Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
Сустракаецца ў выглядзе добра ўтвораных крышталяў у форме чатырохгранных прызм з пірамідальнымі галоўкамі; часам біпіра-
мідальныя крышталі са скрыўленымі гранямі.
Буйныя цырконы вельмі рэдкія, сустракаюцца пераважна ў россыпах, дзе ўтвараюць асноўныя скопішчы, прыдатныя для прамысловай распрацоўкі.
Радовішчы: у Хібінах, на Урале, Алтайскім хрыбце. На Беларусі Мікашэвіцка-Жыткавіцкі выступ крышталічнага фундамента перспектыўны на комплексныя ільменіт-рутыл-цырконавыя россыпы.
Выкарыстоўваецца для атрымання цырконію і яго аксіду.
38. ТАПАЗ — АІ2 [SiO4] (F, ОН)2
Дакладнае значэнне слова «Tanas» невядома.
Часта зусім бясколерны або надзвычай слаба афарбаваны.
Колер рознасцей тапазу надта разнастайны: пяшчотна-блакітны, сіні, сінявата-зялёны, жоўты з адценнямі рознай густаты: ад бледна-жоўтых да густых вішнёва-карычневых тонаў, а таксама віннажоўты, аранжавы, ружовы, чырванавата-фіялетавы, часта сустракаюцца паліхромныя крышталі з занальнай афарбоўкай рознага колеру. Бляск шкляны, на плос-
касцях спайнасці перламутравы. Празрысты або паўпразрысты. Цвёрдасць 8. Рысы не дае. Спайнасць дасканалая, упоперак слупкаватых крышталяў. Mae высокую шчыльнасць, за што атрымаў назву «цяжкаважкі». Крышталізуецца ў рамбічнай сінгоніі.
Суцэльныя зярністыя і шчыльныя масы, друзы, нарослыя і ўрослыя крышталі. Апошнія маюць прызматычны габітус і вянчаюцца шматлікімі пірамідальнымі гранямі.
Радовішчы: на Урале, Валыні, ва Усходнім Забайкаллі, у Сярэдняй Азіі, Казахстане, Якуціі, на Далёкім Усходзе. На Беларусі сустракаецца ў жыткавіцкай зоне.
Выкарыстоўваецца як каштоўны камень.
39. ГРАНАТ — Rl+ + R2+ [SiO4]3
Назва групы мінералаў паходзіць ад лацінскага слова, якое ў перакладзе азначае «гранатавы яблык», за падабенства з яго зярнятамі.
Да сямейства гранатаў належаць мінералы з агульнай формулай R?+R^+[SiO4]3, дзе R?4— кальцый, магній, марганец, жалеза, a R?4— алюміній, жалеза, хром. Сямейства гранатаў дзеліцца на кальцыевыя гранаты (уграндыты) — грасуляр, андрадыт, уваравіт і алюмагранаты (піральсіты) — альмандын, пірон, спесартын.
Грасуляр светла-зялёны, чырванаваты, зеленавата-буры. Андрадыт буры, чырвоны, зеленавата-буры. Уваравіт ізумрудна-зялёны.
Альмандын чырвоны, карычневы. Спесартын ружовы, чырвоны, жаўтавата-буры. Пірон цёмначырвоны. Бляск шкляны. Цвёрдасць 7—8. Спайнасць адсутнічае. Шчыльнасць 3,4—4,3. Сінгонія кубічная.
Суцэльныя зярністыя масы. Ромбаэдрычныя крышталі.
Радовішчы: на Урале, ва Усходняй Сібіры, у Карэліі, Якуціі. На Беларусі сустракаюцца ў жыткавіцкім граніце.
Прымяняецца для шліфоўкі ў ювелірнай справе.
40. СФЕН — СаТі [SiO4| О
Назва ад грэчаскага слова, якое ў перакладзе азначае «к.лін».
Колер жоўты, карычневы, шэры, зялёны, радзей ружовы, чырвоны,
чорны. Бляск дзякуючы высокаму праламленню святла алмазны, часам тлусты. Рыса белая. Цвёрдасць 5—5,5. Спайнасць дасканалая, у двух напрамках паралельна граням прызмы. Сінгонія манаклінная.
Зярністыя агрэгаты і крышталі. Разрозненыя адзіночныя крышталі, урослыя ў палявы шпат; маюць у папярочным сячэнні форму папярочнага ромба. Крышталі часам буйныя (да 15 см), плоскія клінападобныя або таблітчатай формы.
Радовішчы: на Урале, Кольскім паўвостраве (Хібіны). На Беларусі сустракаецца на поўдні ў туфагенных утварэннях валынскай серыі.
Пры вялікіх скопішчах выкарыстоўваецца як руда на тытан.
41. ЭПІДОТ — Ca2(F, Al)Al2 [SiO4] [Si2O7]O(OH)
Назва ад грэчаскага слова, што ў перакладзе азначае «дадатковы». Эпідот — кальцыевы алюмасілікат са зменлівым хімічным саставам у выніку ізаморфнага замяшчэння адных элементаў другімі.
Колер зялёны, фісташкава-зялёны, аліўкава-зялёны, бураватазялёны, цёмна-зялёны, маслена-зялёны. 3 павелічэннем долі жалеза цямнее і становіцца амаль празрыстым. Прысутнасць марганцу прыдае эпідоту цёмна-чырвоную, а аланіту карычнева-чорную афарбоўку. Бляск ад шклянога да металічнага, на плоскасцях спайнасці жамчужны. Цвёрдасць 6— 6,5. Рыса бясколерная. Спайнасць
дасканалая. Шчыльнасць 3,2—3,5. Сінгонія манаклінная.
Зярністы, радыяльна-прамяністы, дробныя крышталі і друзы.
Радовішчы: у Назямскіх і Шышымскіх гарах Паўднёвага Урала, на Паўночным Каўказе, у Паўночным Казахстане, Кіргізіі, Азербайджане, на Камчатцы. На Беларусі мінералы групы эпідоту сустракаюцца ў палеагенавых і неагенавых адкладах на поўдні рэспублікі.
Прыдатныя для аграньвання празрыстыя крышталі эпідоту, афарбаваныя ў аліўкава-зялёныя тоны, з’яўляюцца каштоўнымі камянямі.
42. СТАЎРАЛІТ — FeAl4 [SiO4] 2О2 (ОН)2
Назва ад грэчаскіх слоў «стаўрас» — «крыж» і «літас» — «камень».
Колер жоўта-буры, чырванавата-буры, цёмна-буры да чорнага. Бляск паўшкляны, з пераходам у смаляны. Цвёрдасць 7—7,5. Рыса белая. Спайнасць сярэдняя. Злом няроўны. Шчыльнасць 3,7—3,8. Сінгонія рамбічная.
Крышталі шасцігранна-прызматычныя, звычайна здвайнікаваныя так, што кожны з іх зрастаецца пад прамым вуглом або пад вуглом 60° адзін да аднаго. Крышталі рэдка слаба прасвечваюць, звычайна зусім непразрыстыя.
Умерана распаўсюджаны мінерал, паходжанне метамарфічнае; тыповы для крышталічных сланцаў.
Радовішчы: на Паўднёвым Урале, Алтаі, у Прыбайкаллі, Карэліі. Сустракаецца ў палеагенавых і неагенавых адкладах поўдня Беларусі ў асацыяцыі з гранатам, сіліманітам, рутылам і іншымі мінераламі.
У якасці ювелірных найбольш каштоўныя разнавіднасці стаўраліту, афарбаваныя ў густы чырванавата-буры колер.
вуглом 74° да першай. Структура крышталяў падобная да будовы драўніны ў напрамку падаўжэння. Цвёрдасць каля 4,5, упоперак падаўжэння ўзрастае да 6—7. Стальны нож драпае крышталь стаўраліту па падаўжэнню, а не ў папярочным напрамку. Гэта ўласцівасць робіць мінерал унікальным і лёгкараспазнавальным. Шчыльнасць 3,6—3,7. Сінгонія трыклінная.
Радовішчы: на Урале, у СаянаБайкальскай горнай вобласці, на Кольскім паўвостраве, у Карэліі. На Беларусі сустракаецца ў палеаген-неагенавых адкладах поўдня.
Высакаякасная алюмініевая руда.
43. ДЫСТЭН — Al2[SiO4]O
Назва ад грэчаскіх слоў «ды» — «два» і «стэн» — «сіла».
Колер сіні, блакітны да амаль бясколернага, шэры да чорнага (з-за ўключэнняў графіту), радзей зялёны, жоўты, буры. Афарбоўка часта канцэнтруецца ў цэнтры лязопадобных крышталяў. Бляск шкляны, на плоскасцях спайнасці жамчужны. Дасканалая спайнасць паралельна большай грані прызмы, а менш дасканалая — пад
44. ТУРМАЛІН —
NaR3Al6[(OH) |+3 |ВОз|5ібО18]
Назва паходзіць ад сінгалезскага слова «турмалі».
Пад такой назвай яго ўпершыню прывезлі (1703 г.) з партыяй каштоўных камянёў з Цэйлона ў Амстэрдам. Вельмі складаны па хіміччаму саставу борасілікат.
Пераўзыходзіць усе мінералы (у тым ліку і каштоўныя камяні) па разнастайнасці фарбаў. Ружова-чырвоны рубеліт — найбольш вядомая разнавіднасць турмаліну. Бясколерны, рэдкі мінерал ахраіт, індыга-сіні індыгаліт, фіялетавачырвоны сібарыт, чорны непразрысты шэрл не ахопліваюць усяго дыяпазону колераў турмаліну. Асаблівасцю з’яўляецца і тое, што крышталі рэдка афарбаваны аднародна. Асобныя іх часткі маюць разнастайную, часта кантрастную афарбоўку. Часам у разрэзе крышталю можна ўбачыць зоны розных кантрастных колераў. Бляск шкляны. Рыса белая. Цвёрдасць 7— 7,5. Спайнасць недасканалая. Злом чяроўны. Шчыльнасць 2,9— 3,3. Сінгонія трыганальная. Крышталі валодаюць двухпраламлечнем.
Прызматычныя крышталі з папярочным сячэннем у выглядзе выпуклага трохвугольніка. Слупкаваты, палкападобны, ігольчаты, блытана-валакністы, радыяльнапрамяністы. Зярчістыя шчыльныя масы.
Радовішчы: на Урале, у Забайкаллі, Сярэдняй Азіі, Казахстане, ва Усходняй Сібіры, у Карэліі. На Беларусі сустракаецца ў паўднёвых палеагенавых і неагенавых адкладах.
Выкарыстоўваецца для атрымання бору, у радыётэхніцы, у ювелірнай справе.
45. БЕРЫЛ — ВезАІг [SieOis]
Назва ад грэчаскага слова «берылас», якое прымянялася ў старажытнасці да любых відаў зялёных мінералаў.
Колер бледна-зялёны, ізумрудна-зялёны, вінна-зялёны, ружовы, сінявата-блакітны; бывае бясколерны. Бляск шкляны. Рысы не дае. Цвёрдасць 7,5—8. Спайнасць недасканалая. Злом няроўны. Шчыльнасць 2,7. Сінгонія гексаганальная. Прасвечвае або празрысты. Шасцівугольныя прызматычныя крышталі, друзы; характэрна вертыкальная штрыхоўка. Суцэльныя зярністыя масы. Разнавіднасці: ізумруд — ярка-зялёны, аквамарын — колеру марской хвалі і іншыя.
Радовішчы: на Урале, у Забайкаллі, Казахстане. На Беларусі сустракаецца акцэсорна на поўдні ў адным з трох тыпаў берыліевага рудапраяўлення, у кварцавых жылах, хларытавых і мускавіт-хларытавых сланцах крышталічнага фундамента.
Руда на берылій.
Адзін з найбольш лёгкіх металаў, які шырока прымяняецца ў якасці легіруючага рэчыва (берыліевыя сталі, матэрыял для касмічных караблёў). Празрыстыя каляровыя рознасці выкарыстоўваюцца як драгацэнныя камяні.
46. МУСКАВІТ -
КАІ2 [Si3AlOl0] (OH, F)2
Назва ад старадаўняй італьянскай назвы Масквы — «Муска».
Бясколерны, белы, светла-буры, зеленавата-буры. Бляск шкляны, на плоскасцях спайнасці перламутравы. Афарбоўка залежыць ад драбнюткіх уключэнняў, што парушаюць раўнамернасць размеркавання колеру. У тонкіх лісточках бясколерны. Лісточкі пругка-гнуткія. Цвёрдасць 2—3. Спайнасць вельмі дасканалая ў адным напрамку. Шчыльнасць 2,8—2,9. Сінгонія манаклінная.
Дробналускаватыя шасцігранныя або ромбападобныя пласцінкі, клінападобныя зросткі крышталяў.
Радовішчы: на поўначы Іркуцкай вобласці (у басейнах рэк Мама і Чуя), ва Усходніх Саянах, на Украіне, у Карэліі. На Беларусі сустракаецца сярод магматычных і метамарфічных адкладаў крышталічнага фундамента.
Mae высокія дыэлектрычныя ўласцівасці. Прымяняецца ў энергетычных устаноўках, электроннавылічальных машынах, транзістарных прыёмніках.
47. ХЛАРЫТ —
(Mg, Al, Fe)6[(Si, АІ)4Оі0] (ОН)8
Назва ад грэчаскага слова, якое ў перакладзе азначае «зялёны». Яна мае зборнае значэнне. Гэта водныя алюмасілікаты магнію і жалеза са складаным і непастаянным хімічным саставам.
Да хларытаў належыць значная колькасць падобных паміж сабой мінералаў і іх разнавіднасцей, для якіх прапанавана каля 35 назваў.
Колер зялёны з рознымі адценнямі, фіялетавы, ружовы. Бляск шкляны, перламутравы. Рыса белая, зеленавата-белая. Спайнасць дасканалая. Шчыльнасць 2,6—3,3. Сінгонія манаклінная або трыклінная.
КНІГІ ОНЛАЙН
