Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
У наш час метады расліннай індыкацыі актыўна выкарыстоўваюцца пры вывучэнні сельскагаспадарчых угоддзяў, воднага балансу расліннага покрыва, пры біягеахімічных пошуках рудных радовішчаў і г. д. Асабліва плённым аказалася выкарыстанне раслін-індыкатараў пры вывучэнні саставу і ўласцівасцей глеб.
Вялікае практычнае значэнне мае выкарыстанне расліннай індыкацыі для вызначэння забяспечанасці глебы элементамі жыўлення. Дыягнастычныя адзнакі для вызначэння недахопу ў глебе элементаў мінеральнага жыўлення па афарбоўцы лісця як культурных, так і дзікіх раслін вывучалі многія вучоныя. Было вызначана, што частковае абясколерванне і пажаўценне лісця ад цэнтральнай жылкі ў напрамку да краёў да жаўтаватазялёнага і аранжавага колеру з пачырваненнем жылак назіраецца ў раслін пры недахопе азоту ў глебе.
Жаўтавата-бурыя, жаўтавата-зялёныя і хларатычныя па-
лоскі і плямы паяўляюцца на лісці пры магніевым галаданні. Пажаўценне пачынаецца на пласцінках лісточкаў, у той час як жылкі застаюцца яшчэ зялёнымі.
Цёмна-зялёная, цьмяна-пурпурная, шэра-фіялетавая афарбоўка лісця раслін за кошт разбурэння хларафілу і развіцця антацыяну сведчыць пра фосфарнае галаданне.
Пажаўценне з паяўленнем бронзавай, жоўта-карычневай, жоўта-белай плямістасці, якая развіваецца ад краю да сярэдзіны ліста, назіраецца пры недахопе калію ў глебе.
Пры недастатковым утрыманні ў глебе жалеза ў раслін развіваецца плямісты хлароз — абясколерванне лісця, паяўленне светла жоўтай афарбоўкі.
Пры недахопе азоту, фосфару, калію, магнію пашкоджваецца старое ніжняе лісце, а пры дэфіцыце ў глебе кальцыю, жалеза, бору—у першую чаргу маладзейшае верхавінкавае.
Кіслотнасць — адна з найважнейшых уласцівасцей глебы. Павышаная кіслотнасць мае адмоўны ўплыў на рост і развіццё большасці культурных раслін. Аб рэакцыі глебы можна меркаваць не толькі па даных лабараторных аналізаў, але і на раслінах-індыкатарах.
Індыкатарам кіслотнасці можа быць пустазелле ў пасевах сельскагаспадарчых культур. Так, аб павышанай кіслотнасці глебы сведчыць масавае з’яўленне рамонку непахучага ў пасевах пшаніцы, свінакропу ў пасевах ячменю.
Несумненны інтарэс уяўляе раслінная індыкацыя забяспечанасці глебы азотам. Вядома шмат відаў раслін-індыкатараў, якія паказваюць на багацце азоту ў глебе.
Існуе даволі строгая прымеркаванасць пэўных відаў раслін да глеб рознай ступені ўвільгатнення. Індыкатарамі пастаянна пераўвільготнеыых глеб з’яўляюцца гіграфіты (лотаць балотная, асака лісіная, чысцік балотны, шалфей паніклы і інш.). Індыкатарамі глеб умеранага ўвільгатнення з’яўляюцца мезафіты (герань лугавая, баршчэўнік сібірскі, лаганец асенні і інш.). На сухіх глебах растуць ксерафіты (палын раўнінны, цмен пясчаны, каціная лапка двухдомная, ястрабок валасісты).
Паводле характару расліннасці можна рабіць вывады і пра механічны састаў глебы. У розных геаграфічных зонах механічны састаў глеб па-рознаму выяўляецца ў размеркаванні расліннасці. У сярэдняй тайзе да пяскоў прымеркаваны саснякі лішайнікавыя і бруснічныя, да супескаў — саснякі бруснічныя і зеле-
намошныя з другім ярусам з елкі, да суглінкаў і глін — ельнікі зеленамошныя.
У рабоце настаўніка шмат магчымасцей і спосабаў рэалізацыі інфармацыі пра раслінныя індыкатары ўласцівасцей глеб — вучэбныя экскурсіі на прыроду, работа ў вучнёўскай брыгадзе, сельскагаспадарчае даследніцтва і інш. Па заданню настаўніка-школьнікі могуць сабраць і зманціраваць гербарый раслініндыкатараў, якія нясуць інфармацыю аб розных уласцівасцях глеб (кіслотнасць, забяспечанасць элементамі жыўлення, водны рэжым) і іх складзе. Матэрыялы па расліннай індыкацыі глеб узбагацяць школьны краязнаўчы музей, павысяць эфектыўнасць натуралістычнай работы. Выкарыстанне ведаў пра раслінную індыкацыю ў вучэбным працэсе несумненна будзе садзейнічаць фарміраванню ў школьнікаў больін глыбокіх і разнастайных ведаў аб прыродзе, яе адзінстве, законах яе жыцця.
Дадатак
ПАЛЯВЫ ЖУРНАЛ ДЛЯ АПІСАННЯ ГЛЕБ
Разрэз №Дата
Прывязка (месцазнаходжанне) глебавага разрэзу
Агульны рэл ье ф
Мікрарэльеф
Месцаразмяшчэнне разрэзу адносна рэльефу
Расліннасць (угоддзе, яго культурны стан)
Мацярынская і падсцілачная парода
Узровень глебава-грунтавых вод
Глыбіня і характар закіпання карбанатаў ад НСІ
Адзнакі забалочанасці, засоленасці і іншыя характэрныя асаблівасці
Разрэз
Узоры, гарызонт і глыбіня іх узяцця, CM
Апісанне гарызонтаў: назва, колер, механічны склад, структура, шчыльнасць, будова, уключэннкі новаўтварэнні, вільготнасць, характар сцяны
Гарызонты
магутнасць, см
знак
Рысунак глебавага разрэзу
0 см 40 80 120 160 200 240
Назва глебы
Выкарыстаная літаратура
Асташкнн Н. Д. Прнродные ресурсы БССР.— Мннск, 1970.— 459 с.
Афанасьева Т. В. н др. Почвы СССР.— М., 1979.— 380 с.
Бордон В. Е. Этот самый обыкновенный кварц.— МннСк, 1980.— 80 с.
Дерягнн Б. В.. Федосеев Д. В. Алмазы делают хнмнкн.— М., 1980,— 128 с.
Кантор Б. 3. Коллекцвоннрованне мннералов.— М., 1982.— 173 с.
Каурнчев 14. С. н др. Почвоведенне.— М., 1982.— 496 с.
Макевннн С. Г., Вакулнн A. А. Охрана прнроды.— М., 1983.— 170 с.
Мнловскнй A. В., Кононов О. В. Мннералогня.— М., 1982.— 311 с.
Мнтчелл Рнчард С. Названне мннералов. Что онн означают?/Пер. с англ.— М., 1982.— 248 с.
Энцыклапедыя прыроды Беларусі: У 5 т,— Мінск, 1983—1986.— Т. 1—5.
'^ЗМЕСГ^
УВОДЗІНЫ 5
ПРЫРОДНЫЯ ЎМОВЫ ТЭРЫТОРЫІ БССР 6
МІНЕРАЛЫ 11
ГОРНЫЯ ПАРОДЫ 45
ГЛЕБЫ 61
ВЫКАРЫСТАНАЯ ЛІТАРАТУРА 110
Владямнр Леоновяч Федотов
Александр Марковяч Цытленок
МННЕРАЛЫ, ГОРНЫЕ ПОРОДЫ М ПОЧВЬі РОДНОГО КРАЯ
Кннга для учнтеля
Мннск, нздательство «Народная асвета» На белорусском языке
Рэдактар Г. С. Уварава
Мастак Ю. М. Ц ю р ы н Мастацкі рэдактар A. I. Раманцоў Тэхнічны рэдактар М. Р. Каліберава
Карэктар 3. М. Г р ы ш э л і
ІБ № 2044
Здадзена ў набор 18.07.86. Падпісана ў друк 05.08.87. AT 15098. Фармат 70Х Юв'/згПапера афсетная № 2. Гарнітура літаратурная. Афсетны друк. Умоўн. друк. арк. 4,9-|-0,26 форз. Умоўн. фарба-адбіт. 20,83. Ул.-выд. арк. 6,414-0,18 форз. Тыраж 10000 экз. Заказ 2680. Цана 60 к.
Выдавецтва «Народная асвета> Дзяржаўнага камітэта БССР па справах выдавецтваў, паліграфіі і кніжнага гандлю. 220600 Мінск, праспект Машэрава, 11.
Мінскі ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга паліграфкамбінат МВГІА імя Я. Коласа. 220005 Мінск, Чырвоная, 23.
МІНЕРАЛЫ
Мінералы выкарыстоўваліся першабытным чалавекам у якасці прылады працы амаль 2 млн гадоў назад. Цяпер вядома каля 3000 мінеральных відаў, з іх больш за 500 найбольш значных па распаўсюджанню і практычнай каштоўнасці. Штогод на нашай планеце адкрываецца каля 30 новых мінералаў або іх разнавіднасцей.
Мінералы і пашыраныя, і рэдкія ў роўнай ступені маюць цікавасць для тых, хто вывучае гісторыю Зямлі. Іх практычнае значэнне ўзрастае па меры развіцця чалавечай думкі. Усё новыя і невядомыя раней уласцівасці выяўляе звычайны кварц, а высакароднае золата і ззяючы алмаз сталі «працаўнікамі» і актыўна дапамагаюць чалавеку на Зямлі і ў космасе.
A
Алмаз
МІНЕРААЫ
Антыманіт
ПРАДМЕТНЫ ПАКАЗАЛЬНІК
Апал
Апатыт
Араганіт
Артаклаз
Б
Барніт
Берыл
в
Вівіяніт
л
т
Г
Лабрадор
Танталіт
Ліманіт
Тапаз
Галіт
Турмалін
Гематыт
м
Гётыт
Магнетыт
Ф
Гіпс
Гранат
Манацыт
Марказіт
Фасфарыт Фенакіт
д
Медзь Мускавіт
Флюарыт
Даламіт
X
Дыстэн
п
Халцэдон
Пірацін
Халькапірыт
Золата
Пірыт
Хларыт
I
Р
ц
1
Рутыл
Цыркон
Ільменіт
к
с
Сідэрыт
ш
Шэеліт
Кабальцін
Сільвін
Кальцыт
Стаўраліт
э
Касітэрыт
Сфалерыт
Кварц
Сфен
Эпідот
ГОРНЫЯ ПАРОАЫ
ПРАДМЕТНЫ ПАКАЗАЛЬНІК
A
г
л
Абсідыян
Гаручы сланец
Ліпарыт
Андэзіт
Гнейс
Граніт
п
Б
д
Парфірыт
Базальт
Пегматыт
Баксіт
Дыярыт
Бурштын
с
в
Вугаль
Вугаль буры
Вулканічны туф
к
Кварцыт
Сіеніт
°-
МІНЕРАЛЫ, ГОРНЫЯ ПАРОДЫ 1 ГЛЕБЫ
РОДНАГА КРАЮ
Што можа быць прыгажэй і цудоўней? Зрабі крок у гэты незвычайны свет — і табе адкрыецца яго разнастайнасць і багацце, стане больш зразумелым і даражэйшым той куточак навакольнай прыроды, які мы называем Радзімай. Як утвараюцца горныя пароды і глебы? Якія іх уласцівасці, склад і паходжанне? Чым карысныя мінералы, дзе іх можна сустрэць на тэрыторыі рэспублікі і краіны? Нарэшце, як вызначыць мінералы, горныя пароды, глебы і скласці іх калекцыі? Адказы на гэтыя і іншыя пытанні чытач знойдзе ў прапанаванай кнізе.
я
КНІГІ ОНЛАЙН
