Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
Сярэдняя магутнасць торфу ў Беларусі 187 см з хістаннямі ад 143 см да 260 см.
Па адноснай колькасці прадуктаў распаду тканак, што страцілі клетачную будову, вылучаюць ступені распаду торфу: нераскладзены, вельмі слабараскладзены, добра раскладзены, моцнараскладзены, вельмі моцнараскладзены.
18. ТАРФЯНА-БАЛОТНАЯ
НІЗІННАГА ТЫПУ СЯРЭДНЕМАГУТНАЯ
Сустракаецца ва ўсіх абласцях. Асабліва буйныя масівы сканцэнтраваны ў Палескай нізіне.
Развіваецца на асакова-трысняговых торфах, падасланых пяскамі. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ао — спляценне каранёвых сістэм; Т — тарфяны гарызонт карычнявата-чорнага колеру; сярэднераскладзены, асакова-трысняговы торф, у верхняй частцы густа пераплецены каранямі раслін, пераход у наступны гарызонт добра выяўлены, няроўны; G — глеісты гарызонт блакітна-шэрага колеру, пясчаны, ушчыльнены, мокры.
У залежнасці ад батанічнага складу раслін, што ўтвараюць торф, і ад ступені яго распаду тарфяны гарызонт (Т) можа падраздзяляцца на падгарызонты (Ті, Т2 і г. д.).
Тарфяныя балотныя нізінныя глебы ўтвараюцца пад аўтатрофнай і мезатрофнай расліннасцю (асокі, трыснягі, гіпнавыя імхі, вольха, вярба і інш.) ва ўмовах залішняга ўвільгатнення жорсткімі грунтавымі водамі. Характарызуюцца слабакіслай або нейтральнай рэакцыяй (pH у КСІ-выцяжцы 5,0—6,5). Попельнасць глеб звыш 10 % і можа дасягаць 30—50 %. Маюць высокую ёмістасць паглынання—80—200мг-экв на 100 г глебы. Ступень насычанасці асновамі — 70—100 %. Колькасць азоту высокая — 2— 4 %, але ён знаходзіцца ў цяжка-
мабілізуемых формах. Фосфар у торфе знаходзіцца ў невялікіх колькасцях (0,1—0,4 %), за выключэннем некаторых травяных і альшанікавых балот, у торфе якіх фосфар можа назапашвацца ў выглядзе вівіяніту [Fe3(PO4)2 X X 8H2O]. Усе торфы бедныя на калій.
Тарфяныя гарызонты балотных глеб маюць нізкія паказчыкі шчыльнасці, высокую вільгацяёмістасць (400—900 %), слабую водапранікальнасць; слабая цеплаправоднасць вызначае неглыбокае прамярзанне балотных глеб зімой і вельмі маруднае адтаванне вясной.
Балотныя глебы — каштоўны зямельны фонд: пасля асушэння, культуртэхнічных і агратэхнічных мерапрыемстваў могуць быць пераўтвораны ў высокапрадукцыйныя ўгоддзі — ворныя землі, сенажаці, пашу. Маюць патрэбу ў фосфарных, калійных і медзеўтрымальных угнаеннях; у першыя гады асваення балотных глеб неабходна ўносіць і азотныя ўгнаенні.
19. ТАРФЯНА-БАЛОТНАЯ ВЕРХАВОГА ТЫПУ МАГУТНАЯ
150
G
Распаўсюджана галоўным чынам у паўночнай частцы Беларусі, на поўдні сустракаецца рэдка. Займае каля 1 % плошчы рэспублікі.
Тарфяна-балотная нізіннага тыпу сярэднемагутная глеба, якая развіваецца на асакова-трысняговых торфах, падасланых пяскамі
200
o л
Развіваецца на дрэўна-сфагнавых торфах. Марфалагічная будова глебавага профілю: Аг — ачос сфагнавы саламяна-жоўтага колеру, складаецца са слабараскладзеных сцяблінак моху з прымессю расліннага ападу; Ті — тарфяны гарызонт светла-бурага колеру; торф сфагнавы, рэдка з каранямі сасны, слабараскладзены, рэшткі добра захавалі сваю форму, насычан вадою;
Тг — тарфяны гарызонт бурага колеру; торф сфагнавы з каранямі сасны, сярэднераскладзены.
Тарфяна-балотныя верхавыя глебы фарміруюцца пры залішнім пераўвільгатненні атмасфернымі водамі пад вільгацялюбнай расліннасцю, якая развіваецца пры амаль поўнай адсутнасці ў вадзе кіслароду, пры невялікай колькасці пажыўных элементаў у субстраце і кіслай рэакцыі асяроддзя. У такіх умовах расліннае пркрыва прадстаўлена звычайна мохам сфагнумам, журавінамі, багуном, карлікавай сасной і іншымі алігатрофамі. Глебы маюць моцнакіслую рэакцыю асяроддзя (pH у КСІ-выцяжцы 2,5—3,8), нізкую попельнасць (2,0—5,0), ступень насычанасці асновамі—10—30 %. Характарызуюцца нізкай колькасцю як валавых, так і рухомых форм азоту, фосфару, калію, кальцыю, мікраэлементаў. Верхавы торф мае высокую вільгацяёмістасць—1000—1200 %; сухі торф добра адсарбіруе газы, у прыватнасці аміяк, што мае важнае зна-
Тарфяна-балотная верхавога тыпу магутная глеба, якая развіваецца на дрэўна-сфагнавых торфах
чэнне пры ўжыванні торфу ў подсціл.
Па ўзроўню • патэнцыяльнай урадлівасці тарфяна-балотныя верхавыя глебы значна ўступаюць тарфяна-балотным глебам нізіннагатыпу. У сельскай гаспадарцы могуць выкарыстоўвацца толькі пасля карэнных меліярацый: асушэння, вапнавання, унясення поўнага набору мінеральных угнаенняў і біялагічна актыўных рэчываў.
20. ПОЙМЕННАЯ
ДЗЯРНОВАЯ
СЛАБАРАЗВІТАЯ
Сустракаецца ў пойме Дняпра, Сожа, Прыпяці і іншых рэк.
Развіваецца на пясчаным алювіі. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ad — дзярніна, слаба пераплеценая каранямі травяністых раслін;
Аі — гумусавы гарызонт светлашэрага колеру, рыхлы слаісты пясок, структура не выражана, пераход у наступны гарызонт невыразны;
В — пераходны гарызонт бураватых тонаў, адзнак ілювіяльнасці не выяўляе, пясок рыхлы, алювіяльны, пераход у ніжні гарызонт не выяўлены;
С — слаісты пясчаны алювій.
Пойменныя дзярновыя слабаразвітыя глебы фарміруюцца звычайна ва ўмовах прырэчышчавай часткі поймы. Пры пераходзе з
Пойменная дзярновая слабаразвітая глеба, якая развіваецца на пясчаным алювіі
рэчышча ў пойму рэзка змяншаецца хуткасць цячэння вады, што выклікае асяданне ў прырэчышчавай частцы поймы вялікай колькасці завіслых часцінак, перш за ўсё пясчаных. На ход глебаўтваральнага (дзярновага) працэсу ў гэтых умовах вялікі ўплыў аказваюць алювіяльныя працэсы. У выніку фарміруюцца прымітыўныя глебы з маламагутным, слаба дыферэнцыраваным у марфалагічных адносінах глебавым профілем, з выяўленай слаістасцю алювіяльнага генезісу. Грунтавыя воды залягаюць на глыбіні 2,5—3 м і болей. Пасля спаду паводкавых вод гэтыя глебы хутка робяцца фізіялагічна сухімі, што прыводзіць да паслаблення росту і развіцця травянога покрыва, а нярэдка і да яго «Выгарання».
Пойменныя дзярновыя слабаразвітыя на рыхлых слаістых пясках глебы бедныя на гумус, колькасць якога дасягае 1—2 % у гумусавым гарызонце. Яны бедныя на рухомыя злучэнні азоту, калію. Характарызуюцца блізкай да нейтральнай рэакцыяй асяроддзя. Маюць нізкую натуральную ўрадлівасць і, як правіла, разворванню не падлягаюць.
21. ПОЙМЕННАЯ
ДЗЯРНОВА-
ГЛЕЯВАТАЯ
Сустракаецца у далінах рэк з вельмі разгалінаванай цэнтральнай поймай.
Развіваецца на сугліністым алювіі. Марфалагічная будова ілебавага профілю: Ad—дзярновы
гарызонт, шэры, шчыльны, густа пераплецены карэннем травяністых раслін;
Аі — гумусавы гарызонт, буравата-шэры, камякавата-зярністай структуры, сугліністы, густа пранізаны каранямі раслін, многа ржава-бурых плям, пераход у ніжні гарызонт-паступовы;
В — пераходны гарызонт, бураафарбаваны, сугліністы, ушчыльнены, пераход у наступны слаба выяўлены;
Bg — пераходны гарызонт, буры, з шызымі і ржавымі плямамі, шчыльны, сугліністы, паступова пераходз.іць у слаістую заглееную глебаўтваральную пароду (СД).
Пойменныя дзярнова-глеяватыя глебы на сугліністым алювіі развіваюцца пры адносна неглыбокім заляганні грунтавых вод (1 — 2 м), капілярная паласа якіх знаходзіцца ў межах глебавага профілю. Гэта абумоўлівае развіццё заглейвання ў ніжняй частцы профілю, а таксама працэсаў гідрагеннай акумуляцыі злучэнняў жалеза, карбанатаў. Фарміруюцца звычайна ў нэнтральнай частцы поймы пераважна на сугліністым алювіі.
Багаты на элементы жыўлення, асновы, арганічнае рэчыва алювій, а таксама добрыя ўмовы ўвільгатнення за кошт жыўлення грунтавымі водамі ствараюць спрыяльныя ўмовы для росту лугавой расліннасці і развіцця дзярновага працэсу. Таму гэтыя глебы звычайна маюць добра выяўлены гумусавы профіль з выразнай зярністай або камякавата-зярністай структурай.
Пойменныя дзярнова-глеяватыя глебы на сугліністым алювіі змяшчаюць 3—8 % гумусу. Рэакцыя іх найчасцей бывае блізкай да нейтральнай. Ступень насычанасці асновамі высокая —■ 70—95 %. Маюць вялікі патэнцыяльны запас элементаў жыўлення.
Выкарыстоўваюцца ў якасці сенакосных угоддзяў, а таксама для вырошчвання агароднінных культур. Для павышэння ўрадлівасці патрабуюцца паверхневае або карэннае паляпшэнне, унясенне ўгнаенняў. На лугах з рэдкім травастоем пры неабходнасці падсяваюць сумесі кармавых траў.
22. ДЗЯРНОВАПАДЗОЛІСТАЯ МОЦНАЗМЫТАЯ
Шырока распаўсюджана ў БССР.
Развіваецца на марэнных суглінках. Марфалагічная будова глебавага профілю: Ав — ворны гарызонт шаравата-бурага колеру, сярэднесугліністы, валунны, камякавата-глыбістай структуры, пераход у наступны гарызонт слаба выяўлены; В — ілювіяльны гарызонт чырвона-бурага колеру, сярэдні марэнны суглінак, шчыльны, прызматычнай структуры, пераход у ніжні гарызонт паступовы; С — глебаўтваральная парода, сярэдні марэнны суглінак жоўта-бурага колеру.
Апісаная глеба ўваходзіць у
Пойменная дзярнова-глеяватая глеба, якая развіваецца на сугліністым ал ювіі
50
100
150
склад эрадзіраваных глеб. Да гэтай групы адносяць таксама слабаі сярэднязмытыя глебы. Слабазмытыя глебы характарызуюцца частковым, нязначным разбурэннем ворнага гарызонта :— глеба ў цэлым захоўвае звычайную будову свайго профілю. Моцнаэрадзіраваныя дзярнова-падзолістыя глебы характарызуюцца поўным разбурэннем і змывам гумусавага і падзолістага гарызонтаў — разворваецца ілювіяльны гарызонт.
Эрадзіраваныя глебы істотна адрозніваюцца ад сваіх неэрадзіраваных аналагаў не толькі разбурэннем генетычнага профілю, але і пагоршаннем водна-фізічных і аграхімічных уласцівасцей — меншай вільгацяёмістасцю, паніжанай колькасцю гумусу, пагоршаннем структуры і г. д.
У барацьбе з эрозіяй глеб прымяняюць агратэхнічныя, лесамеліярацыйныя і гідратэхнічныя меры.
На поўначы БССР (пераважаюць марэннасугліністыя глебы, кароткія схілы) праяўляецца водная эрозія ў выглядзе плоскаснага змыву. У цэнтры, дзе глебы развіваюцца пераважна на пылаватых суглінках з больш доўгімі схіламі, распаўсюджана водная эрозія ў выглядзе змыву і размыву глебы з утварэннем яроў. Пясчаныя, радзей супясчаныя і тарфяна-балотныя глебы поўдня падвержаны ветравой эрозіі.
200
Дзярнова-падзолістая моцназмытая глеба, якая развіваецца на марэнных суглінках
КЛЮЧ ДА ВЫЗНАЧЭННЯ ТЫПАЎ ГЛЕБ
1. Глебы распаўсюджаны на пазапойменных тэрыторыях 21
+ Глебы распаўсюджаны ў поймах рэк 8
2. На паверхні глебы залягае арганагенны гарызонт, які змяняецца шызавата-шэрым глеістым гарызонтам . 3
КНІГІ ОНЛАЙН
