Млын на сямі колах
Беларускія народныя легенды і паданні
Выдавец: Юнацтва
Памер: 334с.
Мінск 1998
Яшчэ адзін дзень правялі людзі ў пошуках новага
месца для жытла, яшчэ адну ноч у страху.
Так прайшло дванаццаць сутак. Сілы ва ўсіх канчаліся. He вытрымаўшы цяжкага шляху, пачалі паміраць дзеці; дзвюх жанчын, што адсталі ад іншых, разарвалі
дзікія звяры. Зніклі невядома куды некалькі старых і хлопчык-падлетак. Здавалася, ніколі не скончыцца гэты жудасны лес.
У трынаццатую ноч, калі племя спынілася на краю вялікага балота, пачалася бура. Бліскавіцы злавесна азаралі бледныя твары перапалоханых людзей.
Раптам раздаўся страшэнны грукат грому і ўспыхнула падпаленая маланкай дрэва.
— Агонь! — нехта ўскрыкнуў радасна і кінуўся да яго. Але тут яркі сноп полымя з шумам ускінуўся высока да нябёсаў. Злавесным барвовым зарывам запалала ўсё наўкол.
— Лес гарыць! Зямля гарыць! Нябёсы гараць! — у жаху закрычалі людзі.— Смерць ідзе!
Маленькае племя замітусілася па лесе. Маці прыціскалі да сябе дзяцей, мужчыны закрывалі сабою жанчын.
I тады раздаўся цвёрды, упэўнены голас:
— Супакойцеся, людзі! He гараць нябёсы — навальніца разгулялася. He гарыць лес — адно толькі дрэва гіне ад нябеснага агню! He гарыць зямля — успыхнула добрая гарывада. Пра яе чуў я калісьці ад бацькі. У ёй — ратаванне наша!
Самы мудры і паважаны стары ўзяў у рукі гліняны збан і набраў у яго гаручую вадкасць. Сціхлі крыкі, людзі са здзіўленнем глядзелі на яго. Па-ранейшаму грукатаў гром, ліўневыя струмені сцякалі па людскіх тварах. Яны даўно патушылі палаючае дрэва, і толькі дзіўная гарывада ўсё так жа роўна і ярка гарэла.
Вось яшчэ нехта набраў вясёлага агню ў збан, і яшчэ. Людзі ўзнімалі высока над галовамі гэтыя дзіўныя «паходні», і цемра адступала, і страх знікаў, і лес здаваўся не такі густы.
Здабыўшы нязгасны агонь, племя вырашыла спыніць свой шлях.
— Мы прыйшлі ў цудоўную Краіну Гаручай Вады,— казалі яны.— Ці ёсць лепшае месца для паселішча?
Недалёка ад таго месца, дзе ўспыхнула для іх гарывада, знайшлі людзі чыстую крыніцу, каля яе і пасяліліся.
Калі і кім была складзена гэтая легенда, напэўна, так і застанецца невядомым. Адно толькі можна сказаць: добра ведаў гэты чалавек таямніцы прыроды і вельмі любіў родную зямлю, Падняпроўе, маленькую вёску Гарывада непадалёку ад Рэчыцы, што пранесла назву сваю праз стагоддзі і захавала яе да нашага часу як прыгожае старадаўняе імя беларускай нафты.
цемкі мякка напаўзалі
БЯРОЗКД МІЦК6ВІЧА
алаўі ў гаі ля Туганавічаў заліваліся так, нібы гэта была іх апошняя песня. Бэзавыя прына алеі парка. Ён непрыкметна
пераходзіў у гай. Па зямлі рухаліся доўгія цені. Вось два з іх, самыя дзіўныя, самыя незвычайныя, здрыгануліся
і паплылі адзін да аднаго, датыкнуліся і зноў замерлі.
Рукі танюткай, як трасціначка, панны апынуліся ў шырокіх мужчынскіх далонях.
— Салаўі ірвуць душу,— ледзь чутна прашаптаў ён,— быццам гэта не я, а яны развітваюцца з каханнем...
— Вы застаецеся паэтам нават у такія хвіліны,— з дакорам сказала яна і апусціла вочы.
— Марыля, не судзіце мяне, але зразумейце,— узвысіў голас малады мужчына.— Што можа зрабіць чалавек насуперак злому лёсу? Быў час, калі і мне здавалася: няма такой моцы, якая б магла разлучыць мяне з той, каго я кахаю больш за ўсё ў гэтым свеце. Калі б вы былі простай сялянкай, я б пайшоў дзеля вас супраць звычаяў і меркаванняў свету, калі б веравызнанне было перашкодай нашаму шлюбу,— адмовіўся б нават ад свайго Бога, калі б вы былі замужам — знайшоў бы за што выклікаць на дуэль вашага мужа. Але супраць нас людзі, праз волю якіх нельга пераступіць. Вашы бацькі, у доме якіх я заўсёды прымаўся як лепшы сябра. Толькі не кажыце мне, Марыля, аб тайным шлюбе. Вы самі ведаеце: яго ніколі не даруюць нам, і вы першая ж узненавідзеце мяне за тое, што я ўстану паміж вамі і імі, вы першая не вытрымаеце бацькоўскага праклёну. Ды і сапраўды, хто я, каб прасіць вашай рукі? Непрызнаны паэт, які не ведае ніякай іншай справы. I ці прыйдзе наогул калі-небудзь да вашага няшчаснага каханага прызнанне?
Ён горка ўсміхнуўся. Вецер зашапацеў лістотай над іх галовамі. У гаротнай цішыні голас дрэў гучаў падобна самотнаму акампанементу да салаўінай канцоны.
— Так,— дрыготкім голасам прагаварыла Марыля.— Вы, як заўсёды, маеце рацыю. Але мне страшна страціць вас. Чым жыць мне, калі вы пакінеце мяне?
— Успамінамі аб каханні.
— Горкія ўспаміны рана стараць,— уздыхнула яна.
— Але, можа, успаміны пра мяне з часам стануць для вас не такімі ўжо і сумнымі? — запярэчыў ён.— Можа, пройдзе час, і вы, чыясьці жонка і маці, толькі лагодна ўсміхнецеся, пачуўшы нешта пра даўгавязага, нязграбнага паэта, што калісьці так кахаў вас? Вы яшчэ вельмі маладая, мілая Марыля. У гэтым узросце гора хутка праходзіць.
— Як можаце вы гаварыць такое?!—успыхнула раптам панна.— Як можаце жартаваць, калі ў мяне разрываецца сэрца ад болю?!
Яна заплакала, і тады, уражаны, паэт апусціўся перад ёю на калена.
— Прабачце мяне, мая адзіная каханая. Я зусім звар’яцеў ад гора. Ну што зрабіць мне? Хочаце, я буду цалаваць вашы сляды на гэтай сцяжынцы, каб вы паверылі: я так кахаю вас, што не магу нават у думках сваіх абразіць. He плачце. He трэба рабіць апошнюю нашу сустрэчу яшчэ больш горкай...
Паэтаў голас абарваўся, і зразумела Марыля: ён таксама плача. I няёмка, страшна стала панне ад гэтых слёз моцнага, мужнага чалавека. Цяпер ужо яна павінна была знайсці словы суцяшэння для каханага. Раптам на вочы ёй трапілася тая самая бярозка, што пасадзіў у іх парку паэт у той дзень, калі ўпершыню прызнаўся ёй у сваіх пачуццях і даведаўся пра тое, што неабыякавы для яе. Танюткае, маленькае дрэўца, крохкае і пяшчотнае, яно мала адрознівалася ад іншых саджанцаў, але ўжо было зразумела: бярозка прыжылася і, калі яе не загубіць вецер альбо мароз, праз гады стане яна магутным прыгожым дрэвам.
— Гляньце на вашу бярозку,— сказала Марыля.— Вы паедзеце далёка адсюль, а яна застанецца са мною, такая ж светлая, як памяць пра вас.
— Так, Марыля, так,— палка адклікнуўся паэт.— Беражыце гэтае дрэўца, будзьце з ім ласкавай. Няхай заўсёды хапае яму сонца і вады. Мне на чужыне прыемна будзе ведаць, што вы клапоціцеся пра маю бярозку. Мне будзе здавацца, што гэта мяне вы так лашчыце.
I калі жыццё маё скончыцца, ведайце, душа мая, быццам дрыяда, паселіцца ў гэтым дрэве, каб быць побач з вамі. Калі ж здарыцца так, што вы пойдзеце з гэтага свету раней за мяне, няхай у той жа час загіне ад суму і гора бярозка... Ведайце, так і будзе!
Моцным рухам паэт прывабіў да сябе Марылю. Два цені на некалькі імгненняў пераўтварыліся ў адзін...
— Гэта апошні пацалунак, каханая,— прамовіў паэт.— Прабачце, што не ўтрымаўся ад яго. Даруйце, што пакахаў вас і пазбавіў спакою...
— Я буду клапаціцца пра бярозку,— ледзь чутна прашаптала Марыля.
Каб зноў не заплакаць, раптам пабегла прэч... Сумны паэт доўга глядзеў ёй услед.
♦ ♦ ♦
Мінуў час. I стала панна Марыля Верашчака жонкай паважанага чалавека. I нарадзіла яму дзяцей. Але ў яе думках заўсёды засталося тое, першае, горкае, непаўторнае каханне. Мабыць, таму з кожным годам усё магутней, вышэй станавілася бяроза, пасаджаная любімым чалавекам.
Ён жа, паэт Адам Міцкевіч, шмат вандраваў. У жыцці яго падсцерагалі беднасць і багацце, невядомасць і прызнанне, сябры і ворагі. Слава, урэшце, напаткала яго. Ім ганарылася Польшча, любіла Літва. Кожны беларускі паэт з гонарам называў сябе яго вучнем. У далёкай Маскве смуглявы Пушкін з замілаваннем перакладаў яго балады.
I неаднойчы ў вершах Міцкевіча гучала імя яго першага кахання — Марылі...
Надышоў час, калі споўнілася прадказанне паэта. У бурную ноч, калі адпявалі ціха адышоўшую ў нябыт, стомленую ад жыцця Марылю, маланка ўдарыла ў eflposy-
Але магутнае дрэва загінула не зусім, бо засталася вечна жыць у вершах каханага Марыля. Моцныя карэнні бярозы далі парастак, які хутка пераўтварыўся ў маладую бярозку, так падобную да шматлікіх іншых. Людзі забыліся пра тое месца, дзе знаходзілася старая бяроза і дзе з’явілася на свет новая.
Тады невядома як у народзе ўзнікла павер’е. Быццам той, хто ў Купальскую ноч знойдзе-пазнае бярозку Міцкевіча, народзіць сына-паэта.
Штогод у гэтае свята ў Туганавічах вясёлыя хлопцы і дзяўчаты з купальскімі песнямі разыходзяцца па гаі. I свецяць у начы паходні, і чутны радасны смех і маладыя галасы, якія пераклікаюцца ў цемры. Але ці пра папараць-кветку мараць яны? Ці не бярозку Міцкевіча шукаюць? Хто скажа?!
улювёнкл
ыя, каму даводзілася бываць у Воранаўскім раёне, добра ве-
даюць утульнае мястэчка Радунь, дзе жывуць вясёлыя, добрыя людзі, аматары песень, казак, паданняў. Ужо сама назва мястэчка красамоўна гаворыць аб адметнай рысе характару тутэйшых жыхароў. Нездарма ж менавіта ў гэтых мясцінах сыходзіла на зямлю светлае Сонейка!
Гэтую гісторыю і зараз яшчэ можна пачуць у Радуні. Расказваюць яе па-рознаму. Я перадам яе так, як чула сама.
* * *
У старадаўні час, калі людзі яшчэ Перуну пакланяліся, стаяў на аблоках зіхатлівы церам. А ў ім жыла светлатварая багіня з залатымі валасамі. Клікалі багіню Сонейка. Кожную раніцу, прачнуўшыся, Сонейка пачынала расчэсваць свае косы. I незвычайнае ззянне зыходзіла ад іх. 3 нецярпеннем чакалі Сонейкавай ласкі кветкі і дрэвы, любілі яе звяры і птушкі, шанавалі людзі, ганарыліся багі. Сам вялікі Пярун апекаваў прыгажуню, песціў яе, дараваў любыя свавольствы. Падабалася старому мудраму богу назіраць за тым, як кожны дзень усё больш прыгожай становіцца яго ўлюбёнка.
Аднойчы, гледзячы на Сонейка, якая гуляла з жаўрукамі, смелымі птушкамі, што бліжэй за іншых звычайна падляталі да зіхатлівай багіні, Пярун задумаўся пра тое, што хутка прыйдзецца аддаваць яе замуж. Перабраў у галаве стары бог усіх жаніхоў і вырашыў, што ніхто не падойдзе прыгажуні... Толькі — Месяц. А калі даведаўся Пярун, што яго любіміцы даўно ўжо даспадобы гэты юны бог са срзбранымі кучарамі, узрадаваўся і справіў на нябёсах такое пышнае вяселле, што тры дні трэслася зямля ад скокаў багоў.
Багатыя падарункі атрымалі маладыя. Для Сонейка па загаду Перуна бог-каваль Жыжаль выкаваў шыкоўную залатую калясніцу, каб было ў чым катацца па небе. А бог-скотнік Вялес падабраў незвычайных коней з зала-
тымі грывамі. Жаніху ж падаравалі срэбраную калясніцу і срэбраных коней.
КНІГІ ОНЛАЙН
