Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
Бурыя лясныя глебы характарызуюцца параўнальна высокай кіслотнасцю — pH у КСІ-выцяжцы хістаецца ў генетычных гарызонтах ад 4,0 да 5,0. Колькасць абменных асноў кальцыю, магнію і вадароду невысокая, з прыкметнай акумуляцыяй абменных катыёнаў кальцыю і магнію ў верхняй частцы профілю.
Гумус назапашваецца ў гумусава-акумулятыўным гарызонце ў значнай колькасці — да 8,0— 9,0 %. Уніз па глебаваму профілю колькасць гумусу паступова змяншаецца. У саставе гумусу гумінавыя кіслоты пераважаюць над фульвакіслотамі.
Бурая лясная глеба, якая развіваецца на рыхлым супеску, падасланым пяском
Асноўная колькасць большасці хімічных элементаў сканцэнтравана ў гумусавым гарызонце, уніз па профілю ідзе паступовае іх зніжэнне.
Бурыя лясныя глебы распаўсюджаны на ўзвышаных добра дрэніраваных участках. Заняты пераважна шыракалістымі і хвойнашыракалістымі лясамі, з ляшчынай у падлеску, з багатым разнатраўным покрывам.
3. ПАДЗОЛІСТАЯ
На Беларусі сустракаецца рздка. Фарміруецца пад полагам хвойнага лесу з мохавым ці мохава-хмызняковым наглебавым раслінным покрывам.
Развіваецца на марэнным суглінку. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ао — слабараскладзены лясны подсціл, які паступова пераходзіць у гарызонт А,А2 магутнасцю 2—3 см, моцна прафарбаваны гумусам; А2 — падзолісты (элювіяльны) гарызонт белаватай або белавата-шэрай афарбоўкі, сугліністы, нетрывалай слаявата-плітчатай структуры, пераход у наступны гарызонт няроўны; А2В — пераходны ад элювіяльнага да ілювіяльнага стракатаафарбаванага гарызонта; у ім чаргуюцца ўчасткі гарызонтаў А2 і В; участкі гарызонта А2 сфарміраваны ў выглядзе зацёкаў, кішэняў, кліноў магутнасцю 10— 50 см; В — ілювіяльны гарызонт чырвона-бурага колеру, сугліністы, вельмі шчыльны, камякавата-
Падзолістая глеба, якая развіваецца на марэнным суглінку
арэхавай структуры, якая данізу ўзбуйняецца да прызматычнай; па трэшчынах і на паверхні структурных асобных участкаў ёсць белаватая прысыпка і карычневыя нацечныя плеўкі. Гарызонт паступова пераходзіць з глыбіні каля 1 м у глебаўтваральную пароду (С).
Падзолістыя глебы пясчанага механічнага складу адрозніваюцца ад апісаных вышэй сугліністых глеб. Гарызонт As у іх вельмі светлай, амаль белай афарбоўкі, мучністы, бесструктурны, рэзка пераходзіць у ілювіяльны гарызонт В. Апошні менш расцягнуты, але выяўлены рэзка; нярэдка гэта шчыльна сцэментаваны слой, амаль воданепранікальны.
Падзолістыя глебы характарызуюцца рэзкім збядненнем на гліністыя часцінкі і паўтарачныя аксіды верхніх глебавых гарызонтаў і назапашваннем іх у ілювіяльным гарызонце (В). Маюць моцнакіслую або сярэднякіслую рэакцыю (pH у КСІ-выцяжцы 3,0—5,0), высокую ненасычанасць асновамі (40—85 %). Характарызуюцца нізкімі запасамі гумусу. Глебы вылучаюцца крайняй беднасцю на асноўныя элементы жыўлення раслін. Нездавальняючыя і фізічныя ўласцівасці. Акультурванне іх прадугледжвае вапнаванне, павышанае ўнясенне арганічных і мінеральных угнаенняў, павелічэнне магутнасці ворнага слоя да 22— 24 см, правільную апрацоўку.
Падзолістыя глебы займаюць каля 2 % тэрыторыі Беларусі. Ацэньваюцца нізкім банітаваным балам — 27. Гэта адпавядае ўраджаям зерневых каля 13 ц/га.
4. ДЗЯРНОВА-ПАДЗОЛІСТАЯ
Агульная плошча глеб на глінах і цяжкіх суглінках складае каля 90 тыс. га, з іх 80 % знаходзіцца на тэрыторыі Віцебскай вобласці (Верхнядзвінскі, Шаркоўшчынскі, Міёрскі раёны).
Развіваецца на цяжкім суглінку, што з глыбіні 30 см змяняецца глінай. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ав — ворны гарызонт цёмна-шэрага колеру, глыбіста-камякаватай структуры, суглінак цяжкі, густая каранёвая сістэма, пераход у наступны гарызонт выразны; Аг — падзолісты гарызонт шаравата-белаватага колеру, цяжкі суглінак, арэхавата-камякаватай структуры, пераход у наступны гарызонт няроўны, зацёкамі; В — ілювіяльны гарызонт чырвона-бурага колеру, гліна глыбістай структуры, шчыльны, рэдкая каранёвая сістэма, пераход у наступны гарызонт паступовы; С — глебаўтваральная парода, гліна чырванавата-бурага колеру, бурна закіпае ад узаемадзеяння з кіслатой.
Аграхімічныя ўласцівасці дзярнова-падзолістых глеб, якія развіваюцца на цяжкіх суглінках і глінах, характарызуюцца слабай насычанасцю асновамі. Яны бедныя на рухомыя формы фосфару і калію, змяшчаюць параўнальна высокую колькасць агульнага гумусу (2,0—4,0 %) нават пры разворванні прыродных угоддзяў. Характэрная адзнака апісаных глеб — неспрыяльныя водна-фізічныя ўласцівасці ворных гарызонтаў. Варта адзначыць, што побач з
моцнакіслымі ўчасткамі глеб часта сустракаюцца варыянты з pH больш за 5,6. Так што сярэднім паказчыкам pH у КСІ-выцяжцы для такіх глеб можна лічыць 5,0.
Дзярнова-падзолістыя глебы на цяжкіх суглінках і азёрна-ледніковых глінах маюць найбольшыя ў параўнанні з іншымі глебамі запасы мікраэлементаў (магній, хром, ванадый, бор, марганец, медзь і інш.). Гэтыя глебы маюць вялікія рэзервы мінеральнага Жыўлення раслін, але водна-фізічныя ўласцівасці іх у першую чаргу патрабуюць паляпшэння. Таму да ліку найважнейшых агратэхнічных мерапрыемстваў па аптымізацыі ўмоў жыццядзейнасці сельскагаспадарчых культур варта аднесці добрую запраўку глеб арганічнымі ўгнаеннямі, своечасовую і правільную іх апрацоўку.
5. ДЗЯРНОВА-
ПАЛЕВА-ПАДЗОЛІСТАЯ
Найболый буйныя масівы сканцэнтраваны ў Магілёўскай, Мінскай і Віцебскай абласцях; сустракаецца таксама ў Гомельскай і Гродзенскай. Глебы на лёсавых і лёсападобных суглінках займаюць 783,6 тыс. га, 6,2 % даследаванай плойічы.
Развіваецца на лёсавым суглінку. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ао — лясны подсціл магутнасцю каля 3 см; Аі — гуму-
Дзярнова-падзолістая глеба, якая развіваецца на цяжкім суглінку, што з глыбіні 30 см змяняецца глінай
савы гарызонт цёмна-шэрага колеру з бураватым адценнем, суглінак лёгкі пылаваты, дробнакамякаватай структуры, порысты, пераход у наступны гарызонт няроўны, паступовы; А2Ві — падзолісты гарызонт палевай афарбоўкі, звязны супесак, нетрывала-камякаватай структуры, танкапорысты, ушчыльнены, пераход у наступны гарызонт прыкметны; В2 — ілювіяльны гарызонт чырванавата-бурага колеру з асветленымі перарывістымі праслойкамі, суглінак лёгкі пылаваты, ушчыльнены, пласціністаарэхавай структуры, пераход паступовы; С — глебаўтваральная парода, пачынаецца з глыбіні каля 150 см, шаравата-палевы лёгкі пылаваты суглінак.
Дзярнова палева падзолістыя глебы, якія развіваюцца на лёсавых і лёсападобных суглінках (апошнія звычайна маламагутныя і на глыбіні каля 1 м падсцілаюцца марэнным суглінкам або пяском), даволі блізкія па сваіх уласцівасцях і таму пры характарыстыцы іх аб’ядноўваюць у адну групу.
Нягледзячы на некаторыя адмоўныя ўласцівасці (кіслая рэакцыя, мала гумусу, невысокае насычэнне асновамі, нізкая колькасць фосфару і калію), дзярновапалева-падзолістыя глебы характарызуюцца самай высокай натуральнай урадлівасцю сярод дзярнова-падзолістых глеб БССР. У параўнанні з іншымі гэтыя глебы багацейшыя на паглынутыя асновы кальцыю і магнію, на запасы
Дзярнова-палева-падзолістая глеба, якая развіваецца на лёсавым суглінку
пажыўных рэчываў і маюць лепшыя фізічныя ўласцівасці.
Глебы на пылаватых суглінках і самі глебаўтваральныя пароды лёгка размываюцца (і прамываюцца) вадой, што вядзе да ўтварэння яроў, катлавін, лагчын, мікразападзін. Таму рацыянальнае выкарыстанне дзярнова-палева-падзолістых глеб павінна ў абавязковым парадку прадугледжваць супрацьэразійныя мерапрыемствы.
6. ДЗЯРНОВА-ПАДЗОЛІСТАЯ НА МАРЭННЫХ СУГЛІНКАХ
Распаўсюджана ў раёнах канцова-марэнных адкладаў у Віцебскай вобласці і на поўначы Мінскай, асобныя ўчасткі гэтых глеб сустракаюцца і ў іншых абласцях.
Марфалагічная будова глебавага профілю: Ао — лясны подсціл магутнасцю 2—5 см; А, — гумусавы гарызонт шэрага колеру, лёгкі суглінак нетрывалай камякаватай структуры, густа пранізаны каранямі, рыхлы, валунчыкі, пераход у наступны гарызонт прыкметны, няроўны; Аз — падзолісты гарызонт шаравата-белаватага колеру, суглінак лёгкі, бесструктурны, ушчыльнены, рэдка пранізаны каранямі, валунчыкі; AsB — падзоліста-ілювіяльны стракатаафарбаваны гарызонт, у якім белаватыя зацёкі расчляняюць гарызонт В; В — ілювіяльны гарызонт чырвона-бурага колеру, суглінак сярэдні, валунны, прызматычнай структуры, шчыльны, пераход у ніжні га-
Дзярнова-падзолістая глеба, якая развіваецца на марэнных суглінках
рызонт слаба выяўлены, паступовы; С — мала змененая глебаўтварэннем марэна жоўта-бурага колеру, суглінак сярэдні, валунны, карбанатны, нетрывала-плітчатай структуры.
Аграхімічныя ўласцівасці дзярнова-падзолістых пясчаніста-сугліністых глеб шмат у чым залежаць ад ступені ападзоленасці іх, ад колькасці часцінак фізічнай гліны (больш за 0,01 мм). У моцнаападзоленых глеб, у якіх магутнасць Аг большая за 15 см або падзолісты гарызонт па магутнасці пераўзыходзіць гумусавы, колькасць гумусу ў ворным гарызонце невысокая—1,2—2,2 %. Часцей за ўсё гэта сярэднеі моцнаападзоленыя глебы. Сустракаюцца ў комплексе са змытымі. Займаюць каля 5,5 % тэрыторыі Беларусі. Характарызуюцца грываста-ўзгорыстым рэльефам. Моцна завалунены абломкамі крышталічных і вапнавых парод. Сума паглынутых асноў 2—10 мг-экв на 100 г глебы пры ступені насычанасці асновамі 40—80 %.
Паказчыкі pH хістаюцца ад 4,0 да 5,7, але часцей сустракаюцца глебы з сярэднякіслай рэакцыяй — pH у КСІ-выцяжцы 4,5—5,0.
Дзярнова-падзолістыя глебы на марэнных суглінках мала змяшчаюць азоту, фосфару. Колькасць кальцыю, магнію таксама невялікая. Крыху лепш забяспечаны абменным каліем.
Урадлівасць гэтых глеб можа быць высокай пры ўнясенні дастатковай колькасці арганічных і мінеральных угнаенняў і ліквідацыі лішняй кіслотнасці вапнаваннем глебы.
7. ДЗЯРНОВА-ПАДЗОЛІСТАЯ НА МАРЭННЫМ СУПЕСКУ, ПАДАСЛАНЫМ МАРЭННЫМ СУГЛІНКАМ
Сустракаецца ва ўсіх абласцях рэспублікі. Займае каля 31 % ворных зямель.
Марфалагічная будова глебавага профілю: Ао — лясны подсціл; Аі — гумусавы гарызонт светлашэрага колеру, супесак звязны, пясчаністы, валунны, нетрывалая камякаватая структура, рыхлы, пранізаны карэннем раслін, пераход у ніжні гарызонт прыкметны; А2В1 — падзоліста-ілювіяльны гарызонт шаравата-палевага колеру, унізе белаваты, бесструктурны, супясчаны, валунчыкі, пераход у ніжні гарызонт зацёкамі; Вг — ілювіяльны гарызонт чырвона-бурага колеру, марэнны суглінак, шчыльны, прызматычнай структуры, пераход паступовы; С — жоўта-буры марэнны суглінак.
КНІГІ ОНЛАЙН
