Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
Можна спытаць: навошта тады друкавацца? He цікавяць грошы, чытачы, слава — дык пішы і складвай у шуфляду, не займай чыйгосьці месца ў часопісах.
Адказваю. Друкаваўся і друкуюся... дзеля Рэдактара. Ён, і толькі ён — гэты сціплы, незаўважны руплівец на ніве роднай літараіуры, ён адначасова і чытач, і крытык, і дарадца, і Бог, і цар, і літаратурны воінскі начальнік. Груба кажучы, я друкуюся, бо мяне друкуюць. Пачнуць вяртаць рукапісы — друкавацца перастану. Ці звярнуся да іншага рэдактара. Тут ясней яснага.
Але ж трэба, каб было што вяртаць. Трэба матэрыяльная рэч — рукапіс. Адкуль ён браўся? Адкуль узнікала, чым жывілася тая нечалавечая апантанасць, сатанінская ўпартасць, тое вечнае трымценне рукі і ручкі, па 17 разоў (падлічана) перапісвапне, чаму і навошта ўсё грэбся і грэбся, як жаба на корч?
Я на гару, а чорт за нагу, Цягне назад з гары.
Кажа сурова: «Займі чаргу, Адпачні, пакуры».
Я паслухмяна займаю чаргу, Дысцыплінавана куру.
Зноў да гары — а чорт за нагу:
«Канец, зачыняем гару».
Тады я ціхснька гавару: «Вазьмі на смалу тры рублі». I чорт прапускае мяне на гару, Кажа лагодна: «Валі!»
Можа, нешта прасцей? Можа, не завоблачная слава, не аморфныя грошы, не зменлівыя, ненадзейныя чытачы — можа, была нс глабальная, а маленькая мэта, звычайныя пошукі якіхсьці выключна зямных, меркантыльных выгод?
Напрыклад, уступленне ў Саюз пісьменнікаў?
Цалкам магчыма. Такі стымул мог быць. Тым больш у тыя часы членства ў СП давала нямала прывілеяў. Вольны дыплом, а гэта магчымасць працаваць дзе і кім хочаш, або ўвогуле не працаваць, гэта аўтаматычна — Мінск (мала ж сюды патрапіць, трэба яшчэ тут застацца)... Прапіска іжыллё. Паліклініка персаналыіая пісьменніцкая, пуцёўкі розныя на курорты і ў Дамы творчасці...
«Ты ведаеш, колькі такіх, як ты, з’язджалі з Мінска і знікалі без следу?! — нашэптвалі мне старэйшыя калегі. — Табе трэба толькі Мінск, і толькі праца, звязаная з літаратураю! Потым будзеш думаць пра духоўнае, калі сцены і стол з’явяцца! Маці прапішаш, перавязеш, падлечыш...» (Ведалі, чым браць.)
Вось кавалачак тагачаснага апавядання.
11. «Сіндром»
Чалавек можа выстаяць перад вялікімі бурамі, перанесці розныя трагедыі і неймаверныя страты — і зламацца ад нязначнай драбязы, смешнай пстрычкі, якую і ўлічыць было немагчыма.
Як і наш Зміцер. Жыў ён, пакуль не выслізнуў са свайго дабрабыту, як семка з гарбуза, не толькі не горш за людзей, а мо нават і лепш.
У 25 гадоў у яго была ўжо выгодная дзяржаўная служба, уласная аднапакаёвая кватэра і красуня жонка. Часта ён так і казаў свайму суседу з трэняга паверха, пенсіянеру Міраславу Раманавічу, з якім цёплымі вечаркамі любіў пасядзець каля пад’езда на лаўцы:
— Я, дзядзька Міраслаў, шчаслівы ў параўнанні з іншымі ведаецс чым? He знешнімі абставінамі, не, хоць і гэтас знешняе для мяне мно-
га значыць. Але найперш тым, што вось без блату, без багатай цешчы, без хітрай жаніцьбы і без падлізвання да начальства сам, толькі ўласным розумам заслужыў і гэтую кватэрку. і сваю Галю, і сямейную ўгульнасць, пра якую некалі так марыў на прагпутым студэнцкім ложку. Маё шчасце ў тым, што я не жадаю сабе нічога ні горшага, ні лепшага. Яно, разумееце, як бы ў канкрэтным моманце. Я ўгадаў гэты момант, я сказаў сабе: стой! Будзь хітрэйшы за іншых. Вось як гэта на прыкладах: будуць даваць новую, большую кватэру — адмоўлюся, будуць павышаць на службе — выкручуся, каб застацца на сваім цяперашнім месцы. П’яніцу, канечне, цяжка пераканаць, што найвышэйшая асалода толькі ад першай чаркі... Я хачу, Міраслаў Раманавіч, захаваць слодыч першай чаркі — разумееце мяне?
Пенсіяінер, схіліўшы набок лысую, з рэдкім сівым вяночкам галаву, цікаўна, але трохі і скептычна слухаў і заціснутым між каленяў драўляным кіёчкам круціў у пяску дзіркі. Адзінокі, хворы чалавек, Міраслаў Раманавіч належаў да не такога ўжо і рэдкага сярод пенсіянераў тыпу: ён не ведаў настальгіі па ранейшым, не трымаўся старога, а падтрымліваў усё новае і перадавое; сам сябе ён называў леварадыкалам. Ён зусім нядаўна выйшаў з партыі, якой служыў ад юначых гадоў і да пенсіі, у знак пратэсту супраць парушэння правоў асобы пачаў насіць вузкія джынсы і з’яўляўся нязменным аўтарам шматлікіх выданняў дэмакратычнага кірунку. Словам, чалавек ён быў неардынарны, цікавы, па-маладому няўрымслівы — а інакш чаму б і спавядаўся яму наш Зміцер?
Выслухаўшы, Міраслаў Раманавіч клаў свой кіёчак на калені і, звонка шапялявячы, казаў:
— Студэнцкі халодны ложак! Уяўляю яго сабе. Пасля такога любая, груба зляпаная, цвёрдая савецкая канапа падасца райскім пухам. У тым і справа, што сапраўднага ложка мы не ведаем усё жыццё. Хіба мы спалі як людзі? Можа, мы елі людскую ежу, культурна сервіраваную? Можа, ведаем сапраўдную культуру, літаратуру, кіно? А мы ж пушчаны ў свет для поўнага шчасця, гэтага ж нельга не прызнаваць. 1 тваё цяперашняе шчасце — убогае, смешнае. Любы нармальны чалавек адтуль, з Захаду, паслухаўшы цябе, захацеў бы падаць табе міласціну.
— Калі ў мяне спакойна на душы, — адказваў Зміцер, прыкурваючы цыгарэту, — калі мне нічога не хочацца, я магу спаць на падлозе, есці, што Бог пашле, без усялякай сервіроўкі, і абыходзіцца без, як вы кажаце, сапраўднай літаратуры і кулыуры. I ўсё роўна быць больш шчаслівы.м за ўсіх вашых еўрапейцаў, разам узятых.
— О не, Дзіма, — уздыхаў пенсіянер, адганяючы цыгарэтны дым, які кепска пераносіў. — Ты шчаслівы толькі адным — няведаннем.
«Мы з калхоза, нам не трэба». Каб ты хоць дзень пажыў у сапраўднай цывілізаванай краіне — ты б іхняму сабаку пазайздросціў бы. Хаця! — мы ўжо нават зайздросціць развучыліся. Нас можна прабіць чым-небудзь?..
Пагаварыўшы так, яны развітваліся і разыходзіліся: адзін — прымаць ванну, піць чай з мятаю, у мяккім крэсле глядзець па тэлевізары пра стыхійныя бедствы і крымінальную хроніку, а пасля ў цёплым ложку абдымаць прыгожую маладую пакорную жанчыну; другі — у свае халодныя чатыры сняны, дзе стол, ды лямпа, ды нікому непатрэбныя паперы, ды шклянка кефіру на тумбачцы перад сном — па модзе старых людзей... Ды што тут шмат распісваць, і так вядома — Бог няроўна дзеліць!..
12. Гарантыйны ліст
Калі адкінуць тагачасную сацыяльную лухту, палітычную атмасферу, якія — толькі фон, у гэтым урывачку як на далоні, як у люстэрку ўсе бліжнія і дальнія планы. Во калі і куды яно сягалася! А яшчэ ж не было ў паміне ні красуні (Г)Алі, ні аднапакаёўкі, ні службы, ні тэорый-прыкідак, як тое гіпатэтычнае, будучае «шчасце» ўтрымаць і зафіксаваць!
Самае дзіўнае, што часткова гэта спрацавала. У Саюзе пісьменнікаў мяне заўважылі, выдалі паперу, у якой на імя рэктара пісалася, што ў выпадку вольнага размеркавання мне гарантуецца праца і жыллё ў сталіцы.
Размахваючы гэтым магічным, усемагутным дакументам (які для блатной інстытуцкай кодлы быў «фількінай граматай»), я — малады, ранні, перспектыўны, удачлівы і шчаслівы — залятаю ў кабінет да дэканшы.
— Вы хочаце вольны дыплом? — будзённа спытала Р. А. — А дзе вы будзеце жыць і працаваць? Трэба хоць маленькая, ілюзорная гарантыя...
— Вось! He маленькая і не ілюзорная. Ліст з самога Саюза пісьменнікаў.
— А! Тады — усё. Няма праблем. Жалезна. Я падрыхтую рэктара, усіх, усіх... Вы толькі прыдзеце на папярэдняе размеркаванне і распішацеся. I ўсё ў вас будзе цудоўна, у тэатры хадзіць будзецс, на машынах катацца, можа нават кніжку папішаце... Пашэнціла вам!
13. Папярэдняе размеркаванне
Перад размеркаваннем дэканша, заходзячы са стосам папак у актавую залу, кінула на хаду: «Андрей, свободный днплом не получнтся, мы просто распределнм вас в Мннск. В те бнблнотекн, которые будут».
Нейкі адзін працэнт дыскамфорту ўзнік.
На крэслах, у чаканні сваёй чаргі. Размова з выкладчыкамі. «А вы куды, Андрэй?» — «Як Астап Бэндэр — вольная прафссія. Мінск, папера з СП». — «Вось малайчына. Пашэнціла!»
Мая чарга. Заходжу. Вельмі многа людзей.
Дэкаішіа. Андрей Федаренко, холост, нз Мозыря.
Рэктар. Вы где прошісаны?
Я. Часова ў Мінску, а так у Мазыры.
Рэктар. Есть Мозырь?
Голас. Есть!
Я (думкі ўжо ясныя). Я хацеў бы застацца ў Мінску ці ўзяць вольны дыплом. У паперы, якую я падаваў, напісана, што хутка я ўступлю ў СП, а ён забяспечыць мяне жыллём.
Галасы (злева). СП! СП — Союз пнсателей.
Дэканіва (спахопліваецца). Ах, да, вот он прнноснл...
Рэктар (чытае праз тры словы\ Здесь напечатано плохо... Прозанк... Секцня... Ely н что? Без пропнскн в Мннск направнть мы вас не можем.
Галасы (справа). Мелсж в Хойннках жнл... Гомель есть! Это ж, наоборот, нужно в деревне прожііть — напншешь больше. Как это его роднна н он не хочет туда ехать?
Рэктар. He тяннте время. Есть Гомель н Мозырь. Ваша бумага не нмеет юрнднческого обосновання.
Я. Калі яна пісалася, яна і не прэтэндавала на юрыдычны дакумент, а была як асабістая просьба.
Голас. Ннкто тебе квартнру не даст, ннкакой СП! Он не распределяет квартнры! (Вось і памыляліся.)
Галасы. Еслн ты вступншь в СП, тебя СП вытаіцнт в Мннск в любое время! Ты получлшь в провннцнн жнльё, все удобства!
Я ўстаю, падыходжу:
— Дайце паперу.
Забіраю і іду да дзвярэй.
Галасы. Стойте! Стойте! Андрей, верннтесь!
Вяртаюся.
Галасы. Всё равно нужно подпнсать, даже когда н не едешь.
Парторг. А вы да чэрвеня зможаце дастаць прапіску?
Я. Змагу.
Галасы. Где он сможет? Да что вы говорнтс вообіце?! (На парторга.) Сыс н Глобус в деревнях жнвут! Да что он наппсал? Коллектпвное ппсьмо в Союз пнсателей подать, чтобы не прнннмалн за такое поведенне!
Голас. Вот что, чтобы не тянуть время, пншем — Гомель, а ты напротмв своей фамнлші пншн — нет.
Я (дэканшы). Чаму мне гэтага не сказалі, калі я да вас заходзіў?
Дэканша. Я сказала, что доложу комнсснн.
Я. Доложнлн?
(Маўчанне.)
Рэктар. Мы нс внднм прнчнн давать вам свободный днплом. Он даётся йлн. .. нлн у кого роднтелн ннвалвды. Нн под одну категорню вы не подходнтс.
14. Булгакаўшчына (Васілю Гігевічу)
Здорава. Пяць гадоў вучыцца. Прывыкнуць да Мінска, палюбіць яго. Дабіцца сяго-таго ў літаратуры (выйшла першая кніжка на той час). Паверыць у свой лёс, у сваю зорку. I раптам — крах, поўны, вяртанне ў вёску, да «чарнільца», ці ў якісь раённы цэнтр, адарванасць ад літаратурнага асяродку... Ды не ў тым справа! Я не баяўся Калымы, не тое, што вёскі. — проста было абсалютнае адчуванне несправядлівасці, няшчырасці, нейкай кепскай, бесталковай гульні, ад якой ніхто не атрымоўваў карысці.
КНІГІ ОНЛАЙН
