Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
Суцэльныя масіўныя або зярністыя агрэгаты, украпіны зярнят няправільнай формы. Крышталі таблітчатай, бінірамідальнай, бочкападобнай, слупкаватай формы. Сустракаюцца рэдка.
Галоўны рудны мінерал кобальтнікелевых радовішчаў. Выяўлены на Паўночным Урале, у Прыморскім краі, на Каўказе, у Крыме і Падоліі. На Беларусі сустракаецца ў межах буйных паласавЬіх магнітных анамалій Беларускага масіву ў біятытавых гнейсах, абагачаных іншымі ферамагнітнымі мінераламі (магнетыт, ільменіт).
Індыкатар поліметалічных радовішчаў.
Прымяняецца для атрымання жалеза.
9. ХАЛЬКАПІРЫТ — CuFeS2
Назва дадзена па саставу; медзеўтрымальны мінерал, падобны знешнім выглядам на пірыт. Сінонім — медны калчадан.
Колер латунна-, меднаабо залаціста-жоўты. Бляск металічны. Цвёрдасць 3,5—4. Крохкі. Рыса чорная са слабым зеленаватым адценнем. Нярэдка назіраецца вясёлкавая або сіняя пабегласць. Спайнасць недасканалая. Злом ракавісты або няроўны. Шчыльнасць 4,1—4,3. Вядомы дзве мадыфікацыі халькапірыту — тэтраганальная і кубічная.
Асноўныя радовішчы вядомы ў Казахстане, Сярэдняй Азіі, Грузіі, Арэнбургскай вобласці, Краснаярскім краі, Чыцінскай вобласці. На Беларусі ўстаноўлены перспектыўныя ў адносінах здабычы руда-
праяўленні медзі. Анамальныя рудапраяўленні сустракаюцца ў пародах бераставіцкага гарызонта Брэсцкай упадзіны, Палескай седлавіны і заходняга склону Жлобінскай седлавіны. Меднае арудненне прадстаўлена выдзяленнямі халькапірыту, барніту, хальказіну, самароднай медзі. Асаблівую цікавасць маюць верхнедэвонскія адклады Аршанскай упадзіны і перма-трыясавыя пароды Прыпяцкага прагіну, дзе зафіксавана павышаная колькасць сульфідаў медзі.
Асноўная руда на медзь.
10. БАРНІТ — Cu5FeS4
Названы ад імя аўстрыйсшга мінералога Ігнаціуса фон Борна (1742—1791). Сінонім — стракатая медная руда.
Колер цёмны, бронзава-чырвоны П з яркай сіняй і фіялетавай пабегласцю. Бляск паўметалічны. Цвёрдасць 3. Рыса шэрая да чорнай. Спайнасць слаба выражана. ’ . Злом паўракавісты або няроўны. Крохкі. Шчыльнасць 5,06—5,08. Я Сустракаецца ў чатырох палі■ морфных мадыфікацыях (тэтраі трыганальнай, радзей кубічS най).
Суцэльныя масы, украпіны зярнят. Крышталі рэдкія. Развіты пераважна ў гідратэрмальных радовішчах. 3 пірытам, халькапірытам, сфалерытам і інш. сустракаецца на Урале, у Арменіі, Азербайджане, Казахстане. На Беларусі распаўсюджаны аналагічна халькапірыту.
Змяшчае да 63 % медзі. Руда на медзь.
11. КАБАЛЬЦІН — Co [AsS]
Названы па колькасці кобальту (да 35 %).
Часам прысутнічае да 3 % нікелю, 8 % жалеза (радзей да 16 % феракабальціну).
Колер белы, сталёва-шэры з характэрным ружаватым або бэзавым адценнем. Бляск моцны металічны. Цвёрдасць 5,5. Рыса шаравата-чорная. Спайнасць дасканалая. Злом няроўны, ракавісты. Крохкі. Шчыльнасць 6,1—6,4. Сінгонія кубічная.
Зярністыя, шчыльныя агрэгаты, крышталі кубічнай формы.
Буйныя радовішчы сустракаюцца рэдка. Адзначан у Азербайджане, Казахстане, на Урале і Алтаі. На Беларусі — у эфузіўных паро-
дах валынскай серыі верхняга пратэразою (Палеская седлавіна) у асацыяцыі з хальказінам, кавелінам, халькапірытам і самароднай меддзю.
Асноўная руда на кобальт.
12. ГАЛІТ— NaCl
Назва ад грэчаскага слова, што азначае «соль».
У чыстым выглядзе бясколерны, белы. Ад прымесей набывае шэры, жоўты, ружовы, чырвоны, буры, блакітны і сіні колер. Характэрная сіняя афарбоўка ўласціва галіту, які сустракаецца з сільвінам. Бляск шкляны. Цвёрдасць 2—2,5. Рыса белая. Шчыльнасць 2,168. Спайнасць вельмі дасканалая. Злом ракавісты. Сінгонія кубічная. Смак салёны. Зярністыя масы, кубічныя крышталі.
12 13
Радовішчы: на Урале, у Данбасе, Іркуцкай вобласці. На Беларусі у Гомельскай вобласці (Давыдаўскае і Мазырскае радовішчы).
Сыравіна для атрымання салянай кіслаты. Ужываецца ў харчовай, хімічнай прамысловасці, металургіі, керамічнай вытворчасці.
13. СІЛЬВІН — KC1
Названы па імю галандскага хіміка з Лейдэна Сільвіуса дэ ля Баш (1624—1672).
Колер ружовы, ярка-чырвоны. Бывае бясколерны. Бляск шкляны. Цвёрдасць 2. Рыса белая. Спайнасць вельмі дасканалая. Злом няроўны. Крохкі. Шчыльнасць 1,99. Сінгонія кубічная. Гаркавата-салёны. Зярністыя, шчыльныя масы, крышталі.
Радовішчы: у Пермскай вобласці, Заходняй Украіне, Казахстане, Сярэдняй Азіі. На Беларусі — Старобінскае (Мінская вобласць), Петрыкаўскае (Гомельская вобласць) радовішчы.
Сыравіна для атрымання калійных угнаенняў.
14. ФЛЮАРЫТ — CaF2
Назва ад лацінскага «флюарэ» — «цякучы».
Колер белы, жоўты, аранжавы, ружовы, чырвоны, буры, зялёны, зеленавата-блакітны, зеленаватафіялетавы, фіялетавы, фіялетавасіні, фіялетава-чорны, густа-ліловы,' бэзавы, шэры, пурпуровы, малінавы. Бывае бясколерны. Ня-
рэдка ў адным куску рознага колеру назіраецца занальная афарбоўка і плямістае размеркаванне колеру. Бляск шкляны. Цвёрдасць 4. Рыса белая, бясколерная. Спайнасць дасканалая. Злом няроўны. Крохкі. Шчыльнасць 3,8. Сінгонія кубічная. Люмінесцыруе ва ультрафіялетавых катодных прамянях пры награванні. Свячэнне фіялетавае, жоўта-зялёнае і чырвонае, абумоўлена наяўнасцю рэдказямельных элементаў (еўропію, ітэрбію).
Зярністыя, шчыльныя, ■ зямлістыя масы; прамяністыя, какардавыя агрэгаты, буйнакрышталічныя друзы, крышталі правільнай кубічнай формы, няправільныя зярняты. Разнавіднасці: хларафан — флюарыт з зялёнай фосфарасцэнцыяй, антазаніт — цёмна-фіялетавая разнавіднасць, пры трэнні пахне азонам, ратаўкіт — бруднаваты зямлісты флюарыт, ітэрафлюарыт — па змяшчэнню ітэрыю.
Радовішчы: у Цэнтральным Казахстане, Сярэдняй Азіі, Усходнім Забайкаллі, на ўзбярэжжы Карскага мора, у Маскоўскай вобласці. На Беларусі сустракаецца ў гранітах Жыткавіцкай метасаматычнай зоны (крышталічны фундамент поўдня рэспублікі) разам з тапазам, шэелітам, гематытам, сфалерытам і іншымі мінераламі гідратэрмальнага паходжання.
Выкарыстоўваецца ў металургіі (у якасці флюсу), у шкляной, керамічнай, хімічнай прамысловасці, у оптыцы, у працэсе атрымання алюмінію, фторапалімераў для хімічнага машынабудавання і ракетабудавання, а таксама для вырабу магнітафонных стужак, штучных пакрыццяў спартыўных збудаванняў, крывяносных сасудаў; у касмічных даследаваннях і ваеннай тэхніцы.
15. КВАРЦ — SiO2
Назва ад саксонскага слова, якое азначае «сякучыя (папярочныя) жылы».
Колер белы, малочна-белы, шэры, ружовы, фіялетавы, дымчаты, зялёны, чорны. Бывае бясколерны. Некаторыя выразнакрышталічныя разнавіднасці па афарбоўцы атрымалі ўласныя назвы: горны крышталь — бясколерны і зусім празрысты, дымчаты кварц (раухтапаз) — светла-шэры або светлабуры, цытрын — жоўты або лімонна-жоўты, аметыст — фіялетавы, малочны, кварц — белы, непразрысты, кварц ружовы, кварц блакітны, аванцюрын — жаўтаваты або мігатлівы буравата-чырвоны, празем — зялёны, марыён — чорны. Бляск шкляны, на зломе ў суцэльных масах тлуставаты. Цвёрдасць 7. Рысы не дае. Спайнасць недасканалая. Злом няроўны, ракавісты. Шчыльнасць 2,65.
Суцэльны, шчыльны, рыхлы; украпіны, няправільныя ізаметрычныя зярняты, асобныя крышталі або друзы. Крышталі нарослыя або ўрослыя. Маюць форму mac-
16. ХАЛЦЭДОН — SiO2
15
ціграннай прызмы, увенчанай з аднаго або абодвух канцоў шасціці трохграннай пірамідай. У напрамку да вяршыні крышталь звужваецца. Грані прызм пакрыты папярочнай штрыхоўкай. Mae моцныя п’езаэлектрычныя ўласцівасці.
Адна з самых магматычных, метамарфічных і асадкавых горных парод. У пегматытах яго крышталі часам дасягаюць у даўжыню 5,5 м і маюць масу каля 40 т. У Казахстане знойдзены гіганцкі крышталь чорнага крышталю масай 70 т. Радовішчы: на Урале, Алтаі, Казахстане, Паміры, у Забайкаллі, на Алдане, у АнгараІлімскім і Ангара-Канскім раёне поўдня Сібірскай платформы, у Якуціі, Грузіі, Маскоўскай і Уладзімірскай абласцях. На Беларусі шырока распаўсюджаны пароды кварцавага складу. Гэта граніты, гнейсы крышталічнага фундамента і высакаякасныя кварцавыя пяскі (Гомельская вобласць).
Кварц мае вялікае практычнае значэнне. Выкарыстоўваецца ў электратэхніцы, ультрагукавых прыборах, оптыцы, тэлемеханіцы і аўтаматыцы, шкляной, керамічнай, хімічнай прамысловасці; у пошукавых геалагічных работах, пры касмічных даследаваннях, вывучэнні глыбінь акіяна.
Назва паходзіць ад старажытнага слова Халцэдон, або Калчадон,— горада Біціньі на ўзбярэжжы Мармуровага мора ў Малой Азіі. Скрытакрышталічная тонкавалакністая разнавіднасць кварцу.
Розны па знешняму выгляду, колеру і будове, што выклікала вялікую колькасць назваў. У асноўным вылучаюць два віды: халцэдон з характэрнай жаўлаковай (канкрэцыйнай) структурай і параўнальна аднастайнай афарбоўкай і агат, для якога характэрна палоскавая будова. Кожны від мае свае разнавіднасці. Звычайна да халцэдону адносяць мікравалакністыя агрэгаты кварцу. Аптычныя ўласцівасці валокан не з’яўляюцца поўнасцю аналагічнымі аптычным уласцівасцям кварцу. Паказчык праламлення (1,533—1,539) ніжэйшы, чым у кварцу.
Колер шэры, малочна-шэры, блакітнаваты, буры. Бляск васковы або матавы. Цвёрдасць 6,5—7. Рысы не дае. Спайнасць адсутнічае. Злом няроўны, плоскаракавісты, часам стрэмкавы. Шчыльнасць 2,55—2,65. Mae выгляд застыўшай студзіны. Пры трэнні ў цемнаце іскрыцца. Гэта з’ява
атрымала назву трыбалюмінесцэнцыі.
Нацечны, шчыльны, міндалепадобны. Утварае псеўдамарфозы па іншых мінералах і арганічных рэштках.
Разнавіднасці халцэдону: крэмень, забруджаны гліністымі прымесямі, на зломекраі вострарэжучыя, колер шэры, буры, жоўты; сердалік (карнеол) — чырвоны; сардэр — бура-карычневы; сапфірын — малочна-сіні; хрызапраз — яблычна-зялёны; геліятроп (крывавы камень) — зялёны з яркачырвонымі плямамі; плазма — цыбульна-зялёны; яшма — стракатаафарбаваны халцэдон палоскавай або занальнай будовы; агат — канцэнтрычна складзены халцэдон.
Радовішчы: на Урале, Каўказе, у Крыме, ва Усходняй Сібіры, у Кузбасе, Карэліі, на Камчатцы. На Беларусі сустракаецца ў раёне Пінска, у Віцебскім раёне (г. п. Руба, в. Вярхоўе, Гралева).
Выкарыстоўваецца як паліровачны матэрыял, у хімічным прыборабудаванні, для вытворчасці электралічыльнікаў, компасаў, гадзіннікаў, шарыкаў для падшыпнікаў, апорных прызм, у ювелірнай вытворчасці. Кіслотаўстойлівая сыравіна.
17. АПАЛ — SiO2-nH2O
Назва ад лацінскага слова «опалус», якое бярэ пачатак ад санскрыцкага «ўпала», г. зн. «каштоўны камень».
КНІГІ ОНЛАЙН
