КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
У Заранковіча мароз прайшоў па скуры. Калі ён пачаў гаварыць, то не пазнаў свайго голасу. - Пан Радына, у мяне кепскія навіны... Ваш сын Браніслаў загінуў. Ян чакаў пабачыць нейкія зьмены на твары ў пана Радыны, але той як глядзеў яму ў вочы, так і працягваў глядзець не міргаючы. - У Полацку? - Так, васпане. Старэйшы Радына прысеў за стол, і толькі цяпер у выразе ягонага твару адбіваўся ўвесь той боль, які яму прынесла вестка пра сьмерць сына. - Мне падавалася, я быў падрыхтаваны да гэтага, прамовіў ён пасьля доўгае паўзы. Я пасылаў у Нясьвіж грошы для Броніка, але выявілася, што ён быў накіраваны ў Полацак. А потым стала вядома пра захоп гораду маскавітамі. Зноў запанавала ціша. Пан Радына сядзеў за ста- лом, паклаўшы на яго абедзьве рукі і, як падалося Яну, хіліўся ўсё ніжэй, быццам пад цяжарам страшнага грузу. На Заранковіча ён не зьвяртаў увагі і быў цалкам засяроджаны на сваіх думках. Ягоны твар застыў у выразе страшэннай пакуты. Ён быццам пастарэў на вачах у Яна. Заранковіч усё больш палохаўся. Ён ужо меў намер распачаць размову пра што заўгодна, толькі б перавесьці думкі пана Радыны на іншае, але той сам узяў сябе ў рукі і паглядзеў на Заранковіча. - Цябе выправіў да мяне ваш камандзір? - He. Браніслаў быў маім сябрам і загінуў на маіх вачах. - Ты таксама быў там? - Так. - Як жа ты ўратаваўся? - Мяне захапілі ў палон і гналі ў Масковію, але па дарозе маскавітаў заатакаваў аддзел віцебскага ваяводы. Ягоныя людзі мяне і вызвалілі. - Для чаго вас накіравалі ў Полацак? - Мы суправаджалі абоз з порахам для полацкай залогі. - I што, не пасьпелі зьехаць адтуль? - Пасьпелі б, але наш паручнік прыняў рашэньне застацца ў горадзе. — Як яго імя? - Пан Вітковіч. - I што з ім стала? - Загінуў ад рукі Івана Жахлівага. Пан Радына зноў на доўгі час замоўк, а потым папрасіў Яна распавесьці, як загінуў ягоны сын. - Дык ты прыбыў сюды ў прыватным парадку? запытаў ён Заранковіча, калі той скончыў свой аповед. - Так, пане. - А як жа служба? - Маю цяпер адпачынак і кіруюся дадому. - Куды? - Пад Ваўкавыск. - Дык ты з Нясьвіжу паехаў спачатку сюды? - He. Я ехаў з Вільні, з вальнага сойму. Там я дакладаў пра падзеі ў Полацку вялікаму князю і сэнату. - Дык ты дома яшчэ ня быў? -He. - Калі зьбіраешся выехаць? - Зараз жа. - Зараз я табе не дазволю. Хутка надыдзе вечар, і табе цяжка будзе знайсьці добры начлег. Заначуеш тут і раніцой паедзеш. - Шчыра дзякую вашмосьці. - Ці ты каму-небудзь тут казаў пра гібель Браніслава? -He. - Нікому не распавядай. Для маёй жонкі гэта будзе сапраўдны ўдар. У свой час я сам усё раскажу ёй. Ноч Ян правёў дрэнна. Роля вястуна страшнай навіны далася яму нялёгка. Заснуць адразу не ўдалося. Нахлынулі ўспаміны пра Полацак, аб пакутах тысячаў людзей і гібелі яго таварышаў. Сум, быццам цяжкі камень, лёг на душу. Потым ён падумаў пра Марыю. I пачуцьцё, якое нарадзі- лася ў яго да гэтай дзяўчыны, зноў пачало разьдзіраць сэрца, то выклікаючы надзею на ўзаемнасьць, то творачы страх таго, што надзеі няма і ня будзе. Ён узгадваў кожны позірк, кожнае прамоўленае слова, спрабуючы зразумець, ці лепш будзе сказаць, адгадаць, што за імі стаяла. Праўда, у тую ноч ніякай высновы ён так і не зрабіў. Ледзьве пачало віднець, як Ян саскочыў з ложка. Ён памаліўся і прачытаў некалькі разьдзелаў Бібліі. Пасьля малітвы ягоны настрой палепшыўся. Хутка ён будзе дома, пабачыць бацькоў, брата і сёстраў. Пазьней, пасьля адпачынку, ён вернецца ў Нясьвіж і адкрые свае пачуцьці Марыі. А потым будзе вайна, і яны выб’юць маскавітаў з роднай зямлі. Ян выехаў з двара, калі толькі нешматлікія пахолкі марудна рыхтаваліся да працоўнага дня. Ён накіраваўся на паўднёвы захад. Мільгалі лясы, палі, вёскі і фальваркі. Ён набліжаўся да дому. Апынуўшыся ў родных мясьцінах, малады жаўнер адчуў, што нейкае дзіўнае пачуцьцё завалодала ім. Незвычайна было пасьля доўгай адсутнасьці зноў ехаць па дарозе, па якой езьдзіў бясконцую колькасьць разоў, бачыць лес, дзе прабавіў шмат часу, і піць паветра, якім дыхаў змалку. Знаёмыя мясьціны былі тымі ж, але ўсё ж трошкі зьмяніліся і адрозьніваліся ад таго вобразу, што застаўся ў памяці пры растаньні з імі. Непадалёк ад іхняга маёнтку знаходзілася невялікая сажалка. Яшчэ здалёку Ян убачыў каля яе дзьвюх паненак. Пад’ехаўшы бліжэй, ён пазнаў сваіх сёстраў Ганну і Аршулю. Яны так- сама заўважылі яго, але сонца сьвяціла проста ў іхныя вочы, і дзяўчаты доўга разглядалі вершніка, які набліжаўся да іх. Нарэшце іх бровы ўзьняліся на лоб ад зьдзіўленьня, яны абедзьве моцна закрычалі і кінуліся да Яна. Малады рыцар саскочыў з каня і абняў сёстраў. Янік, ты жывы! Слава Госпаду! Ці дома ўсё ў парадку? запытаў ён. Як бацькі? Усё добра, толькі пра цябе непакоіліся. I тут Ян успомніў, што калі ён у складзе аршаку пана Вітковіча накіроўваўся ў Полацак, то сустрэў бацьку і старэйшага брата ў Менску, куды тыя зьявіліся на збор паспалітага рушэньня. Таму дома ведалі пра падарожжа Яна ў сталіцу крывічоў. Меныпая Аршуля хуценька пабегла дамоў папярэдзіць бацькоў, а Ян з Ганнай павольна рухаліся за ёй. Ян заўважыў на безыменным пальцы сястры пярсьцёнак. - Ну і хто будзе тваім мужам? - Пан Роквіч з Рудзевічаў. Вы, я бачу, часу не марнавалі. Можа, яшчэ нехта замуж выходзіць? He, пакуль я адна. А Станіслаў ня будзе жаніцца? Пакуль не. Ці бацькі моцна непакоіліся? Так, вельмі моцна. Тата са Станіславам нават езьдзілі ў Нясьвіж, каб даведацца, ці не вярнуўся ты з Полацку. Яны зайшлі ў двор. Тата, маці, брат Станіслаў і сёстры Аршуля, Зося і Кацярына сустракалі іх перад домам. Ян кінуўся да іх. Перад бацькам ён укленчыў і пацалаваў яму руку. Усе тут жа сталі абдымаць і цалаваць Яна. Бацька падняў яго з каленяў, узяў за плечы і некалькі імгненьняў глядзеў яму ў твар. Усе замоўклі і ў цішыні назіралі за імі. - Бачу, што табе шмат давялося перажыць, прамовіў бацька. -Маю толькі адно пытаньне: ці ты з гонарам вытрымаў усе выпрабаваньні? - Так. Я нічым ня зганьбіў нашага імя. Бацька пацалаваў Яна ў лоб. Астатнія ўспрынялі гэта як сыгнал зноў на яго накінуцца з абдымкамі і пацалункамі. Таго вечару ў Заранковічаў было баляваньне. Да блізкіх і далёкіх суседзяў выправілі пахолкаў з запрашэньнем разьдзяліць радасьць прыезду Яна. Хутка госьці сталі сьцягвацца да іх маёнтку. Усім не цярпелася даведацца пра тое, што адбывалася ў Полацку, асабліва з вуснаў Яна, якога многія ведалі з дзяцінства. Старэйшы Заранковіч прымаў гасьцей. Ён ганарыўся сынам і не перад кім не хаваў гэтага. Калі ўсе сабраліся, Ян чарговым разам павёў сваё апавяданьне. Гэтыя слухачы былі самымі эмацыйнымі з усіх, каму Заранковіч распавядаў аб падзеях у Полацку. Яго пастаянна перапынялі камэнтарамі, воклічамі і моцнымі ды працяглымі абмеркаваньнямі. Старыя зямяне пачыналі вучыць моладзь расповядамі пра свае былыя подзьвігі, авалодвалі агульнай увагай, і бацька Яна ўвесь час вымушаны быў вяртаць размову ў першапачатковае рэчышча. Да гэтага часу тую частку расповяду, якая датычылася Марыі, Ян заўсёды праходзіў адносна нэўтральна і лічыў, што ніякім чынам не адкрываў слухачам сваіх пачуцьцяў да яе. Але гэтым разам перад людзьмі, многія з якіх добра ведалі яго, пры ўзгадваньні пра Марыю ён чамусьці засаромеўся і, да свайго жаху, адчуў, што пачынае чырванець. Усе размовы як абарвала. У вачах слухачоў зьявілася цікаўнасьць, значна большая за тую, якая была падчас расповеду пра баталіі. Сёстры Яна захіхікалі і пачалі шаптацца між сабою. Ян гатовы быў праваліцца скрозь зямлю. Сытуацыю ўратаваў бацька. Ён моцна прыкрыкнуў на дачок і загадаў Яну працягваць. Але той, зьбянтэжаны сваёй асечкай, быў ужо не TaKi красамоўны, як раней. Тым больш, што цяпер ён апынуўся пад цікаўна-запытальнымі поглядамі слухачоў. Толькі адзін раз людзі шумна адрэагавалі на ягоныя словы, калі пачулі, што Заранковіч рабіў даклад аб падзеях у Полацку вялікаму князю і панам-радзе. Суседзяў гэта ўразіла. А бацька ўвогуле зьзяў ад гонару за сына. Спаць леглі позьняй ноччу. Ян, як гэта і было да ад’езду ў Нясьвіж, спаў у адным пакоі са Станіславам. Ён яшчэ доўга расказваў брату аб сваёй службе. А потым раптоўна запытаў у Станіслава: - Цікава, ці здагадаліся людзі, у чым справа, калі я абсекся і зьбянтэжыўся? - Ты пра панну Мяжэвіч? - Так. - Здагадаліся. - Жахліва. Чуткам ня будзе канца. - Няма бяды. А яна прыгожая? - Самая прыгожая. - Ці бацька дасьць дабраславеньне? - Так. Ня думаю, што для гэтага ёсьць перашкоды. Ані высакароднасьцю, ані багацьцем Мяжэвічы нам не саступаюць. - Тады парадак. - Ну ты малайчына! Лёгка сказаць парадак! Я нават ня ведаю, як яна да мяне ставіцца. - He адкрываўся ёй? -He. - Чаму? - У дарозе не было магчымасьці. Я зьбіраўся паразмаўляць з ёй у Нясьвіжы, але мне далі толькі пераначаваць і адразу накіравалі ў Вільню. - Нічога. Паразмаўляеш з ёй пасьля вяртаньня з адпачынку. - Менавіта так я і зьбіраюся зрабіць. - Я табе па-добраму зайздрошчу. Вярнуўся з вайны героем, выратаваў прыгожую панну, рабіў даклад вялікаму князю. Няблага для пачатку. Ян уздыхнуў. - Сустрэчу з прыгожай паннай я табе не абяцаю, а вось вайны хутка будзе шмат. I вялікага князя, напэўна, пабачыш падчас збору паспалітага рушэньня. 13 Паплылі дні адпачынку. Жыцьцё ў доме бацькоў ішло нясьпешнай чарадой, і толькі слабыя адгалоскі бураў, якія віравалі вакол, даходзілі да яго. У нядзелю Заранковічы пайшлі ў збор на служэньне. Жанчыны занялі месцы ў рыдване, a бацька, Станіслаў і Ян ехалі конна побач. Да збору трэба было ехаць каля пяці вёрстаў. Усю дарогу да царквы Заранковічы звычайна пелі псальмы. Пачынала сьпяваць Кацярына, якая мела прыгожы голас. Цяпер таксама, пасьля таго, як яны выехалі з маёнтку, Кацярына засьпявала псальм, а астатнія далучыліся да яе. Ян, як толькі прагучалі першыя радкі песьні, выехаў трошкі наперад і адвярнуў галаву ад усіх, каб ніхто не заўважыў сьлёзаў у яго на вачах. Як жа ён сумаваў за ўсім гэтым, калі пабіты і зьмерзлы ляжаў у хляве, куды яго кінулі людзі Сямёнава! Ён гатовы быў саскочыць з каня, кінуцца да сваіх родных, сказаць, наколькі яны яму дарагія, наколькі яму не хапала іхняй любові, калі яго не было дома! I яшчэ аб нечым падумаў Ян аб тым, што ваенная пагроза, якая падымалася з усходу, можа дайсьці і да гэтых месцаў. I тады самае каштоўнае, што ёсьць у ягоным жыцьці, закруціцца ў крывавым вадавароце вайны. I калі Ян аб гэтым думаў, ён пасапраўднаму спалохаўся.