КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
164 Белорусская Советская Соцналпстнческая Республнка... С. 246-247; Промышленность Белорусской ССР. Статнстнческіій сборніік. Для служебного пользовання. Мннск, 1986. С. 87; Народное хозяйство Белорусской ССР в 1990 г. Статнстнческяй ежегодннк. Міінск, 1991. С. 7, 35. рацоўчай і папяровай прамысловасці знізілася з 17,1% да 7,2%165. У 1976 г. удзельная вага машынабудавання і металаапрацоўкі ў валавым нацыянальным прадукце склала 26,6%, хімічнай і нафтаперапрацоўчай прамысловасні 16,7%, энергетыкі — 16,3%, харчовай прамысловасці 8,7%, вьггворчасці будаўнічых матэрыялаў — 8,4%, лёгкай прамысловасці — 7,7%, паліўнай — 7,0%, дрэваапрацоўчай і папяровай прамысловасці 4,5%, шкляной прамысловасці і вытворчасці фарфору — 1,0%166. Больш за тры чвэрці прадукцыі знаходзілі збыт за межамі БССР. У 1976 г. удзельная вага Беларусі ў валавым нацыянальным прадукце СССР склала: па здабычы калійных угнаенняў — 42,8%, вытворчасці матацыклаў 22,3%, штучнага валакна — 15,7%, трактароў —15,4%, веласіпедаў-14,1%, металарэзных станкоў 14,1%, шарыкападшыпнікаў —13,9%, наручных гадзіннікаў —12,6%, здабычы мінеральных угнаенняў -12,4%. У адрозненне ад саюзнага ўзроўню аж да перабудовы працэс эканамічнага росту БССР заставаўся стабільным, і толькі з 1970-х гг. можна гаварыць пра зніжэнне тэмпаў развіцця. Пра вытворчасць прадукцыі так званага ваенна-прамысловага комплексу на сённяшні дзень звестак няма167. Калі прыняць да ўвагі запознены працэс індустрыялізацыі, становіцца зразумелым, чаму пра працэс урбанізацыі ў Беларусі ў поўным сэнсе гэтага слова можна гаварыць толькі пачынаючы з пасляваеннага часу. Паводле ўказа ад 23 красавіка 1962 г. 165 Промышленность Белорусской ССР... С. 88. 166 Белорусская Советская Соцналнстнческая Республяка... 260. 167 Пар.: Соцнально-экономнческне преобразовання в Белорусской ССР за годы Советской властн / под ред. Ф. С. Мартннкевнча. Мннск, 1970; Развнтне экономіікн Белорусснп в 1961-1970 гг. / под ред. Ф. С. Мартннкевнча, В. Н. Дрнча. Мннск, 1978; Экономнка Белорусснн в пернод послевоенного возрождення / под ред. В. II. Дрнча. Мннск, 1988. Пар. таксама: Horak S. М. Belorussia. Modernization, Human Rights, Nationalism // Canadian Slavonic Papers. 1974. Vol. 16. P. 403422, тут P. 409; перадрук y; Nationalism and Human Rights. Processes of Modernization in the USSR I Ed. by Kamenetsky I. Littleton, Co., 1977. P. 139-154, тут P. 143; Kipel V. Some Demographic and Industrial Aspects of Soviet Belorussia during 1965-1975 II Nationalism in the USSR and Eastern Europe in the Era of Brezhnev and Kosygin. Papers and Proceedings of the Symposium held at the University of Detroit on October 3—4, 1975 I Ed. by Simmonds G. W. Detroit, 1977. P. 96104; тут P. 98—102; Dreifelds J. Belorussia and the Baltics // Economics of Soviet Regions I Ed. by Koropeckyj I. S., Schroeder G. E. New York, 1981. P. 323-385, тутР. 350-352; Sagers M. J. Structural Change and the Spatial Distribution of Industry in Belorussia // SG. 1984. Vol. 25. S. 328-353; Kischtymau A. Riickstandigkeit... S. 267—270. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР меў права населеныя пункты, у якіх рабочыя і служачыя разам са сваімі сем’ямі складалі болыпую частку насельніптва, у адпаведнасці з іх адміністрацыйнай функцыяй і эканамічным значэннем, прылічаць да наступных тыпаў паселішчаў: а) рабочыя пасёлкі (не менш за 500 жыхароў), б) гарадскія пасёлкі (не менш за 2 тыс. жыхароў), в) гарады раённага падпарадкавання (не менш за 6 тыс. жыхароў) і г) гарады абласнога падпарадкавання (не менш за 40 тыс. жыхароў)168. Такім чынам, статус горада быў звязаны з наяўнасцю прамысловых прадпрыемстваў, камунальнай гаспадаркі, дзяржаўнага жылога фонду і сеткі ўстаноў побытавога абслугоўвання. Разам з разбурэннямі, прычыненымі вайной, і калектывізацыяй сельскай гаспадаркі ў былых польскіх усходніх раёнах працэс урбанізацьй ў Беларусі пасля 1945 г. характарызаваўся трыма асноўнымі рысамі: 1) бурным тэмпам росту сталіцы, 2) павелічэннем канцэнтрацьгі. насельніцтва ў вялікіх гарадах, 3) слабым развіццём малых гарадоў169. У сувязі з гэтым колькасць гарадскога насельніцтва адносна агульнай колькасці павялічылася з 21,0% у 1950 г. да 32,0% у I960 г„ 43,4% -у 1970 г„ 56,0% у 1980 і 66,3% у 1990 г. (гл. дадатак, табліца I). У 1950-я гг. сярэдні прырост гарадскога насельніцтва склаў 4,9%, у 1960-я — 4,2%, у 1970-я 3,3% і ў 1980-я 2,4%170. Рост гарадоў адназначна звязаны з міграцыяй насельнііггва з вёскі. Паводле апытання 1970-х гг., 76% гарадскога насельніцтва складалі мігранты; 50% усіх гарадскіх жыхароў былі выхадцамі з вёскі171. У той час як за перыяд з 1950 да 1991 г. гарадское насельніцгва вырасла ў чатыры разы, павялічыўшыся з 1,6 млн. 168 Сборннк законов Белорусской ССР н указов Презнднума Верховного Совета Белорусской ССР. 1938-1973 гг. Т. I. Мннск, 1974. С. 270271. Пар. таксама: Сборннк норматнвных н справочных матерналов по развнтню городов. Москва, 1980. С. 78—81. 169 Польскнй С. Урбаннзацня... С. 10. 170Тамсама. С. 10—11. Пар. таксама: Манак В. А. Насельніцтва Беларусі. Рэгіянальныя асаблівасці развіцця і рассялення. Мінск, 1992; ПІахотько Л. П. Населенне Республнкн Беларусь в конце XX века. Мннск, 1996; Манак В. А., Антнпова Е. А. Экономнко-географнческнй аналнз демографнческой снтуацнн н размеіценне населення на террнторнн Республнкн Беларусь. Мннск, 1999. 171 Этннческне процессы н образ жнзнн (На матерналах нсследовання городов БССР) / ред. В. К. Бондарчнк. Міінск, 1980. С. 70. Шэсць з дзесяці гараджан былі прыезджымі. Касперовпч II. Мнграцпя населення в города іі другне процессы (На матерналах нсследовання городов БССР). Мннск, 1985. С. 6. да 6,9 млн. чалавек, сельскае насельніцтва за дадзены часавы адрэзак знізілася ўдвая — з 6,1 млн. да 3,4 млн. чалавек (гл. дадатак, табліца I). Пра старэнне сельскага населыгіптва і “вымыванне” вёсак сведчыць той факт, што з 1970 г. узровень нараджальнасці ў горадзе перавышаў узровень нараджальнасці ў вёсцы, у той час як аж да распаду Савецкага Саюза для сельскай мясцовасці быў характэрны высокі ўзровень смяротнасці172. 3 пачатку 1950-х гг. у вёсцы можна канстатаваць бесперапыннае падзенне нараджальнасці, у горадзе ж гэты працэс пачаўся толькі з пачаткам перабудовы. Такім чынам, да сярэдзіны 1980-х гг. у горадзе быў дасягнуты пік натуральнага прыросту колькасці насельніцтва, у той час як пачынаючы з канца 1970-х гг. імкліва скарачалася колькасць насельніцтва ў сельскай мясцовасці173. 3 сярэдзіны 1960-х да канца 1970-х гг. міграцыйны баланс прыносіў гарадам вялікую карысцьДа сярэдзіны 1970-х гг. адбывалася бурная міграцыя насельншдва з вёскі. Так, напрыклад, за перыяд з 1961 да 1967 г. у некаторых раёнах Магілёўскай вобласці больш за 70% маладых беларусаў ва ўзросце 20—24 гадоў пакінулі родныя мясціны174. 3 прычыны гэтага патэнцыял сельскай мясцовасці пачаў вычэрпвацца, і таму ў першай палове 1970-х гг. быў адзначаны як самы высокі паказчык прыросту насельнштва ў гарадах, так і самы высокі паказчык скарачэння насельніцтва ў вёсцы (гл. дадатак, табліца II). У сувязі з гэтым этнічны склад гарадскога насельнііггва змяніўся на карысць тьгтульнай нацыі. За перыяд паміж перапісамі насельніцтва 1959 і 1989 гг. колькасць беларусаў у складзе гарадскога насельніцтва павялічылася з 67,0% да 73,3%; колькасць жа рускіх знізілася з 19,4% да 17,5%. У выніку Халакосту адчувальна знізіўся працэнт яўрэяў, якія пражывалі ў Беларусі. У 1959 г. у Беларусі налічвалася 150 134 яўрэя. Гэта адпавядае 1,9% ад агульнай колькасці насельніцтва. 3 прычыны таго, што з канца 1960-х гг. прадстаўнікі яўрэйскай меншасці пачалі выкарыстоўваць магчымасці, якія 172 Пар.: Саковнч В. С. Белорусское село в 70-90-е годы. Мнграцня населення. трудовые ресурсы. Мннск, 1997; Сарокін A. М. На ростанях айчыннай гісторыі. Беларуская вёска. Ад дэкрэта да кодэкса аб зямлі (1917 — 1990-я гады). Мінск, 1999. 173 Населеняе Республнкн Беларусь. Статпстнческнй сборняк. Міінск, 1995. С. 122-123. 174 Пешкова A. Н. Мнграцня сельского населення БССР. Ее характер н соцнально-экономнческне последствня // Проблемы народонаселення н трудовых ресурсов. Сборннк статей / вып. под ред. В. Ф. Медведева, A. А. Ракова, М. II. Горячко. Мннск, 1970. С. 37—43, тут с. 39. з’явіліся для эміграцыі, іх колькасць у 1989 г. паменшылася да 111 977, або да 1,1% ад агульнай колькасці насельшцтва. Улічваючы гэта, за перыяд з 1959 да 1989 г. колькасць яўрэяў у складзе гарадскога насельніцтва паменшылася з 5,8% да 1,7%175. За перыяд з 1959 да 1989 г. колькасць гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу павялічылася з 184 да 211. Пры гэтым колькасць малых гарадоў з насельніцтвам да 50 тыс. жыхароў вырасла з 174 да 188, колькасць паселішчаў з насельніцтвам да 20 тыс. чалавек з 167 да 173. Такім чынам, відавочнае толькі нязначнае павелічэнне колькасці малых гарадоў. Невялікая колькасць сярэдніх гарадоў (50-100 тыс. жыхароў) павялічылася толькі на дзве трэція — з 6 да 10. Вялікія ж гарады (болып за 100 тыс. жыхароў), наадварот, развіваліся вельмі дынамічна. Іх колькасць павялічылася ў чатыры разы — з 4 да 12 (гл. дадатак, табліца III). У 1959 г. толькі Мінск меў усе падставы называцца “буйным горадам” (мінімум 250 тыс. жыхароў). Да 1989 г. у гэтую катэгорыю трапілі яшчэ пяць гарадоў: Гомель, Магілёў, Віцебск, Гродна і Брэст176. Гэта сведчыць пра канцэнтрацыю насельніптва ў вялікіх гарадах. 3 1959 да 1989 г. колькасць жыхароў малых гарадоў знізілася з 44,6% да 25,8% ад агульнай колькасці гарадскога насельніцтва, а колькасць жыхароў сярэдніх гарадоў паменшылася з 17,2% да 11,3%. Пры гэтым колькасць насельніпдва ў вялікіх гарадах павялічылася з 38,1% да 62,8%, або з 17,6% да 39,0%, калі не ўлічваць Мінск (гл. дадатак, табліца IV). У перыяд з 1959 да 1989 г. у Мінску жыло болып за 20% усяго гарадскога насельніцтва рэспублікі, а ў канцы 1970-х гг. гэтая лічба дасягнула нават 25% (гл. дадатак, табліца V). Дамінантны статус сталіцьі робіцца відавочным, калі параўнаць рост насельніцтва ў Мінску з ростам насельніцдва ў іншых беларускіх гарадах: з 1972 г. Мінск быў горадам з мільённым насельніпдвам. За перыяд паміж перапісамі насельніцтва 1959 і 1989 гг. колькасць