Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
у галалёд, ды нават і на проста ўтаптаным сняжку ён падаў некалькі разоў на адлегласці ста метраў, што трэба было прайсці ад інтэрната да вучэбнага корпуса, грымаўся страшна, як падкошаны, адно ўзляталі ўверх ногі — іншы касцей не сабраў бы, ён жа пругка, як мячык, адскокваў ад дарогі і, абціраючыся, атрэсваючыся, толькі пасміхаўся:
— Чуць не ўпаў!
3 дому, з вялікай, здаецца, больш за дзесяць чалавек сям’і грошай яму не перападала, затое прывозіў многа бульбы і часнаку. Нават студэнцкая сталоўка была дарагая для яго, і ён гатаваў сабе сам, заўсёды адну і тую ж страву, «супчык» — адвар з бульбы, прыпраўленай часнаком і кавалачкамі таннай, з белымі ўкрапленнямі неапетытнага сала каўбасы. Часнок, цэлымі зубкамі, еў ён і ў прыкуску, называючы яго «часнык», а каўбасу — «кілбаса», і мяне заўсёды раздражняла гэта, як у рускай мове раздражняе наўмыснае булошная, молошная, вверьх... Еў хутка, прагна, ад вялікай колькасці часнаку ікаў, адрыгваў, кожны раз са словамі:
— Прашу пардон!
Наеўшыся, гіаляпваў сябе па жываце:
— Нажэрся, як дурны на памінках, — і тут жа, пераходзячы на сур’ёзны тон, тлумачыў: — На памінках звычайна не ядуць, туды збіраюцца, каб аддаць апошнюю даніну памяці нябожчыка.
3 філалогіяй у яго ўвогуле былі дзіўныя стасункі. Ён не прызнаваў скарачэнняў і абрэвіятур, казаў не кіно, а кінематограф, не метро, а метрапалітэн, не ўніверсам, а ўніверсальны магазін, не эсэсэр, а эсэсэсэр, або нават расшыфроўваў і гэта.
Як ён — такі — паступіў? Ды звычайна, без экзаменаў, як многія, асабліва дзяўчаты, тады паступалі. Калгас даваў накіраванне і браў падпіску, што абавязкова вернешся назад пасля вучобы. Дзеля гэтага трэба было крыху ў тым калгасе папрацаваць. Наш летам пасля школы палоў буракі і называў гэта — «задзейнічанне ў паляводстве». Маці яго даіла кароў на ферме, ён казаў — «у галіне жывёлагадоўлі», бацька быў звычайным лесніком, і гэта значыла:
— Спецыяліст у лясной гаспадарцы.
Вясною, калі па тратуарах пабеглі вясёлыя брудныя раўчучкі ад расталага снегу, калі прыляцелі і заспявалі шпакі, а на дрэвах пачалі набрыньваць пупышкі, наш герой раптам перастаў рабіць зарадку. I ўвогуле ён змяніўся. Усё больш маўчаў; абкладзены газетамі і канвертамі, памногу штосьці пісаў, машынальна закрываючы напісанае даланёю. Хадзіў нечага на пошту з пашпартам. На яго звычайна гладкім, хоць парасят аб яго бі, лобе з’явілася малюсенькая зморшчынка — прыкмета напружанай разумовай працы.
Зачасціў да яго ў госці нейкі сябрук па імені Юры, зусім малады, прыгожы хлопец, з іголачкі апрануты, не сказаць, каб дурны... Як, дзе яны пазнаёміліся, як сышліся, чаму пасябравалі, чым увогуле кіруецца лёс, зводзячы такіх зусім розных людзей — не ведаю, гэта вечная загадка, якую, мне здаецца, да скону дзён не разгадаць.
Наш ляжаў на ложку ў сваёй любімай позе — рукі за галаву, Юры прысаджваўся побач на табурэтцы. Я сядзеў за сталом спінаю да іх, унураны ў кнігу, і, згараючы ад цікаўнасці, лавіў кожнае слова.
Так — з іх размоў, а з майго падслухоўвання, і стала тайнае яўным. Высветлілася, што за пісьмы ён піша, чаму ходзіць на пошту і куды пачаў знікаць па вечарах... Каханне! Пошукі, як ён прызнаўся сябру, «адданай спадарожніцы жыцця» — праз газетныя рубрыкі знаёмстваў.
Эх, мне б пачытаць тыя пісьмы! Пабыць нябачным сведкам хоць на адным яго спатканні! Дорага б я даў, каб толькі зірнуць на яго абранніцу, не кажучы ўжо, каб паслухаць хоць кавалачак іхняй размовы...
Аднойчы я не вытрымаў, крадком пайшоў следам за ім, цалкам ператварыўшыся ў шпіка, з усімі атрыбутамі: падняты каўнер плашча, насунуты на вочы брыль кепкі, купля непатрэбнай газеты ў кіёску, заварочванне за вугал, калі ён азіраўся... Мяне чакала поўнае фіяска. Ён без усялякай мэты бадзяўся па вуліцах, тупа глядзеў на чужыя балконы, купіў марожанае — хоць было вельмі холадна, пара ішла з рота — і гарачы пончык, перакусіў, спусціўся ў метро, паехаў у Парк Чалюскінцаў і там сядзеў на лаўцы нерухома гадзіну і тры хвіліны (я, змерзлы, прытупваючы, хукаючы на рукі, — за елкаю). Потым паехаў дамоў.
Калі аб’явіўся я, ён паспеў павячэраць і ляжаў на ложку ў сваёй звыклай позе.
Уявіце малюнак: прыцемкі, фортка зачынена, у пакоі застаялы пах шкарпэтак, часнаку і «супчыку», радыё ўключана, а наш дзівак ляжыць — рукі пад галаву, і... марыць. Пра штосьці апетае паэтамі, незямное, веснавое, чыстае, светлае...
Заглянуў Юры. Прымасціўся на табурэтцы, паклаў нашаму руку на лоб, як клапатлівы доктар хвораму, як старэйшы і мудрэйшы брат легкадумнаму малодшаму, як добры бацька любімаму сыну.
— Зайздрошчу я табе, Юры. Ёсць у цябе з кім душу адагрэць.
— Нічога, — суцяшаў сябар. — У цябе ўсё яшчэ наперадзе. А мне не зайздросці. Кажы сабе: магло быць і горш.
— А магло быць і лепш.
— А магло і лепш, — згаджаўся Юры. Тонкія далікатныя палыды яго пяшчотна церабілі валаскі на чужой мужчынскай галаве.
— Цярпенне, цярпенне... Шукаць, выглядваць, прыслухоўвацца, прымярацца. Была адна — фу, з дзіцем, трэба ты мне. I што яны яшчэ хочуць? Маску я сарваў з іх — нічога пад ёй няма. Усё — не вярнуць.
— Нічога, нічога, ты яшчэ малады.
— Малады, але без барады. (Наш таксама ўмеў адказваць дасціпна, нават у рыфму.) Што ж, трэба вера, цярпенне. Толькі так.
Я пакутаваў не менш за яго. Цікаўнасць раз’ядала мяне, як іржа жалеза. Нарэшце я адважыўся на крайні сродак.
Я пайшоў да самай апошняй — пробаў не было дзе ставіць — шлюхі, вядомай усяму інстытуту, акрамя, канечне, нашага святога героя, і сказаў шчыра, нічога лепшага не прыдумаўшы:
— Света, я заплачу табе сто рублёў (даляраў дзвесце на тыя савецкія грошы), калі ты з ім пераспіш. Мне кроў з носу трэба ведаць, як ён будзе паводзіцца з жанчынаю. Ты перакажаш мне ўсе дэталі, усе яго словы, дзеянні — да кожнай драбнічкі...
— I за гэта — сотку? — аблізнуўшы вусны, недаверліва перапытала Света. — Але навошта табе?
— Мая справа.
Света пайшла. Я толькі-толькі падрыхтаваўся цярпліва чакаць яе на калідоры, як праз дзесяць хвілін яна вылецела з пакоя куляю, задыханая, чырвоная, разгневаная.
— Пайшоў ты са сваімі грашыма!..
— Светка, — лавіў я яе за руку, — ну хоць слова!
Яна спынілася. Працадзіла неахвотна:
— Пачаў чытаць мне Багдановіча...
— Што-о-о?!
— ...I, як на зло, верш, які я ведаю і вельмі люблю. А ён ім сабраўся мяне заводзіць. Дык так гнюсна, фальшыва, кожны радок скажаючы, блытаючыся, ставячы абы-як націскі... Усё б я вытрымала, але не гэта!
Адсмяяўшыся, я дастаў з кішэні падрыхтаваныя чатыры дваццацьпяткі і працягнуў ёй:
— Заслужыла!
Яна адвяла маю руку і, гледзячы мне ў вочы, сказала раптам:
— А ведаеш, што я табе скажу? Ты са сваімі эксперыментамі пашляк яшчэ горшы, чым ён, — і, збягаючы па лесвіцы, перад тым, як знікнуць з маіх вачэй (але не з памяці), азірнулася: — Падумай над гэтым добра!
Вось думаю...
1997 г.
БУНІН-МАРЦІНКЕВІЧ
У палаце трое: стары, малады і яшчэ адзін — сярэдняга веку, з маленькім дзіцячым тварыкам і нечакана вялікімі, лупатымі, як у спакутаванага лемура, вачыма. Ён толькі пачынае ачомвацца пасля аперацыі і пакуль слаба разумее, дзе ён, хто ён і на якім ён увогуле свеце. Ложак яго каля акна.
Ад дзвярэй злева. як зайсці ў палату, ляжыць дзед — гатовы нябожчык. Бяскроўны твар яго зліваецца з белатой падушкі і нагадвае гіпсавую маску, выпушчаныя з-пад коўдры ручкі пакорліва складзены на грудзях — хоць свечку ўстаўляй. Толькі сухія вусны яго бязгучна варушацца, нібы дзед чытае сам па сабе адыходную малітву.
Нарэшце, ірэці, малады, ну як малады? — гадоў дваццаць пяць яму, — ложак якога насупраць чалавека-лемура, не ляжыць, а сядзіць. Падмасціў пад бок і пад спіну па падушцы, прыўзняўся, трымаючыся за перакладзіну над ложкам, і пазірае ў акно, на бальнічны двор і на гарадскую вуліцу, дзе так прыгожа дагарае марозна-звонкі вечар.
Падзалочаны промнямі развітальнага сонца дым з коміна нейкай пабудовы падымаецца ўгару — на мароз, і ад таго ілюзія, што ён і не падымаецца зусім, а стаіць, гэткім роўным, без сукоў і без галін ствалом якогась высокага дрэва.
Сонца пакрысе, праменьчык да праменьчыка, згортвае свой чырвоны веер. Нядаўна ўся сцяна палаты была асветленая, а цяпер толькі ў адным кутку застаўся ружовы сектар, і той увачавідкі меншае, меншае, каб неўзабаве знікнуць зусім.
— Зіма... Вечар, — задуменна кажа, гледзячы ў акно, малады. На яго румяным твары блукае радасная, ды што там радасная—шчаслівая ўсмешка. — Мы тут ляжым, а жыццё сабе ідзе... Вунь бабуля вядзе за ручку ўнучку... Апранутыя цёпла. Рукавіцы, шалікі, шапкі... Яшчэ б — мароз! Колькі прыблізна ад нашай палаты да вуліцы? Сцяна, шыбы, метраў пяцьдзясят газона... He так і многа. Калі расчыніць акно і крыкнуць — пачулі б. А на справе — касмічная адлегласць! Крык фізічны даляціць, а вось крык душы? Наўрад ці...
Такі ў яго бадзёры, пераканаўчы голас, такі прыгожы твар з маладой русявай шчацінкай, так блішчаць яго мяккія вільготныя вочы, такі ён сам увесь урачысты, заміраны, як бы асветлены нейкім унутраным ззяннем. Міжволі хочацца думаць і верыць, ці не Усявышні гэта вырашыў лішні раз злітасцівіцца з неразумных людзей, даць ім яшчэ адзін шанс, і спусціў да іх з нябёсаў свайго чарговага пасланца... Аналогія тым больш напрошваецца, што «пасланец» літаральна раскрыжаваны — у венах абедзвюх рук па кропельніцы, з грудзіны,
з-пад саменькага сэрца, тырчыць адна трубка, суровымі ніткамі пажывому да скуры прышытая і бурым ад крыві і ёду пластырам залепленая, са спіны — другая. Адна, як пупавіна з мацярынскім лонам, злучае яго з кіслародным вентылем у сцяне, другая апушчана ў бутлю на падлозе. Такой няхітрай сістэмай кісларод прачышчае хворае лёгкае, вымывае з яго сукровіцу і іншую пасляаперацыйную дрэнь. Усё гэта кружыцца ў бутлі, асядае на дно, пеніцца ружовымі бурбалкамі — не раўнуючы, брага ходзіць!
— Кожнаму сваё... Адным ляжаць, хварэць, пакутаваць, іншым — хадзіць па вуліцах, ездзіць у машынах і ў розным транспарце... Адным, як мы, дыхаць нежывым кварцаваным паветрам, ёдам, нашатыром, хлёркаю, нечыстотамі... Другім — бегаць на лыжах па заснежаным лесе, сярод заінелых елак, з якіх сыплецца сняжок на каўнер і на шапку... Дыхаць водарам свежага, адфільтраванага хвояю павет... павет...
КНІГІ ОНЛАЙН
