КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
3 гэтым у той жа час звязана і адна з галоўных праблем дадзенага даследавання. 3-за адсутнасці прац у гэтай галіне і сучасных крытычных публіцыстычных артыкулаў сацыяльнае развіццё Мінска складана прасачыць без прыцягнення дадатковых крыніц. У агульным і цэлым, ідэалагічная манаполія марксізму-ленінізму ў Савецкім Саюзе абмяжоўвала правядзенне навуковых сацыялагічных даследаванняў. Паколькі аж да распаду Савецкага Саюза сацыялогія не была ўключаная ў праг- внтяе н трудовые ресурсы БССР (Соцнально-экономнческне проблемы) / под ред. Я. Й. Рубнна, A. А. Ракова. Мннск, 1988; Манак Б. А. Насельніцтва Беларусі. Рэгіянальныя асаблівасці развіцця і рассялення. Мінск, 1992; Манак Б. А., Антнпова Е. А. Экономнко-географііческнй аналнз демографпческой снтуацнн размеіценіія населення на террнторнн Республнкн Беларусь. Мннск, 1999; ПІахотько Л. П. Населенпе Республнкн Беларусь в конце XX века. Мннск, 1996; Нацыянальна-дэмаграфічныя працэсы на Беларусі. 36. навук. арт. / пад. рэд. A. А. Кавалені, В. Ф. Касовіча. Мінск, 1998. 80 Пар.: Польскнй С. А. Демографпческне проблемы развнтня Мннска. Мннск, 1976. Пар.: ён жа. Проблемы рацнонального ііспользовання трудовых ресурсов Мннска: Проблемы расселення в БССР / ред. С. А. Польскнй. Мннск, 1980. С. 136—150; ён жа. Ключевые проблемы соцнально-экономнческого развнтня г. Мннска. Мннск, 1981; ён жа. Урбаннзацня Белорусской ССР. Учебно-методнческое пособне. Мннск, 1985; ён жа. Еіцё раз о “мннском феномене”: Экономнка соцнальной сферы крупного города: Опыт, проблемы, перспектнвы. Тезнсы докладов научно-практнческой конференцнн. Мннск, 29—30 мая 1989 г. Мннск, 1989. С. 3—4. раму беларускіх вышэйшых навучальных устаноў, можна гаварыць пра існаванне толькі невялікай колькасці іграведзеных апытанняў і наяўных сацыялагічных звестак. На жаль, выказанае С. А. Польскім меркаванне пра неабходнасць прыняцця пад увагу новага сацыяльнага пласта “сялян-рабочых” так і не знайшло водгуку ў савецкім Мінску81. У сувязі з тым, што і пасля абвяшчэння незалежнасці Рэспублікі Беларусь сацыялогія горада не атрымала належнага развіцця, такія комплексныя тэмы, як сацыяльная структура, сацыяльнае асяродцзе і сегрэгацыя грамадства да цяперашняга часу застаюцца маладаследаванымі. Гэта, у сваю чаргу, можна растлумачыць тым, што географы ў сваіх даследаваннях звярталіся хутчэй да пытанняў размяпгчэння прамысловых цэнтраў і міжрэгіянальных сетак забеспячэння, чым да гарадскога ландшафту82. Працы, прысвечаныя гарадскому ладу жыцця, можна часцей за ўсё сустрэць у этнолагаў, навуковы інтарэс якіх у савецкі перыяд складаўся, аднак, толькі ў тым, каб паказаць памяншэнне адрозненняў паміж горадам і вёскай83. Гэтыя даследаванні хоць і ўтрымліваюць неабходную інфармацыю пра беларускія абрады, але для рэтраспектыўнага вывучэння гісторыі грамадства і менталітэту непрыдатныя. Наведванне сельскай мясцовасці Беларусі дае магчымасць і сёння ўбачыць розніцу паміж сельскім і га- 81 Польскпй С. А. Современные процессы урбаннзацнн н место в ннх маятннковой мнграцнн II Город н маятннковая мнграцня населення / под ред. С. А. Польского. Мннск, 1973. С. 10—42, тут с. 25. 82 Пар.: Абраснмов П. А. Міінск. Нсторнко-экономпческіій очерк. Мннск, 1956; Жучкевнч В. А., Мальппев А. Я., Рогознн Н. Е. Города н сёла Белорусской ССР. Нсторнко-географнческне очеркн. Мннск, 1959; Белогорцев Н. Д., Гурнн II. II., Кустановпч С. М. Развнтне городов Белорусснн. Мннск, 1967; БогдановпчA. В., Свдоров П. А. Города Белорусснн. Краткнй экономнческяй очерк. Мннск, 1967; Польскі С. А. Нарысы геаграфіі гарадоў Беларускай ССР (1917—1941). Мінск, 1973; Козлов Г. С., Харевскнй В. Я. Экономнческне н соцнальные проблемы градостроптельства Белорусснн. Мннск, 1980. 83 Пар.: Корзун II. П. Преодоленпе разлпчнй между городом н деревней в быту н культуре. РІсторнко-этнографнческое нсследованне по матерналам БССР. Мннск, 1972; Нзменення в быту н культуре городского населення Белорусснн / под ред. В. К. Бондарчнка. Мннск, 1976; Этнпческне процессы н образ жнзнн (По матеряалам нсследовання городов БССР) / ред. В. К. Бондарчнка. Мннск, 1980; Касперовпч Г. II. Мнграцня населення в города н этнііческне процессы (по матерналам нследованяя городского населенн БССР). Мннск, 1985; Грамадскі быт і культура гарадскога насельніцтва Беларусі / нав. рэд. В. К. Бандарчык. Мінск, 1990. радскім ладам жыцця. Нарэшце, эканамічная гістарыяграфія ва ўмовах сацыялізму, з аднаго боку, перадавала колькасныя паказчыкі пяцігадовых планаў і эканамічныя рэзалюцыі партыйнага і дзяржаўнага кіравання, а з другога — падкрэслівала дасягненні працоўнага класа ў працэсе паляпшэння ўзроўню жыцця насельніцтва84. У постсавецкай гістарыяграфіі пасляваенны час не асветлены. У сваіх даследаваннях беларускія гісторыкі не выходзяць за часавыя рамкі перыяду Другой сусветнай вайны. Наватарскім можна назваць толькі падыход Артура Клінава, які пасля праблематычных прэзідэнцкіх выбараў 2006 г., спасылаючыся на твор Тамаза Кампанелы ‘Торад сонца” (1602) і выкарыстоўваючы савецкую прапаганду 1960-х гг., выдаў фотаальбом і эсэ, у якіх разгарнуў мастацкую палеміку на тэму “Мінск — горад Сонца”, паказаўшы пры гэтым усю абсурднасць, якую выклікалі і выклікаюць дыктатарскія рэжымы 84 Пар.: Марченко Л. Г. Рабочйй класс БССР в послевоенные годы (1945-1950). Мйнск, 1962; ён жа. Трудовой подвйг рабочего класса Белорусской ССР (1943-1950 гг.). Мннск, 1977; Экономнческая йсторня БССР / под обіцей ред. С. Н. Малйнчна, К. Н. ПІабунй. Мйнск, 1969; Соцнально-экономнческне преобразовання в Белорусской ССР за годы Советской властй / под ред. Ф. С. Мартйнкевйча. Мннск, 1970; Развнтне экономйкй Белоруссйй в 1921-1927 гг. / под ред. Ф. С. Мартннкевйча й В. II. Дрнча. Мйнск, 1973; Развнтне экономйкй Белорусснн в 1928—1941 гг. / под ред. В. Н. Дрнча. Мйнск, 1975; Гйлйцкйй Ф. II. Сопдально-экономнческне проблемы трудовых ресурсов БССР. Мйнск, 1977; Развйтйе экономйкй Белоруссйй в 1961—1970 гг. / под ред. Ф. С. Мартйнкевйча й В. II. Дрнча. Мйнск, 1978; РазвйТйе отраслей народного хозяйства в Белоруссйй (йсторйко-географлческйе очеркй) / под ред. В. П. Бороднной, В. А. Жучкевйча, Н. Т. Романовского. Мйнск, 1978; Экономнческая географйя Белоруссйй / под обш,. ред. С. Мельнпчука. 3-е йзд., перераб. й доп. Мйнск, 1982; Регйональные проблемы экономйческого й соцнального развйтйя БССР / науч. ред. A. В. Богдановііч. Мйнск, 1982; ІІсторня рабочего класса БССР / глав. ред. коллегйя: П. Т. Петрйков й др. Т. I. Рабочнй класс Белоруссян в перлод капнталнзма. Мйнск, 1984. Т. II. Рабочпй класс БССР в годы Велнкой Октябрьской соцналнстнческой революцйй й годы лостроенйя соцйалйзма (1917-1937). Мйнск, 1985. Т. III. Рабочяй класс БССР накануне й в годы Велякой Отечественной войны, в пернод упрочнення й развчтйя соцлалйстйческого обіцества (1938—1960). Мйнск, 1985. Т. IV. Рабочйй класс БССР на этапе совершенствовання соцйалйзма (1961—1986). Мйнск, 1987; Экономйка Веларусй в пернод послевоенного возрожденяя / под ред. В. II. Дрйча. Мйнск, 1988; Эканамічная гісторыя Беларусі. Выд. 3-е, дап. і перапрац. / пад рэд. В. I. Галубовіча. Мінск, 1999; Сасйм А. Промышленность Беларусй в XX столетйй. Мйнск, 2001. ў беларускім грамадстве85. Такім чынам, дынамічны працэс урбанізацыі (індустрыялізацыя, міграцыя і гарадская культура), які працякаў на тэрыторыі Беларусі ў XX ст., быў даследаваны толькі часткова. У нашай кнізе гаворка ідзе хутчэй не пра “ўсёабдымную” гісторыю Мінска, а пра асобныя фрагменты карціны, якая вымалевалася на аснове працы з архіўнымі крыніцамі. Пры гэтым была зроблена спроба параўнаць тэорыю і практыку, паказаць кантраст паміж жаданым і сапраўдным, г. зн. супрацьпаставіць афіцыйным рэзалюцыям і дзяржаўнай статыстыцы рэальныя праблемы насельніпдва. Дадзенае даследаванне можна лічыць піянерскім, бо ў яго аснове ў першую чаргу эмпірычны матэрыял. У працы дэманструецца гратэскавасць, хаатычнасць і супярэчлівасць функцыянавання нібыта ўсёмагутнай каманднай савецкай сістэмы ў беларускай перыферыі. Прычына таго, што многія тэмы раскрыты толькі часткова, стан постсавецкіх архіваў86. У даследаванні прыводзяцца пераважна статыстычныя звесткі са штогодніка “Народная гаспадарка СССР”, які выдаваўся з 1959 г., заснаваныя на дадзеных перапісаў насельніцтва 1959, 1970, 1979 і 1989 гг., на службовых справаздачах па выкананні пяцігадовых планаў, а таксама на звестках аб прапісцы і падатках. У штогодніку за 1962 г. упершыню былі апублікаваны дадзеныя за перыяд з 1950 г. да пераігісу насельніцтва ў 1959 г.; аднак яны абмяжоўваліся толькі ўсесаюзным узроўнем. У адпаведнасці з гэтым непасрэдна пасляваенны перыяд, фаза позняга сталінізму, уяўляе сабой tabula rasa з пункту гледжання дэмаграфічнай карціны. Можна меркаваць, што не толькі колькасць ахвяр сталінскага тэрору і колькасць загінулых у час Другой сусветнай вайны, але і наступствы Халакосту і голаду ў 1946—1947 гг. хаваліся ад грамадскасці. Тым не менш пачынаючы з 1950 г. прыведзеная афіцыйная савецкая статыстыка можа лічыцца надзейнай крыніцай. Пры гэтым неабходна мець на ўвазе жаданне прадстаўнікоў дзяржаўнай улады прыхаваць непажаданую праўду, напрыклад, пра ролю такіх 85 Пар.: Клінаў А. Горад СОНца. Візуальная паэма ў трох частках. Мінск, 2006; ён жа. Minsk. Sonnenstadt der Traume. Frankfurt am Main, 2006. 86 flap.: Bohn T. M. Das Ratsel der “sozialistischen Stadt”. Archivarbeit in der Republik Belarus’ 11 Russische Archive und Geschichtswissenschaft. Rechtsgrundlagen, Arbeitsbedingungen, Forschungsperspektiven / Hrsg. v. Creuzberger S., Lindner R. Frankfurt am Main u. a., 2003, S. 195—203. нацыянальных меншасцяў У Беларусі, як палякі, пра негатыўны ўплыў ваеннай прамысловасці на валавы нацыянальны прадукт ці пра прыкметнае павелічэнне смяротнасці немаўлят у 1970-я гг. і рэзкае зніжэнне працягласці жыцця, асабліва сярод мужчынскага насельніцтва рэспублікі87. Зборнікі “Народная гаспадарка Беларускай ССР” (з 1975 г.), “Беларуская ССР у лічбах” (з 1962 г.) і “Прамысловасць Беларускай ССР” (з 1965 г.) выдаваліся ў БССР нерэгулярна. Яны адлюстроўвалі працэсы эканамічнага росту ў рэгіёне, у якім у 1950-1960-я гг. адбыўся пераход ад аграрнай краіны да індустрыяльнай і які ў 1970-я гг. ужо прэтэндаваў на статус “паказальнай рэспублікі” Савецкага Саюза. У дачыненні да жыллёвага будаўніцтва неабходна ўлічваць, што рэгулярная публікацыя дадзеных у гэтай галіне мела месца толькі з 1960 г. і што да 1960-х гг. не колькасць кватэр, а агульная жылая плошча служыла адзінкай вымярэння. Пры дапамозе такіх хітрыкаў хаваўся той факт, што сумеснае пражыванне (камунальныя кватэры, інтэрнаты, баракі і г. д.) доўгі час было паўсядзённай практыкай у беларускіх гарадах, а захаванне санітарных нормаў індывідуальнай жылой плошчы для болыпасці насельніцтва стала магчымым толькі ў канчатковай фазе існавання Савецкага Саюза.