятым класе, выдатніка!.. I нічога гэтага не здарылася, можна жыць як і жыў».
«Шчасце... я шчаслівы! — шаптаў ён, але думаў, што цяпер ён будзе ведаць тое, чаго не ведае Алачка, і калі ёй аб гэтым расказаць, дык ён у яе вачах... Алег палохаўся, быццам нехта мог пачытаць гэтыя думкі і зрабіць не так, і шаптаў: — Добра, што ўсё абышлося! Больш мне нічога не трэба — толькі быць другі раз разумнейшым...»
Рана, не было яшчэ і пяці, Алена прачнулася і ўспомніла, што па каня трэба ісці на стайню, што трэба ўжо ўставаць. Трэба было яшчэ выграбці з печы попел. Яна паднялася, накінула на плечы хустку
і пайшла на двор, па вядро з венікам. На вуліцы заіржаў конь. Алена адчыніла весніцы.
Труцень стаяў з паднятай пярэдняй нагой, якая ад капыта да самага калена была тоўстая, як калода. Дрыготкімі рукамі Алсна стала здымаць аброць і раптам войкнула і адхіснулася. 3 чорнай дзіркі пад рассечаным брывом, адтуль, дзе раней было вока, звісала доўгая крывяністая плеўка.
Жанчына заплакала, абдымаючы каня за шыю. Яна не ведала, нашто такое зрабілі з канём. Ён быў для яе як родны чалавек.
7. «Хорошэ»
Гэта цяпер пісьменніку рай: пішы што хочаш, пра што хочаш. А тады яшчэ па інерцыі чыталі, даволі многа і адносна сістэмна, прычым менавіта беларускіх, беларускамоўных пісьменнікаў.
Прасачылася ў маю вёску і ў вакольныя апавяданне «Труцень».
— А, гэта той пісьменнік, што коні краў!
Маці пасля інсульту загаворвалася, фрагменты жыцця блыталіся ў яе няшчасным розуме (то ёй здавалася, што я малы, то што яна маладая).
— Усё ночанькі не спала, як тыя коні кралі...
Я нічога не разумеў, прымаючы гэтаза звычайнае трызненне. Пра што яна, аб чым? У нас на 20 кіламетраў па акружнасці не было ніякіх стайняў-канюшняў. Да таго часу я забыў свае раннія апавяданні намёртва. Прапускалася міма вушэй, і толькі калі маці не стала, памяць пачала вяртаць сёе-тое, і да мяне дайшло, што яна так і памерла, упэўненая, што ўсё, што мной напісана — мною здзейснена.
Прааповесць «Гісторыя хваробы»сябры — старэйшыяхлопцы— казалі:
— Ты вар’ят — пісаць пра сваю судзьбу?! Каму трэба твая судзьба?! 3 цябе ж смяюцца ўсе! 1 ў Мінску будуць смяяцца! А нам шкода цябе! Ты пра лес напішы, пра рэчку, пра перадавіка праізвоііства, пра вайну...
Мая ўпартасць, што я нс надта слухаю мудрых парад і раблю пасвойму — нешта не тое, як у іншых беларускіх пісьменнікаў, маіх аднавяскоўцаў-чытачоў проста заганяла ў тупік. Бянтэжыла.
— Колькі табе плОцяць? Дзе твая машына з шОферам? Дзе значок дэпутацкі? Дзе чэрава, як у Чыгрынава, на якое можна было б той значок пачапіць? Пісьменніка павінны вазіць па фермах, па палях. Потым банкет, дзе п’юць і адзін аднаго хваляць. Потым ён пра
ўсё гэта расказвае на тэлевізіі, па радыё. Але ж ты заікаешся! Што ж тады рабіць з табою?!
Ледзь не ўсёй вёскай ламалі галовы, каб знайсці майму занятку якое практычнае прымяненне, каб не лічыўся ён чымсьці не проста несур’ёзным, а хоць бы нс саромным — як коней красці.
Ім хацелася, каб я пісаў зразумела, «проста» — як Мележ, Быкаў, асабліва як Шамякін, і адзінае тлумачэнне, чаму я так не раблю, знаходзілі ў тым, што я не ведаю жыцця, мала выкарыстоўваю розных «праўдзівых» гісторый.
— Мележ — вунь цераз Прыпяць жыў, хадзіў па хатах, распытваў і пісаў усё, як було! А ты «чарніла» глушыш з намі...
I, шчыра хочучы мне памагчы, сустрэўшы дзе, заўсёды лічылі сваім абавязкам падараваць чарговую «праўдзівую» гісторыю. Старэйшыя людзі прыносілі ўхату гатовыя ўспаміны, мемуары, жыццяпісы. У мяне і цяпер захоўваюцца гэтыя мілыя тоўста-агульныя і тонкія сшыткі з пажоўклай, выцвілай папераю, спісаныя фіялетавым атрамантам (асадка з пяром, якую трэба мачаць у чарнілыііцу) або хімічным алоўкам.
— Калі нс будзе гропіай ці не будзс пра што пісаць — пускай пад сваёй фаміліяй, — проста раілі мне.
«На урэмья начала вайны з нем.-ф. захватчыкамн мне едва нсполннлось... но я прымау самае дзейсцьвнцельнае учасшіе»...
«Я пронсходнла мз бедной многадзетнай хрысцмянскай сямьн. Акрэснасцн нашаго сяла весьма жывапмсны, рэчка петляет между вербамн...»
На вокладцы аднаго з такіх сшыткаў рукой аўтаркі цвёрдая нрыпіска-аўтаацэнка: «Хорошэ!»
8. Слава
Гляньцс, як тэмы пераплятаюцца, адна на адну накладваюцца, нанізваюцца, як пацеркі на нітку...
Вось хоць бы і гэтая «конская» тэма. Быў у мяне блізкі сябар. Мы разам вучыліся, разам пачыналі пісаць, друкавацца. Ён загінуў ад дзікага, неверагоднага ў наш век выпадку: конь скочыў яму на грудзі, праламаў пярэднімі капытамі грудную клетку, змяў лёгкія, парвалася пячонка, кровазліццё ў брушную поласць... (Знаёмы дыягназ.) У Мінску ўратавалі б, ён быў дужы, трывушчы, але то было ў Дуброўне на Віцсбшчыне... Застаўся пасля яго маленькі шасцімесячны сын, маладая жонка. Яна перадала мне папку яго чарнавых апавяданняў. Два былі надрукаваны ў «Першацвеце», з маёй прадмоўкаю.
«...Вядома, як пасля смерці блізкага чалавека адразу стараешся ўспомніць яго апошнія словы, адшукваеш зусім іншы сэнс, успрымаеш іх бы нейкі наказ, папярэджанне... Падчас апошняй нашай сустрэчы Алесь прыехаў да мяне ў рэдакцыю. Мы прайшліся да кінатэатра «Піянер». Мне трэба было сустрэцца з адным чалавекам. Стаяў халодны веснавы всчар. Я прысеў на лаўку. Алесь, развітаўшыся, пайшоў, раптам вярнуўся і папрасіў: «Нс сядзі доўга, бо прастудзішся! Пачакай хвілін пяць і едзь дамоў!» Я засмяяўся, а ён быў сур’ёзны. ГТотым завярнуў за вугал Купалаўскага тэатра — і знік. Назаўсёды. Бьгвай, Алесь!»
Чалавек ідзе ў нікуды, на смерць, а клапоціцца, каб «пёпленькі» Андрэй, не дай Бог, не застудзіўся! Неверагодна.
Калі прачыталі ў вёсцы і гэта, да мяне прыйшла сапраўдная слава. 1 як раней спачувалі мне, так цяпер шчыра радаваліся майму поспеху. Нарэшце! Вось якое практычнае прымяненне можна даць яго занятку! Мой былы аднакласнік, які жыў у Кіеве, зваліўся па п’яні з 9-га паверха, паламаў рукі, ногі, хрыбетнік і цяпер поўным паралізаваным калекам ляжаў у матчынай хаце.
— Хай бы мо Андрэй прапісаў...
Да маткі пачалі прыходзіць. Хто з курачкаю пад пахаю, хто са слоікам малака, хто з пакункам свежыны. «Мо Андрэй, як памру, што напіша...»
— А божачкі, што пра цябе можна напісаць?!
— Ну, як яно пішацца... як у газетах... што вот буў такі й такі... мог бы жыць ды жыць...
Маці пахарашэла, памаладзела. Магла ўжо не апускаць вачэй пры сустрэчах, не чырванець пры пытаннях — кім твой сын працуе?
— ...Хутка дзевер памрэ, дык хай Андрэй што на помніку чыркне...
— Хутчэй вам! Чыркне... А мацерыял? Яму ж мацсрыял трэба сабраць! — з веданнем справы, важна тлумачыла «пісьменніцкая» маці.
9. Спачуванне
А тут ужо гэтая — «некраложная» — тэма пачынае патрабаваць самастойнасці, ці хаця б нейкага (у нашым выпадку даволі жорсткага, трагічна-камічнага) завяршэння.
Адзін вясковы грамацей, ідыёціна першай гільдыі, пасля падзей на Нямізе ў 1999 годзе прачытаў газету, згарнуў, паклаў у кішэню і пайшоў да маёй маці. Прыйшоў:
■— Прымі, Іосіфаўна, самые іскранніе сабалсзнаванія ў связі з трагіческой гібеллю тваіх сына і нявесткі на раке Няміга ў цэнтры сталіцы нашай Родзіны, — і зняў шапку.
Дзеля справядлівасці трэба сказаць, што апрыёры ўсё, што адбывалася ў Мінску, звязвалася са мною — ад падпісання важнага міжнароднага пагаднення да інфармацыі пра дробныя дарожнатранспартныяздарэнні. Атутяшчэгэтаяўскосная сувязьзнекралогамі, помнікамі, смерцямі...
Маці паўдня — пакуль бегала пехам у горад на паштампт і дазваньвалася да мяне, пражыла з адчуваннем, што трэба рабіць двайное пахаванне. Пазычала грошы... (3 грошай пачалі гэты блок, імі і заканчваем.)
10. «Я на гару, а чорт за нагу»
Канечне! Канечне! He трэба ламацца. Былі ў зародку, у першапачатковым праекце мары і пра грошы, і пра славу, і пра чытачоў, і каб пры спрыялыіай нагодзе — каб неяк так само сабой склалася — не адмовіўся б ад усяго гэтага.
Але раз не склалася — туды яму і дарога. Ліса хадзіла пад вінаграднікам, аблізвалася — высока, не дастаць, махнула хвастом — «усё адно зялёны».
КНІГІ ОНЛАЙН
