• Часопісы
  • Млын на сямі колах Беларускія народныя легенды і паданні

    Млын на сямі колах

    Беларускія народныя легенды і паданні

    Выдавец: Юнацтва
    Памер: 334с.
    Мінск 1998
    104.05 МБ
    Па старому звычаю гэтых мясцін разам з дружкамі ды сватамі перад вяселлем жаніх адпраўляўся на апошняе маладзецкае паляванне. Ён павінен быў як шлюбны падарунак прывезці нявесце паляўнічую здабычу, шкуру звера, які ў гэты дзень першы трапіцца яму ў лесе. Футра з апошняга звера, забітага нежанатым мужчынам, павінна было ўпрыгожваць шлюбнае адзенне маладой.
    Усё сяло чакала вяртання Рамана з перадвясельнага палявання. Дзяўчаты варажылі, які звер першы трапіцца на шляху ўдалага паляўнічага, і таемна зайздросцілі сяброўцы. Старыя ціхенька абмяркоўвалі тое, з якой непрыкрытай злосцю глядзелі на шчаслівага жаніха іншыя хлопцы, якім таксама падабалася Малання. Навошта Раман такі даверлівы? Навошта зрабіў іх сваімі дружкамі?
    Неспакойнай увесь дзень была і Малання. Сэрца не зманіла ёй: не вярнуўся з палявання прыгожы Раман.
    Прывезлі нявесце толькі акрываўленыя шматкі яго аддзення. Расказалі паляўнічыя, як доўга ў лесе не бачылі яны ніводнай жывой істоты, заехалі ў самую глуш. Тады на шляху раптоўна вырас-з’явіўся вялікі мацёры воўк. I трэба было страляць жаніху. Але нешта дзіўнае здарылася з ім. Пабляднеў ён, скочыў з каня і пайшоў проста на ваўка. Тады паляцелі ў звера стрэлы дружкоў. Раз’юшаны, смяротна паранены воўк кінуўся на Рамана і разарваў у адно імгненне на шматкі...
    * * *
    Пачала гаснуць з тых часін Маланніна прыгажосць. Адышла яна ад людзей, закрыла перад усімі свае дзверы. Толькі зрэдку ўначы, у поўню, бачылі аднавяскоўцы: уся захутаная ў чорнае, ішла Малання ў бок лесу. Думалі спачатку, гэта яна месца Раманавай гібелі шукае. Але праз нейкі час пайшлі пра Маланню іншыя чуткі: рыхтуецца яна стаць маці.
    I нарадзіўся хлопчык Ягорка. Але ніяк не выходзіла, каб ён быў Раманавым сынам. Калі першы крык дзіцяці залунаў над Маланнінай хатай, яму з лесу адклікнуўся доўгім самотным выццём воўк...
    Прайшло некалькі гадоў, ужо амаль скончыліся ў вёсцы плёткі наконт нараджэння Маланнінага сына,— новае здарэнне ўскалыхнула ўсё паселішча. У маленькага Ягоркі з’явіўся малодшы брацік, сінявокі Міхалка. Гэткай жа глыбокай таямніцай было ахутана і яго нараджэнне. I толькі, як і першы раз, з’яўленне дзіцяці на свет адзначылася ваўчыным выццём.
    Доўга пасля гэтага высочвалі мясцовыя кумкі бацьку Маланніных сыноў. He давалі жанчыне і кроку адной ступіць. Час ішоў. Ніякага мужчыны побач з Маланнінай хатай не з’яўлялася. Сціпла жыла Малання, гадавала сыноў, працавала з раніцы да ночы. I вырашылі суседкі: пакінуў, напэўна, таямнічы каханы яе назаўсёды, спалохаўся, што сочаць за ёй аднавяскоўкі.
    Рана святкавалі сваю перамогу нядобрыя жанчыны. Роўна праз год нарадзіла Малання дачку.
    У гэтую ноч была бура, свістаў шалёны вецер. Слабенькага плачу нованароджанай зусім не было чутно. Але, перакрываючы шум буры, з лесу данеслася страшэнна, доўгае, дзікае выццё. Яно гучала страшна і злавесна. I не падобна было, каб належала яно звычайнаму зверу.
    Слабая яшчэ Малання ўзняла галаву і прыслухалася.
    — Гэта — перасцярога... — прашаптала яна і страціла прытомнасць.
    Яшчэ раз раздалося жахлівае выццё. Павітуха некалькі разоў перахрысцілася.
    — Я ўсё зразумела,— сказала яна, гледзячы на непрытомную Маланню.— Ты — вядзьмарка. Дзеці твае ад злога карэння. Хай бы яны лепш і не нарадзіліся. Памірай і ты хутчэй, чуеш, як кліча цябе твой Гаспадар?
    Набліжалася раніца. Малання ўздрыганула ўсім целам і замерла. Выццё абарвалася. Раптоўна скончылася і бура. Тады, упэўненая, што парадзіха памёрла, павітуха паклала вялікую падушку на немаўля, каб задушыць яго.
    I ў гэтае імгненне расчыніліся дзверы, і на парозе з’явіўся велізарны воўк...
    На крыкі старой збеглася ўсё сяло. Ёй адразу паверылі, бо выццё чуў шмат хто.
    Суседкі, якія ўзялі на некалькі дзён Маланніных сыноў, прывялі хлопчыкаў да матулінага ложка. Трэба рабіць нешта з д’ябальскім насеннем — ніхто і не падумае выхоўваць вядзьмарчыных дзяцей! Хтосьці прапанаваў закідаць іх каменнямі, хтосьці — утапіць, як шчанюкоў... Дзеці, нічога не разумеючы, даверліва глядзелі ў вочы раз’юшаным дарослым... I раптам застагнала, апрытомнела няшчасная Малання...
    ♦ ♦ ♦
    Людзі — не такія ўжо злосныя стварэнні, у гібелі Маланнінага роду аднавяскоўцы не ўбачылі выгады для сябе і таму абмежаваліся толькі выгнаннем маладой жанчыны. Ледзь апрытомнеўшы пасля нараджэння маленькай Алесі, Малання павінна была з дзецьмі пакінуць гэтыя мясціны.
    Пайшла яна куды вочы глядзяць. I прывяла яе сцежка ў лес. Надышла ноч. Заплакалі дзеці. Пачала супакойваць іх Малання.
    — Зірніце, дзеткі, якія яркія агеньчыкі ў кустах гараць! Бы жоўтыя кветачкі. Мы пойдзем, дзеткі, туды, куды павядуць нас гэтыя агеньчыкі. I спынімся там, дзе спыняцца яны. Там будзе наш дом, сярод птушыных спеваў, суніц ды лёгкага пуху дзьмухаўцоў...
    Высахлі на дзіцячых шчоках слёзы, кінуліся бегчы яны за цудоўнымі агеньчыкамі, ды так спрытна, што не паспявала за імі нават маці.
    На паляне спыніліся агеньчыкі, і, падбегшы да іх, спыніліся напалоханыя хлопчыкі.
    — Вой, мама! Гэта зусім не агеньчыкі. Гэта блішчаць вочы вялікага шэрага сабакі! Ён нас пакусае!
    — He бойцеся гэтага сабакі,— стомленым голасам адказала Малання.— Ніколі ён вас не пакрыўдзіць...
    Так пачалося лясное жыццё Маланнінага роду. Спачатку, пакуль дзеці былі яшчэ малыя, часта на дапамогу жанчыне з лесу выходзіў воўк, якога малыя лічылі звычайным сабакам. Ён даглядаў дзяцей, прыносіў у зубах зайцаў і качак, адпуджваў ад жытла дзікіх звяроў.
    Калі ж Маланніны сыны сталі зусім дарослыя, ён стаў надоўга пакідаць сям’ю выгнаннікаў. Сапраўднымі волатамі выраслі Ягор і Міхал. Здаровае лясное паветра ўлілося ім у грудзі, ногі юнакоў сталі падобныя на моцныя парасткі дубоў, рукі — на пругкія галіны клёнаў. Светлая тварам, як бярозка, і такая ж стройная вырасла Алеся.
    Прайшло зусім няшмат часу — прывёз неяк у сядле з сабой старэйшы Маланнін сын даўгакосую дзяўчыну Людмілу, за ім ажаніўся і Міхал на Людмілінай сястры, смяшлівай Хадосцы. Пачуўшы пра Алесіну прыгажосць, прыслаў да яе сватоў гожы юнак Каліна. I з’явіліся побач са старой Маланнінай тры новыя прасторныя хаты. А потым — яшчэ шэсць. А потым — яшчэ дванаццаць. Маланнін род хутка рос, а сама яна старэла.
    I надышоў час развітання. Паклікала Малання сваіх дзяцей, унукаў, праўнукаў.
    — Жывіце ў міры,— сказала.— He кідайце мясцін гэтых, бо шчаслівая зямля, на якой жывяце. Няхай праца на ёй будзе для вас лёгкай, няхай заўсёды ў вашых хатах гучаць песні і смех. I яшчэ адно: ніколі не крыўдзіце род ваўчыны, бо самі выйшлі з яго. Калісьці быў у мяне каханы Раман. Ніхто не ведаў, акрамя мяне, яго таямніцу, што быў ён сынам звычайнай жанчыны і ваўкалака. 3-за гэтага быў ён удалы ў паляванні. Але існаваў зарок, праз які не мог пераступіць Раман: нельга было яму забіць ваўка. У час перадшлюбнага палявання злосныя Раманавы нядобразычліўцы выгналі проста на яго шэрага драпежніка. I Раман пазнаў у ім родзіча. Ён сышоў з каня, каб абараніць яго, і адразу паляцелі з усіх бакоў стрэлы. Але калі большасць і цэліла ў ваўка, дык хтосьці пацэліў у чалавека.
    Там, спалохаўшыся таго, што здарылася, пакінулі PaMana злыя людзі. He ведалі яны: для дзяцей ваўкалакаў існуе два жыцці, чалавечае і ваўчынае. Калі хтосьці
    адбірае сілай у іх чалавечае жыццё, яны ажываюць зноў у ваўчынай шкуры.
    Цяпер вы ведаеце, хто ваш бацька. Беражыце ж яго спадчыну — зямлю гэтую, якую абраў ён нам для жыцця...
    * * •
    I ляцяць стагоддзі, і спяшаюцца рэкі Лунінеччыны ў Прыпяць, і пяе свае песні дзівосны лес...
    I жывуць, працуюць на сваёй спадчыннай зямлі нашчадкі Рамана і Маланні. Імя далёкай прамаці іх роду захавалася ў назве прыгожай вёскі — Маланніца. 3 цягам часу стала гучаць яна як Мелясніца.
    БРАТЫ КРАКІ
    светлы дом, шмат скаціны і двух малалетніх сыноў.
    ыў некалі ў наваколлі Слоніма багаты ўдавец Ян Крак. Меў ён не адну дзесяціну добрай зямлі, вялікі дробнай хатняй жыўнасці,
    Цяжка аднаму ўправіцца з такой вялікай гаспадаркай, таму вымушаны быў Ян Крак наймаць работнікаў. Толькі бяда, ні адзін з парабкаў доўга не вытрымліваў пры такім гаспадары. Ян Крак быў падазроны, скупы і сварлівы. Здаралася, вернуцца работнікі з поля, стомленыя пасля цяжкай працы, да гаспадара звернуцца за дзённай платай, дык Крак на іх з лаянкай накінецца: быццам добрых коней ледзь не загналі, зямлю не глыбока аралі, не столькі на полі працавалі, колькі ляжалі ў цяньку, ды і вылічыць з дзённага заробку хлопцаў добрую частку грошай.
    Але горш за ўсё крыўдзіў стары Крак жанчын, якіх наймаў весці хатнюю гаспадарку. Усё яму здавалася, быццам абкрадаюць яны яго паціху. I хутка, акрамя васьмідзесяцігадовай Куліны, ніхто ў навакольных вёсках не згаджаўся ісці ў парабчанкі да нядобрага ўдаўца.
    Куліна ж, нягледзячы на ўзрост, была яшчэ даволі моцнай старой і нядрэнна ўпраўлялася па гаспадарцы. Казалі, моцы і здароўя даюць ёй духі, якім нібыта служыла Куліна з маладосці. У народзе гэтая жанчына лічылася знахаркай і чараўніцай. Але Ян Крак, мабыць, не верыў такім байкам, інакш, пэўна, не рашыўся б пакрыўдзіць старую. А пакрыўдзіў гаспадар парабчанку жорстка. Збірала ўсё жыццё Куліна грошы ў збанок, на пахаванне рыхтавала. Знайшоў неяк Ян Крак гэты збанок і паквапіўся на чужое дабро. Забраў сабе ўсё да грошыка, на Куліну ж яшчэ і накрычаў:
    — Гэта ты, старая, у мяне ўпотайкі накрала, інакш адкуль у цябе, парабчанкі, столькі багацця.
    Заплакала Куліна, сабрала свае рэчы і пакінула негасцінны дом. Перад адыходам жа выказала гаспадару:
    — Ты —злодзей, Ян Крак. Ты абакраў зараз старую адзінокую жанчыну. Але шчасця гэта табе не прынясе. Ты — злодзей, дык няхай дзеці твае стануць сапраўднымі разбойнікамі і будуць асуджаны і пракляты людзьмі.
    Пасмяяўся тады са слоў пакрыўджанай Куліны Крак. Але ўспомніў з незвычайнай трывогай праклён старой жанчыны на смяротным ложку. Паклікаў тады сыноў ды адкрыў ім усе свае турботы:
    — Калі паўгода назад памерла Куліна, што служыла калісьці ў нас,— таямнічая, незвычайная смерць яе пацвердзіла шмат чые падазрэнні, што яна вядзьмарка. Праклёны вядзьмарак — страшныя. Няўжо вам, сынам маім, гонару майму, сапраўды суджанага разбойнічаць, на крывой сцяжынцы сцерагчы свае ахвяры з нажом?
    Супакоілі як маглі сыны бацьку. Навошта ж разбойнічаць, калі ім застаецца ў спадчыну такое вялікае багацце? Тады памёр Ян Крак.