КНІГІ ОНЛАЙН
Прыняць удзел у вычытцы распазнанага тэксту Падрабязней
4 4С4КЛІВ4 4G TOH 4 I ГООШ 34 НА6С0Н4Г4 Б СВ4іу, ултнТу I ГЭТ4С 34Г4ДВ4Н Тлі, К4Б КВІлТ Ве334Г4ННВІЛй Алег Рукаль На службе князя Радзівіла Аповесьць Мінск «Юніпак» 2013 УДК 821.161.3-31 ББК 84(4Бен)-44 Р84 Рукаль, А. Р84 На службе князя Радзівіла: аповесць / Алег Рукаль. Мінск : Юніпак, 2013. 196 с.: іл. ISBN 978-985-6802-58-7. Аповесьць «На службе князя Радзівіла» прысьвечана падзеям Інфлянцкай вайны другой паловы XVI стагодзьдзя. На старонках твору паўстаюць гістарычныя постаці вялікага князя літоўскага Жыгімонта Аўгуста, канцлера Вялікага Княства Літоўскага і ваяводы віленскага князя Мікалая Радзівіла Чорнага, найвышэйшага гетмана літоўскага князя Мікалая Радзівіла Рудога і іншых. УДК 821.161.3-31 ББК 84(4Бен)-44 ISBN 978-985-6802-58-7 © Рукаль А. 2013 © Афармленне. ЗАТ «Юніпак», 2013 Лрысьвячаю кнігу маёй жонцы Але і нашым дзецям Паўлу, Ганьне і Марку. Выказваю падзяку Царкве Ян Прадвесьнік. На службе князя Радзівіла 1 15 студзеня 1563 году да заезнай карчмы, разьмешчанай на адлегласьці шасьцідзесяці вёрстаў ад Полацка, наблізіўся конны аршак. Дваццаць вершнікаў суправаджалі пяць вялікіх гружаных санак, якія цяжка сьлізгалі па сьнезе. На двары падарожныя прывязалі коней да канавязаў і пасьпяшаліся да шынкара. Карчма была напоўнена людзьмі. Зямяне і месьцічы грэліся з дарогі і голасна размаўлялі. Слугі сноўдалі паміж лавамі і абслугоўвалі наведнікаў. Карчмар пачціва павітаў прыбылых рыцараў і запрасіў іх заняць месца за вялікім дубовым сталом. Недалёка ад іх разьмясьціўся яшчэ адзін гурт ваяроў. Яны тоўпіліся за адным сталом і вялі ажыўленую размову. Адзін з іх, убачыўшы тых, хто ўвайшоў, ускочыў і радасна закрычаў: Вітковіч! На гэты вокліч адгукнуўся камандзір знаёмага нам аршаку, высокі мужчына сарака гадоў з корат- ка падстрыжанымі валасамі і пышнымі чорнымі вусамі. Каверскі! Імгненьне і абодва рыцары ўзялі адзін аднаго ў абдоймы. Сябры, зьвярнуўся да сядзеўшых з ім за сталом зямянаў Каверскі, дазвольце адрэкамэндаваць вам майго даўняга прыяцеля, пана Вітковіча, паручніка гусарскай харугвы князя Мікалая Радзівіла Чорнага. Ваяры ўзьняліся са сваіх месцаў і па чарзе пазнаёміліся з Вітковічам: Даліва, Гамылка, Ляхоўскі... - Далучайцеся да нашага стала, пан паручнік, запрасіў Даліва. - 3 вялікім задавальненьнем, адказаў Вітковіч. - У якой справе вы сьпяшаецеся да Полацка? запытаўся Каверскі. - Мы вязем у горад порах ад князя Радзівіла. A вы? - А мы кіруемся ў Вільню. Пан ваявода выправіў нас да цэйгаўзу. Са сталіцы будзем суправаджаць абоз са зброяй. Чакаеце на маскавітаў? Так. Іхныя вялізныя сілы сабраныя ў Мажайску. Хутчэй за ўсё, будзе выправа на Полацак. А горад падрыхтаваны да аблогі? Каверскі паціснуў плячыма. Цяпер маем інтэнсіўную работу над умацаваньнем замку. Прыходзяць абозы з порахам, серай і сьвінцом. 3 віленскай людвізарні майстра Брайфуса нядаўна прыбылі два фальконы. Ну і як, пратрымаецеся? Каверскі ізноў сьцепануў плячыма. Віжы паведамляюць аб грандыёзных сілах праціўніка ў Мажайску. Такіх войскаў маскавіты да нас даўно ўжо не прыводзілі. Гэтым разам давядзецца цяжка. А пратрымаемся ці не, залежыць ад нас саміх. Адразу пасьля таго як прагучалі словы полацкага рыцара, у карчму ўварваўся малады мужчына з акрываўленай галавой. Усе размовы як абарвала. Наведнікі ўтаропіліся на яго. А ён, цяжка дыхаючы, абвёў поглядам памяшканьне і, заўважыўшы гурт рыцараў, кінуўся да іх стала. На купецкі абоз напалі... Ратуйце! Ваяры паўскоквалі са сваіх месцаў, спрактыкавана, на хаду, прыхапіўшы зброю. Далёка адсюль? кінуў пытаньне Вітковіч. Вёрстаў дзесяць. Колькі разбойнікаў? Каля пяцідзесяці. У абозе колькі чалавек? Прыблізна столькі ж. Але многія загінулі ў першыя хвіліны бою. Я цудам вырваўся. — Вядзі нас, Павал, — зьвярнуўся да Вітковіча Каверскі. Тарусіч, Мыслоўскі, Карповіч, Махвіч і Галавач застаецеся ахоўваць абоз, загадаў пан Вітковіч пяцём жаўнерам. Камандуе Тарусіч. Астатнія хутка на двор. 3 Каверскім было дзевяць жаўнераў. Улічваючы чатырнаццаць ваяроў рэшты яго аршаку, пад кіраўніцтвам пана Вітковіча агулам было дваццаць тры чалавекі. Яны выбеглі на двор. Выхапілі з санак дзіды і шчыты. На галовы рыцары ўскінулі шаломы і шышакі. Ваяры Каверскага мелі добры баявы досьвед, a вось аршак Вітковіча напалову складаўся з моладзі, якая толькі паступіла на службу. У баях яна яшчэ ня ўдзельнічала. Пан Вітковіч паставіў вопытных ваяроў наперадзе, маладым загадаў трымацца за імі, а сам узначаліў аршак. Яны хутка рушылі па гасьцінцы. Купец, што вырваўся з рук разбойнікаў, з насьпех перавязанай галавой, паказваў ім дарогу, але хутка, ня маючы больш сілаў, адстаў. Рыцарам ён крыкнуў, каб яны не зварочвалі з гасьцінца. Неўпрыкмет Вітковіч з ваярамі праляцелі сем ці восем вёрстаў. Дарога зрабіла рэзкі выгін, пасьля якога пачынаўся лес. На ўзьлеску застыў вершнік. Убачыўшы аршак, які імчаў на яго, ён выцяў каня і зьнік у лесе. Яны выставілі вартавога, закрычаў пан Вітковіч, трэба дагнаць яго. У лесе яны амаль дасталі ўцекача, але гэта ўжо ня мела значэньня. Скрозь дрэвы паказалася паляна, на якой ішла бязьлітасная сеча. Зьвінела сталь, чуліся адчайныя крыкі людзей. Вартавы разбойнікаў выскачыў на паляну і моцна закрычаў, папярэджваючы сваіх пра небясьпеку. Але гэта было апошняе, што ён пасьпеў зрабіць. Пан Вітковіч ударыў яго дзідай у сьпіну і выбіў з сядла. Змаганьне завяршалася. Болыпасьць абаронцаў абозу была забіта. На паляне ляжалі мёртвыя целы, сьнег быў у чырвоных плямах крыві, некалькі коней бяз вершнікаў гойсалі па паляне. Разбойнікаў, як і казаў купец, было каля пяцідзесяці. Кіраваў імі закуты ў латы рыцар на прыгожым высокім кані. Траціна яго аршаку была конная, астатнія пяхотнікі. Атрымаўшы папярэджаньне аб нападзе, яны перашыхтаваліся фронтам да вастрыя атакі, прычым зрабілі гэта даволі шпарка і ўзгоднена. Вершнікі пана Вітковіча на вялікай хуткасьці ўрэзаліся ў іх шэрагі і ў першыя хвіліны бою прапаролі дзідамі і пасеклі шаблямі большасьць драбаў праціўніка. Быццам сталёвым клінам яны прарвалі варожы шыхт і падзялілі яго на дзьве часткі. Завязалася сеча. Першыя шэрагі рыцараў на чале з панам Вітковічам, не разрываючы шыхту, лёгка праходзілі скрозь разбойнікаў. Ззаду ў іх заставаліся толькі мёртвыя целы. Тыя, каму ўдавалася ўцячы ад гэтага страшнага авангарду, траплялі на маладых жаўнераў, якія праходзілі ў гэтай сутычцы баявы хрост. Сярод тых апошніх побач змагаліся два хлопцы, якім яшчэ ня споўнілася і дваццаці год, Ян Заранковіч і Андрэй Тур. Заранковіч загарадзіў шлях коннаму разбойніку, што спрабаваў уцячы з паляны. Той дзіка, быццам татарын, зароў і атакаваў маладога рыцара. Яны скрыжавалі шаблі. Адзін удар, другі, і Заранковіч маланкавым выпадам сьцяў ворага. Правадыр разбойнікаў з некалькімі вершнікамі ўхіліўся ад бітвы з гуртом спрактыкаваных ваяроў і На службе князя Радзівіла кінуўся на моладзь Вітковіча. Першых двух юнакоў, якія сталі на ягоным шляху, ён засек. Цяпер бліжэй за ўсіх да галоўнага разбойніка апынуўся Заранковіч. Пераадолеўшы хвалю страху, ён скіраваў каня, каб сабой закрыць дзіру, якая ўтварылася ў іхным шыхце. - Асьцярожна, Ян, крыкнуў яму Тур, схапіўшыся з іншым ваяром. Заранковіч выцяў праціўніка шабляй. Той лёгка адбіў удар і з усяе моцы ўдарыў у адказ. Ян з цяжкасьцю ўтрымаў шаблю ў руцэ. А вораг ужо замахваўся для наступнага ўдару. “Як хутка”, прамільгнула думка ў галаве ў Заранковіча. 3 вялікай цяжкасьцю ён адвёў варожы клінок убок. Але было відавочным, што трэцяга выпаду яму не адбіць. Разбойнік нават прыўзняўся ў страмёнах, каб, уклаўшы ва ўдар усю вагу цела, зрабіць яго мацнейшым. Яго шабля стала хутка апускацца ўніз. А рука Заранковіча, у якой ён трымаў зброю, рухалася занадта павольна, нібыта чымсьці абцяжараная. Час як быццам спыніўся. У вочы Яну кінуліся падрабязнасьці, на якія ён не пасьпеў зьвярнуць увагу paHeft, вораг меў дарагія бляхавыя дасьпехі, пагнуты ў некалькіх месцах шалом з апушчанай прылбіцай, на шаблі і на руцэ, што сьціскала эфэс, была кроў. Захацелася заплюшчыць вочы і болей гэтага ня бачыць, але не аднойчы бацька папярэджваў яго, навучаючы рыцарскай справе: - Ніколі не закрывай вачэй! Глядзі на праціўніка! Яшчэ Ян узгадаў з хатніх заняткаў, як бацька вучыў яго татарскаму прыёму рэзка зьнікаць у бок і зьвешвацца з сядла, калі няма магчымасьці адбіць удар. Так ён і зрабіў, упаўшы амаль пад самае бруха каню. Разбойнік толькі пасьпеў зьдзівіцца раптоўнасьці, з якой зьнік юнак. Шабля расьсекла паветра, а сам ён страціў раўнавагу і ледзьве не абрынуўся разам са зброяй, якая пацягнула ўсё цела на дол. Ян імгненна вярнуўся на ранейшае становішча. Праціўнік яшчэ ня здолеў выпрастацца. Пасекчы безабароннага чалавека ў Заранковіча не паднялася рука. Ён скокнуў на ворага, і яны абодва зваліліся з коней. Ян сваім целам прыціснуў рыцара да зямлі. - Здавайся, пан. Той паспрабаваў вызваліцца, але зрабіць гэта было ня проста. Юнак моцна ўчапіўся ў яго і чакаў, пакуль нехта са сваіх не падтрымае яго. Хутка бітва скончылася. Большасьць разбойнікаў была вынішчана, некаторых захапілі ў палон. Рыцары атачылі счэпленых праціўнікаў, разьвялі іх і дапамаглі Заранковічу ўзьняцца. Пан Вітковіч падыйшоў да правадыра. - Устань. Той марудна падняўся. — Скінь шалом. Разбойнік расшпіліў рамяні і зьняў з галавы сталёвую шапку. Яму было каля пяцідзесяці гадоў. Поўны, круглы твар з падвойным падбародзьдзем; залысіна на галаве; невялікая бародка; нос, скрыўлены чыімсьці моцным ударам. Страху ў поглядзе не было, хутчэй пагарда, якую ён старанна хацеў паказаць тым, у чыёй уладзе апынуўся. - Імя? - Пан Рольскі з Воршы. - Дзеля разбою гэта зрабіў, ці была іншая прычына? Разбойнік маўчаў. Пан Вітковіч сурова прамовіў: - У Полацку, пан Рольскі, чакае цябе суд і прэнг. Зьвязаць яго, загадаў ён жаўнерам. У баі загінулі чацьвёра ваяроў Вітковіча. Сярод абаронцаў абозу жывымі засталіся дзесяць чалавек, амаль усе параненыя. Гаспадар абозу заможны гандляр з Полацку загінуў, як і двое ягоных сыноў. Пераможца правадыра разбойнікаў Заранковіч, на якога пакуль ніхто не зьвяртаў увагі, адыйшоў убок і ў малітве дзякаваў Богу за тое, што збавіў ад сьмерці.