Мінералы, горныя пароды і глебы роднага краю
Выдавец: Народная асвета
Памер: 111с.
Мінск 1987
Зярністы, шчыльны, зямлісты, масіўны, ліставаты, валакністы, у выглядзе разетак, жаўлакоў, канкрэцый; крышталі таблітчастыя, прызматычныя, слупкаватыя.
Радовішчы: у Архангельскай, Валагодскай, Уладзімірскай абласцях, у Заходнім Прыўраллі, Башкірыі, Татарскай АССР, Іркуцкай вобласці, на Паўночным Каўказе, Украіне, Паволжы, Заходнім Урале. На Беларусі сустракаецца ў ніжнекаменнавугальных адкладах Прыпяцкай упадзіны і сярэднедэвонскіх пародах Аршанскай упадзіны.
Выкарыстоўваецца ў медыцыне, сельскай гаспадарцы (угнаенні), будаўнічай і архітэктурнай справе, папяровай і хімічнай прамысловасці.
27. АПАТЫТ — Ca5[PO4]3(F, Cl, OH, O)
Назвр ад грэчаскага слова «ашукваць», за знешняе падабенства з іншымі мінераламі.
Бясколерны, блакітнавата-зялёны, зялёны, сінявата-зялёны, сіні, фіялетавы, ружовы, жоўты, белы. Бляск шкляны, тлуставаты. Цвёрдасць 5. Рыса белая. Спайнасць недасканалая. Злом няроўны. Крохкі. Шчыльнасць 3,2. Сінгонія гексаганальная.
Прызматычныя, іголкападобныя, кароткаслупкаватыя крышталі нярэдка з вертыкальнай штрыхоўкай на гранях. Непразрыстыя крышталі апатыту часам дасягаюць гіганцкіх памераў. Адзін з іх, знойдзены ў Канадзе (правінцыя Квебек), быў масай 250 кг. Зярністыя шчыльныя масы, зямлістыя ўтварэнні, жаўлакі, канкрэцыі.
Радовішчы: у Хібінскіх гарах Кольскага паўвострава, Бураціі, Мурманскай вобласці, Прыбайкаллі. На Беларусі сустракаецца ў Магілёўскай вобласці (Мсціслаўскае і Лабковіцкае радовішчы).
Апатыт і фасфарыт называюць каменем урадлівасці, з іх вырабляюць фосфарныя ўгнаенні. Выкарыстоўваецца ў ліцейнай справе.
3 Зак. 2680
28. ШЭЕЛІТ — Ca[WO4|
Названы ў гонар шведскага хіміка К. В. Шэеле (1742—1786).
Бясколерны, белы, жоўты, ружовы, дымчаты, карычневы, чырванаваты, аранжавы, шэры да чорнага. Бляск алмазны на люстраных гранях і паверхні дасканалай спайнасці, шкляны, тлуставаты. Цвёрдасць 4,5, у некаторых разнавіднасцей (малібдашэеліту) — 3,5. Рыса белая. Спайнасць дасканалая ў двух напрамках, у двух іншых — няясная. Злом ступеньчаты і няроўны. Крохкі. НІчыльнасць 6,10. Сінгонія тэтраганальная.
Шчыльныя зярністыя масы, дробныя ўкрапіны зярнят няправільнай формы. Крышталі часта ў выглядзе тэтраганальных дыпірамід з матавымі або люстранымі гранямі, пакрытымі часам зярністай штрыхоўкай.
Радовішчы: на Паўночным Каўказе, у Сярэдняй Азіі, Казахстане, на Урале, Прыморскім краі. На Беларусі сустракаецца ў Жыткавіцкай зоне.
Асноўная руда на вальфрам.
29. ФАСФАРЫТ—Ca5[PO4]3(F, Cl, OH, O)
Назва дадзена na саставу. Да фасфарытаў адносяць утварэнні, якія складаюцца на 50 % або больш з аморфных або з скрытакрышталічных фасфатаў кальцыю. Прымесі ў выглядзе карбанату кальцыю.
Колер чыстых рознасцей белы, але часцей светла-шэры, шэры, чорны, рэдКа зялёны, чырвоны, жоўты. Бляск матавы. Цвёрдасць каля 5. Рыса светла-шэрая. Спайнасць адсутнічае. Злом няроўны. Аморфны, пры трэнні аднаго куска аб другі пахне паленай косцю.
Масіўны, жаўлакаваты, канкрэцыйны, зярністы, кавернозны, шлакападобны, галечны, кангламератавы, зямлісты; псеўдамарфозы па арганічных рэштках.
Радовішчы: у Казахстане (Каратау), Акцюбінскай вобласці, Віцімска-Камскім раёне, на Украіне, у Маскоўскай, Ленінградскай, Курскай і Бранскай абласцях, Эстоніі, Сярэднім Перадднястроўі, Горнай Шорыі, Краснаярскім краі, на Рудным Алтаі, у Таджыкістане, Амурскай вобласці, Хабараўскім краі. На Беларусі сустракаецца ў
Лабковіцкім і Мсціслаўскім радовішчах Магілёўскай вобласці, дзе праслоі фасфарытаў заключаны ў верхнемелавых кварцава-глаўканітавых пясках і пясчаністых карбанатных пародах.
Выкарыстоўваецца аналагічна апатыту.
30. МАНАЦЫТ— (Се, La) [РО4]
Назва ў перакладзе з грэчаскай азначае «быць адзінокім».
Колер чырванавата-карычневы, жаўтаваты, жоўта-буры. Бляск шкляны, тлусты, смалісты, васковьі. Цвёрдасць 5—5,5. Спайнасць дасканалая ў адным напрамку і недасканалая ў другім. Шчыльнасць 4,9—5,5. Радыеактыўны. Злом ракавісты. Слабамагнітны. Сінгонія манаклінная. Раствараецца ў кіпячай сернай кіслаце.
Адзіночныя ўкрапіны, крышталі клінападобныя, пляската-таблітчатыя, часта двайнікі і радзей крыжападобныя двайнікі.
Радовішчы на Урале. На Беларусі акцэсорныя манацыт з ксенатытам, цырконам, рутылам і іншымі мінераламі сустракаюцца ў верхнім пратэразоі на паў-
ночных склонах МікашэвіцкаЖыткавіцкага выступа, прыбярэжна-марскіх палеагенавых і алювіяльных неагенавых пародах поўдня рэспублікі.
Руда на рэдказямельныя элементы і торый.
31. ВІВІЯНІТ — Fea[РО<]2-8Н2О
Назва ў гонар англійскага мінералога Дж. Дж. Вівіяна, які адкрыў мінерал.
Свежыя ўзоры амаль бясколерныя. Па меры акіслення становіцца бледна-блакітным, зеленаватаблакітным, цёмна-сінім, індыга-сінім і сінявата-чорным. Бляск шкляны, на плоскасцях спайнасці — перламутравы і матавы. Цвёрдасць 1,5—2. Рыса блакітная, у акісленых рознасцей — цёмна-сіняя, бурая. Празрысты, пры акісленні становіцца празрыстым толькі ў тонкіх асколках. Спайнасць дасканалая ў адным напрамку і недасканалая — у другім. Злом валакністы. Шчыльнасць 2,68. Сінгонія манаклінная.
Зорчаты, радыяльна-прамяністы, пупышкападобны, шаравідны, зямлісты, парашкападобны. Крышталі прызматычныя, жэрдкападобныя, ігольчатыя, таблітчатыя, пласціністыя. Спайныя пласцінкі пругкія.
Радовішчы: на Керчанскім і Таманскім паўастравах, жалезныя балотныя руды Падмаскоўя. На Беларусі вядома да'200 скопішчаў вівіяніту, большая іх частка (звыш 150) прымеркавана да тарфянікаў Гомельскай вобласці. Шэраг залежаў выяўлены ў торфамасівах
Мінскай, Гродзенскай і Віцебскай абласцей.
Выкарыстоўваецца як фосфарнае ўгнаенне.
32. КАЛЬЦЫТ — СаСОз
Назва ад лацінскага «вапна».
Бясколерны, белы, малочна-белы. Прымесі прыдаюць ружовы, блакітны, жоўты, зялёны, сіні, буры, чорны колер. Бляск шкляны, перламутравы, матавы. Цвёрдасць 3. Рыса белая. Спайнасць дасканалая ў трох напрамках. Крохкі. Шчыльнасць 2,6—2,8. Сінгонія трыганальная. Пры сцісканні праяўляецца п’езаэлектрычны эфект. У катодных прамянях часта люмінесцыруе. Бурна рэагуе ў куску з разбаўленай салянай кіслатой.
Суцэльны зярністы, шчыльны.
нацечны, зямлісты, радыяльнапрамяністы, ліставаты. Крышталі таблітчатыя, пласціністыя, прызматычныя, слупкаватыя, часам здвайнікаваныя.
Разнавіднасці: ісландскі шпат, жэмчуг.
Радовішчы: у Грузіі, Арменіі, Сярэдняй Азіі, на Украіне, у Заходняй і Усходняй Сібіры. На Беларусі шырока распаўсюджаны мел і мергельна-мелавыя пароды. Іх асноўныя радовішчы прымеркаваны да верхнемелавых адкладаў Магілёўскай і Гомельскай абласцей. Вапнякі, даламітызаваныя вапнякі і даламіты развіты ў дэвонскіх адкладах Аршанскай упадзіны.
Выкарыстоўваецца ў будаўніцтве, для вырабу цэменту, шкла, соды, у металургіі ў якасці флюсу. Ісландскі шпат прымяняецца ў оптыцы, астраноміі, квантавых генератарах.
33. АРАГАНІТ — СаСОз
Назва дадзена па месцу знаходкі ў Арагоне (Іспанія).
Колер белы, жаўтаваты, шэры, светла-зялёны; бывае бясколерны. Бляск тлуставата-шкляны, на зломе — тлусты. Цвёрдасць 3,5—4. Рыса белая. Спайнасць у адным напрамку сярэдняя, у другім — недасканалая. Злом ракавісты. Крохкі. Шчыльнасць 2,95. Сінгонія рамбічная. Бурна рэагуе з разбаўлёнай салянай кіслатой у куску.
Нацечны, аалітавы, галінасты, радыяльна-прамяністы, канцэнтрычна-занальны, каралападобны. Крышталі прызматычныя, іголь-
чатыя. Уваходзіць у састаў перламутравага слоя большасці малюскаў; разам з кальцытам утварае каштоўны камень жэмчуг.
Сустракаецца радзей за кальцыт. На Беларусі знойдзены ў туфагенных пародах валынскай серыі верхняга пратэразою поўдня рэспублікі.
Жэмчуг—каштоўны камень першага класа.
34. ДАЛАМІТ — CaMg [СОз] 2
Названы ў гонар мінералога Д. дэ Далам’е (1750—1801), які адкрыў гэты мінерал.
Колер белы, шэры, жоўты, бураваты, чорны. Бляск шкляны, перламутравы. Цвёрдасць 3,5—4. Рыса белая. Спайнасць дасканалая ў трох напрамках; плоскасці спайнасці нярэдка скрыўлены. Злом шурпаты, пясчанікападобны. Шчыльнасць 2,96. Сінгонія
Суцэльныя крышталічна-зярністыя мармурападобныя масы, шчыльныя, радзей скрытакрышталічныя, пупышкападобныя, шарападобныя ячэістыя, часам серпападобна выгнутыя агрэгаты. Простыя і склада’йыя зросткі, крышталі. Лёгка распазнавальныя па рэакцыі з разбаўленай салянай кіслатой, з якой бурна рэагуюць толькі ў парашку.
Радовішчы: у Ліпецкай вобласці, Данбасе, Сярэднім Паволжы, на Урале. На Беларусі значныя залежы даламітаў дэвонскага ўзросту распрацоўваюцца каля Віцебска.
Выкарыстоўваецца як вогнетрывалы матэрыял і ў якасці флюсу ў металургічнай і ў хімічнай прамысловасці (атрыманне металічнага магнію і яго злучэнняў); для атрымання цэменту і шчэбеню, у сельскай гаспадарцы (даламітавая мука).
35. СІДЭРЫТ — FeCO3
Назва дадзена ад грэчаскага слова, якое ў перакладзе азначае «жалеза».
Колер жаўтавата-шэры, жаўтавата-буры, жаўтавата-белы, бураваты, буры, цёмна-буры. Бляск шкляны або матавы. Цвёрдасць 4—4,5. Рыса белая, радзей бураватая. Спайнасць дасканалая. Шчыльнасць 3,96. Сінгонія трыганальная.
Зярністы, мармурападобны, шчыльны. нацечны, шарападобны, радыяльна-прамяністы, гронкападобны, аалітавы. Крышталі ромбаэдрычныя, таблітчатыя.
Радовішчы: на Урале, у Тульскай, Калужскай, Тамбоўскай абласцях, на Керчанскім паўвостраве, ва Усходняй Сібіры. На Беларусі праслоі сідэрыту сустракаюцца ў ніжняй тоўшчы валдайскай серыі Аршанскай упадзіны.
Высакаякасная жалезная руда.
36. ФЕНАКІТ— Be2[SiO4]
Назва па-грэчаску азначае «падманшчык.», «ашуканец», за падабенства яго крышталяў з кварцам і іншымі мінераламі.
Бясколерны, жаўтаваты, ружовы, бледна-чырвоны. Бляск шкляны. Цвёрдасць 7,5—8. Спайнасць недасканалая. Сінгонія трыганальная.
Прамяністыя і зярністыя агрэгаты, друзы, разеткі. Крышталі пераважна прызматычныя, характэрныя для ўмоў утварэння пры
нізкіх тэмпературах, і высокатэмпературныя — ромбаэдрычныя. Здвайнікаваныя крышталі.
Радовішчы на Урале. Мінерал падкласа астраўных сілікатаў.
Сустракаецца ў пегматытах і гідратэрмальных радовішчах. Празрысты фенактыт — вельмі каштоўны камень.
Сыравіна для атрымання берылію.
37. ЦЫРКОН —Zr[SiO4]
Назва ад арабскага «цэрквін» або персідскага «царгун», што адпаведна азначае «ярка-чырвоны» і «залаты».
Колер чырванавата-карычневы, ружавата-карычневы, залацістакарычневы, бледна-ружовы з бэзавым адценнем, шэры, шэра-блакітны. У Японіі апісаны цёмна-зялёныя і аліўкава-зялёныя цырконы. Бляск шкляны, алмазны; на зломе часам тлусты. Спайнасць недасканалая. Крохкі. Цвёрдасць 7,5—8. У тонкіх пласцінках бясколерны, валодае моцным двухпраламленнем і высокімі паказчыкамі праламлення. Шчыльнасць 3,9—4,7. Сінгонія тэтраганальная. Злом ракавісты.
КНІГІ ОНЛАЙН
