На крыжовай дарозе
Аўген Калубовіч
Выдавец: Бацькаўшчына
Памер: 318с.
Мінск 1994
18 БелСЭ. 1971. Т. 4. Б. 221.
1« Турук Ф. Б. 43; Жылуновіч 3. Б. 79; БелСЭ. Т. 2. Б. 242—243.
20 Турук Ф. Б. 43; Гісторыя беларускай савецкай літаратуры. Мн.. 1965. Т. 1. Б. 559.
21 Документы н матермалы по мсторнн Белорусснн. Мн., 1954. Т. 4. Б. 391.
22 Там-жа. Б. 403.
23 Час. «Чырвоны шлях». № 3—4 за 25.8.1918 г. Б. 26.
24 Там-жа. Б. 28.
25 Там-жа. № 5—6 за 13.10.1918 г. Б. 8.
26 Полымя. 1971. № 5. Б. 149. (Поўная справаздача спатканьня //Дзяньніца. № 21 за 26.8.1918 г.)
27 Круталевмч В. Там-же. Б. 122.
28 Полымя. Там-жа. Б. 148.
29 Чырвоны шлях. № 3—4 за 25.8.1918 г. Б. 25—26.
зо Там-жа. Б. 25.
31 Там-жа. Б. 30—31.
32 Круталевіч В. Пасля абвяшчэння рэспублікі // Полымя. 1966. № 9. Б. 129—130.
зз Канчер Е. Белорусскнй вопрос. Петроград, 1919. Б. 98.
34 Круталевіч В. На і.мя Леніна // Полымя. 1965. № 4. Б. 104.
35 КП(б)Б у рэзалюцыях (1903—1921 гг.). Менск, 1934. 4.1. Б. 92.
36 Там-жа. Б. 110.
37 Азараў С., Ка.менская Н. На варце заваеў Кастрычніка // Полымя. 1967. № 12. Б. 224.
38 БелСЭ. 1975. Т. 12. Б. 138; Гісторыя БССР. Мн., 1973. Т. 3. Б. 103.
39 БелСЭ. 1974. Т. 10. Б. 496; Гісторыя БССР. Т. 3. Б. 111.
40 Гісторыя БССР. Т. 3. Б. 103.
41 Пазьнейшы (у 1925—29 гг.) нарком земляробства БССР.
42 Азараў С., Каменская Н. Там-жа.
43 Гісторыя БССР. Там-жа.
44 Азараў С., Ка.менская Н. Там-жа.
45 Круталевіч В. Ля вытокаў // Полымя. 1969. № 8. Б. 167.
46 Экспеднцнонно-карательный отдел.
47 Віцьбіч ІО. Сорак год таму паўсталі Вяліжане // Газ. «Бацькаўшчына». Мюнхэн, 1958. № 49/50 (436/437).
48 Со святымн упокой. «Сннодмк» ахвяраў балывааізму 1917—22 гг. // Релнгмя м атензм в СССР. Мюнхен, 1976. Октябрь. Б. 5.
49 № 278 (перадрук: Комнтеты бедноты Белорусснн. Сборннк документов н матермалов. Мн., 1958. № 119. Б. 146).
50 Там-жа.
51 Там-жа.
52 Круталевіч В. Абвяшчэнне рэспублікі//Полымя. 1968. № 9. Б. 178.
53 Жылуновіч 3. Б. 81—82.
54 Круталевіч В. Там-жа. Б. 174.
55 Там-жа. Б. 178—179.
56 Там-жа. Б. 179.
-57 Турук Ф. Б. 44; Жылуновіч 3. Б. 85—92; Круталевіч В. Там-жа. Б. 180—181.
58 Круталевіч В. Там-жа. Б. 173—175.
59 Там-жа. Б. 181 — 182, 188.
60 Там-жа. Б. 180.
61 Там-жа. Б. 181.
62 Там-жа. Б. 197.
63 Там-жа. Б. 181.
64 Там-жа. Б. 182.
65 БелСЭ. Т. 2. Б. 260.
66 Круталевіч В. Там-жа. Б. 183.
67 Документы по нсторнн советско-польскнх отношенмй. Москва, 1964. Т. 2. Б. 446.
68 Образованне СССР. Сборннк документов (1917— 1924 гг.). Москва-Ленннград, 1949. Б. 454.
69 Очеркн нсторнн Коммуннстмческой партнн Белорусснн. Ч. 1. Мн., 1961. Б. 348.
70 Новікава Ф. Перамога савецкай улады на Беларусі і ўтварэнне БССР // Камуніст Беларусі. 1958. № 4. Б 36—37.
71 Турук Ф. Б. 45; БелСЭ. 1974. Т. 11. Б. 208.
72 БелСЭ. Там-жа.
73 Круталевіч В. Там-жа. Б. 189; Круталевіч В. На імя Леніна. Б. 103; Очеркн... Б. 350.
74 БелСЭ. Т. 2. Б. 260.
75 Мясьнікоў, Пікель, Рэйнгольд, Іваноў, Калмановіч, Андрэеў (а ад 7.1.1919 г.— яшчэ Найдзёнкаў і Яркін) // БелСЭ. Т. 11. Б. 145.
76 Круталевіч В. Абвяшчэнне рэспублікі. Б. 189.
77 Там-жа; Круталевіч В. На імя Леніна. Б. 103.
78 Круталевіч В. Абвяшчэнне рэспублікі. Б. 189—190.
79 Там-жа. Б. 190.
80 Тая-ж тэлеграма А. Мясьнікова ў Маскву ад 1.1.1919 г. (Там-жа. Б. 184.)
81 Рэзалюцыя, апублікаваная ў газ. «Звезда» за 31.1.1919 г. (Там-жа. Б. 200.)
82 Там-жа. Б. 198—201. («Нзвестня...» за 7, 16, 22-га студзеня 1919 г.)
83 Тая-ж тэлеграма А. Мясьнікова ў Маскву ад 1.1.1919 г. (Там-жа. Б. 184.)
84 Пратакол 1-га з’езда Камуністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі. Менск, 1934. Б. 15. (Там-жа. Б. 183—184.)
85 «Нзвестня...» за 22.1.1919 г. (Там-жа. Б. 205.)
86 «йзвестмя Смоленского Совета» за 26.1.1919 г. (Там-жа.)
87 Круталевіч В. Там-жа. Б.184.
88 Сакратар ЦК КП(б)Б В. Кнорын. У час паміж ня.мецкай і польскай акупацыямі // Гл. зб.: Кастрычнік на Беларусі / Улажыў С. Агурскі. Вып. 1. Менск, 1927. Б. 287.
89 БелСЭ. Т. 2. Б. 260.
90 Круталевіч В. Там-жа. Б. 190. (Цытуецца пераказ «паведамленьня» словамі В. Круталевіча.)
91 Шкляр Я. Старонкі гераічнай гісторыі // Полымя. 1966. № 3. Б. 134.
92 Там-жа; Свердлов Я. йзбранные пронзведенмя. Москва, 1960. Т. 3. Б. 231.
93 Свердлов Я. Т. 3. Б. 139.
94 в. Круталевіч у вартыкуле «Пасля абвяшчэння рэспублікі» (б. 133—135), на аснове пратаколу справаздачы дэлегацыі паседжаньню ЦБ 31.1.1919 г., узнаўляе гэтыя перамовы зь Ленінам.
95 Прычым із Горадзенскай губ. — толькі ўсходняя ейная частка; заходняя із самою Горадняй будзе занятая Чырвонай арміяй на кароткі час адно ў ліпені 1920 г.
9« Свердлов Я. Б. 142—143.
97 БелСЭ. 1972. Т. 6. Б. 396; Т. 12. Б. 199.
98 цб КП(б)Б у гэтай справе была прынятая пастанова: «Выданьне беларускае газэты прызнаць непажаданым» // Круталевіч В. Пасля абвяшчэння рэспублікі. Б. 141.
99 Кнорын В. Там-жа.
іоотурук Ф. Б. 45; Звезда. № 364 за 4.2.1919 г.
Ю1 Шкляр Я. Б. 135.
Ю2 Заміж іх у новы ўрад уводзяцца: П. Пятроў — нарко.м замежных справаў, Мандэльштам — нарком нацыянальных справаў, М. Сьвярдлоў — нарком працы, I. Саваціеў — нарком асьветы й А. Гэтнэр — нарком юстыцыі. (Круталевіч В. Першы беларускі ўрад // Полымя. 1966. № 1. Б. 139.)
юз Там-жа. Б. 140.
104 Круталевіч В. Пасля абвяшчэння рэспублікі. Б. 139—140.
105 Круталевіч В. На імя Леніна. Б. 106.
106 Ад былой групы Заходняй камуны ў Прэзыдыюм ЦВК ЛітБелу ўвайшлі Іваноў і Пікель, а ўва ўрад — Калмановіч, Савіцкі, Розэнталь і Бэрсан // БелСЭ. Т. 6. Б. 396—397.
Ю7 Александровіч С. Першая беларуская савецкая газета // Полымя. 1968. № 4. Б. 226.
108 БелСЭ. Т. 2. Б. 243.
Ю9 Паводля пастановы ЦК злучанай КП(б) Летувы й Беларусі, ейнымі прэсавымі органамі ў ЛітБеле былі газэты «Звезда» парасейску, «Mlot» папольску, «Komunistas» палетувіску й «Штэрн» пажыдоўску // Очеркн... Б. 358.
1Ю БелСЭ. Т. 9. Б. 17; Т. 10. Б. 496.
111 Там-жа. Т. 10. Б. 496; час. «Беларусь». Мн., 1960. № 11. Б. 5.
112 БелСЭ. Т. 10. Б. 73—74; Полымя. 1973. № 12. Б. 154—156; Гісторыя БССР. Т. 3. Б. 161 — 162.
113 Полымя. 1966. № 4. Б. Ill; 1968. № 11. Б. 164.
114 Там-жа.
115 Там-жа. 1966. №4. Б. 111.
116 БелСЭ. Т. 8. Б. 485.
117 Турук Ф. Б. 61. (Тут БКА завецца: Камуністычная арганізацыя беларускіх сялянаў і работнікаў.) Ігнатоўскі У. Камуністычная партыя Беларусі і нацыянальнае пытаньне // 36. «Беларусь» / Пад рэд. А. Сташэўскага, 3. Жылуновіча, У. Ігнатоўскага. Выд. ЦВК БССР. Менск, 1924. Б. 231; БелСЭ. Т. 12. Б. 140.
48 Гл. артыкул I. Шпілеўскага й Л. Бабровіча // Час. «Наш край». Менск, 1929. № 3/42; Віцьбіч Ю. Як зьявіўся на мапе Беларускі Дзяржынск // Бацькаўшчына. № 25/26 (104/105) за 29.6.1952 г.
116 Найдзюк Я. Беларусь учора і сяньня. Менск, 1944. Б. 179—183; БелСЭ. Т. 9. Б. 593, 595.
120 БелСЭ. Т. 4. Б. 357; Ігнатоўскі У. Там-жа.
121 Няпоўных Менскага, Барысаўскага, Слуцкага й Мазырскага паветаў. Ігуменскага й Бабруйскага. Часткі першых 4-ох паветаў і паветы Наваградзкі й Пінскі Менскай губ. у жнівені месяцы 1920 г. адышлі пад Польшчу.
122 БелСЭ. Т. 10. Б. 432.
123 Полы.мя. 1971. № 5. Б. 156.
124 Тэкст маніфэсту цытуецца з арыгіналу, клішэ якога апублікавана ў альбоме «Янка Купала. Жыцце і творчасць». Мн., 1959. Б. 89.
125 Па-за СССР паўтораныя ў публікацыі: Недасек Н. Камуніз.м і «беларускі нацыяналізм» // Запісы Беларускага Інстытуту навукі і мастацтва. Кн. 1. Мюнхэн, 1962.
126 БелСЭ. Т. 2. Б. 230, 243, 260 і інш.; 3. Жылуновіч і Я. Лагун // Очеркм.... Б. 347, 350.
127 3 гэтага нам веда.ма толькі адно выключэньне: сьмерць ад хваробы былога сябры ЦК БКА, а ў БССР рэдактара газэты «Савецкая Беларусь» і сакратара ЦБ КП(б)Б С. Булата, які не дажыў да часу, калі пачалася расправа над ягонымі сябрамі, памСр у 1921 г.
128 У 1922 г., калі тварыўся СССР, ЦК РКП(б) праектам «аўтанамізацыі» (улучэньня ўсіх нерасейскіх савецкіх рэспублік у склад РСФСР) вырашыў адабраць ад іх фікцыйны статус іхнай «дзяржаўнай незалежпасьці». Праект выклікаў супраціў з боку камуністых гэтых рэспублік: яны жадалі канфэдэрацыі з РСФСР, а не фэдэрацыі. 16.9.1922 г. праект быў адкінуты ЦБ КП(б)Б, 3.10.1922 г. — ЦК КП(б) Украіны і г. д.
Найбольш рашуча супраць маскоўскага праекту выступіў ЦК КШб) Грузіі. 15.9.1922 г. ён вынес пастанову: «Прапанаванае на аснове тэзаў таварыша Сталіна аб’яднаньне ў форме аўтанамізацыі незалежкых рэспублік уважаць за перадчаснае». «Аб’яднаньне гаспадарчых высілкаў і агульнай палітыкі ўважаць за неабходнае, але із захаваньнем усіх атрыбутаў незалежнасьці» (падкрэсьленьні ЦК КП(б) Грузіі). (Авторханов А. Технологмя властм. Франкфурт-на-Майне, 1976. Б. 365.) Пазыцыя гэтая грузінскіх камуністых і была галоўнай прычынай карных рэпрэсіяў супраць іх.
129 Тады кіраўнік толькі-што рэарганізаванага з ВЧК ГПУ.
130 Ленян В. й. Полн. собр. соч. Нзд. 5. Т. 45. Б. 357 —360.
131 Гарэцкі М. Гісторыя беларускае літэратуры. Выд. 2. Вільня, 1921. Б. 206.
132 БелСЭ. Т. 4. Б. 276—277.
ізз Там-жа. Б. 277.
134 Там-жа. Т. 10. Б. 157.
135 Рагуля В. Успаміны. Ню Ёрк, 1957.
13« Паводля БелСЭ (т. 10, б. 157) іншы орган ЦК КПЗБ — газ. «Бальшавік».
137 БелСЭ. Т. 6. Б. 28.
138 Рагуля В. Б. 66—70. Пазьней, будучы зманеныя ў БССР і арыштаваныя ў 1934 г., загінулі таксама А. Капуцкі й Л. Родзевіч: першы — у 1935, а другі — у 1937 гт.
139 БелСЭ. Там-жа.
140 Такое паведамленьне атрымала жонка ягоная, лекар Аддзяленьня скураных хваробаў менскага Клінічнага Гарадка. Сама яна ў роспачы атруцілася.
141 Підгайннй С. Недостріляні. Ч. 1. Вндавннцтво «Украіна», 1949. Б. 115.
142 к. Гей — новапрысланы ў 1930 г. з Масквы для разгрому «беларускага нацыяналізму» 1-шы сакратар ЦК КП(б)Б.
143 БелСЭ. Т. 2. Б. 507.
144 Ліст апублікаваны ў газ. «Зьвязда». Тут цытуецца паводля перадруку ў час. «Камуністычнае выхаваньне». Менск, 1930. № 12. Б. 34.
145 Рытар I. На суд гісторыі // Час. «Конадні». Ню Ёрк — Мюнхэн, 1963. № 7. Б. 119—120.
146 БелСЭ. 1972. Т. 5. Б. 44.
147 Еўтух Б. Менск у 1930—1931 гг. // Раніца. № 54/216 за 13.12.1944 г.
148 Таксама іншых беларускіх камуністых: 25.10.1930 г. 2-га сакратара ЦК КП(б)Б Я. Васілевіча — у апарат наркам-
зема СССР; 1.2.1932 г. рэктара Камуністычнага ўнівэрсытэту ў Менску й загадчыка аддзелаў друку, культуры й прапаганды ЦК КП(б)Б у 1928—31 гг. (былога народнага камісара аховы здароўя БССР у 1921—22 гг.) А. Сянькевіча — у сыстэму наркамата аховы здароўя РСФСР. У 1933 г., калі ў БССР пачалася 2-ая ў 30-ых гт. хваля масавага тэрору, із БССР у РСФСР былі адкліканыя народны камісар асьветы А. Платун, народны камісар земляробства П. Рачыцкі, народны камісар лбгкай прамысловасьці Р. Грысевіч і шмат іншых. Усіх іх праз колькі год у РСФСР паарыштоўвалі й, праўдападобна, парасстрэльвалі.
КНІГІ ОНЛАЙН
