Нацдэмы
Лёс i трагедыя Фабіяна Шантыра, Усевалада Ігнатоўскага і Язэпа Лёсіка
Анатоль Мяснікоў
Выдавец: Беларусь
Памер: 110с.
Мінск 1993
Задумаўшыся над гзтай рэзалюцыяй, прыходзіш да высновы, што барацьба за яе ажыццяўленне распачалася... больш чым праз 70 гадоў пасля прыходу да ўлады Саветаў.
Рэзалюцыі з’езда, і найперш дакумент аб неадкладным утварэнні Усебеларускага Савета Рабочых, Салдацкіх і Сялянскіх Дэпутатаў, які часова сганавіўся на чале кіраўніцтва краем, падаліся балыпавікам як непрызнанне Савецкай улады ў Беларусі, імкненне рэстаўрыраваць капіталізм... 17 снежня, 1917 года Саўнарком Заходняй вобласці, канстатаваўшы, што з езд спраоус вырашыць лёс беларускага народа без яго волі і згоды, забараняе яго работу. Ордэр Камісарыята ўнутраных спраў Заходняй вобласці за № 1425 падпісаў К. Ландэр: «Оцепнть зданне, где пронсходнт
заседанне Белорусского С’езда, арестовать Презнднум с’езда a равно нзбраннын нм орган краевой властн, отозвать co с’езда тт большевнков н стояіцнх на точке зрення Советской властн н самын с езд об явнть распуіценным...» Члены прэзідыу-ма тым не менш, гэтаму рашэнню не падпарадкаваліся, і на тупны дзень на падпольным пасяджэнні быў утвораны Выканаучы камітэт Савета а'езда. Старшыней Рады абрм“ прафесара Івана Сераду. <»оралі
He здолеўшы заваяваць на свой бок большасць дэлегатаў “аіМ -й™»™ фарміраваані:
Язэп Лёсік, які займаў ужо ў Беларускай сацыялістычнай грамадзе значнае становішча і як рэдактар «Вольнай Бе?арусЬ> як здатны прапагандыст і трыбун партыі, працаваў на яё не КЮЧЫ ₽УК?пустошаная’ разбураная вайной' і Голадам Бсларусь можа знансці выратаванне не ў Савецкай уладзе a v Гнума^Тн^з^^ СВаёЙ ~ сцвярджала газета
ан£ ТамТтп^ ЯС поглядбалыпавіцкая ўлада прынесла ‘ Р ’ . амУ тР-эоа падумаць аб выратаванні нацыі, і кожны народ павінен патурбавацца за сябе (Вольная Беларусь 1917 19
Заходняй вобласці яна абвінавачвала ў якога Sn Н/С1льным Разгоне Беларускага з’езда, скліканне якога нібыта было дазволена народным камісарам па справах нацыянальнасцен Іосіфам Сталіным (Вольная Беларусь 1918 17 пацвердзіць гэты факт дакументальна не ўдалося
I ЛеХ\1лТ^НеЙ~^ студзсня 1918 года за подпісам У. 1. леніна была прынята спецыяльная Цэнтральнага выканаўчага камітэта аб цыйнымі спробамі з боку каго б там функцыі дзяржаўнай улады. Гэтыя адпаведнасці з пастановай « • «
пастанова Усерасійскага прызнанні контррэвалюні было прысвоіць сабе
шяўнымГў Са пас™ай’ павінны бь^аДгадаўляодаЯ™ўсікй ўзбгюенай сіл^ Я^н УЛаДЫ Сродкамі аж аа выкарыстання узороенан сілы>>. Як кажуць, заднім чыслом такой контрпэвалюдзяржаЎнУю ЎлаДУ быў аСУяўлены і «Ьеларускі з езд розных беларускіх колаў».
такіх ВОСЬ Умовах — складаных, супярэчлівых, а часам і проста незразумелых нават самым высокім кіраўнікам падзей — і існавала ў Беларусі Савецкая ўлада. Існавала^ўна Сто дзй да
sХ™""” у “аш““ краі' На
Тры значныя падзеі ў вірлівым палітычным жыппі пяпя рэднічалі нямецкаму наступленню. 25—27 студзеня на тэоытооыі Беларусі Ўтвараецца Вялікая беларуская нацыянЛьная рада, 26 студзеня ў Мшску арыштавана Беларуская вайсковая 80
рада; a 14 лютага пастановай урада РСФСР засноўваецца Беларускі Нацыянальны Камісарыят. Інакш кажучы, адна рада змяняецца другой, барацьба за ўладу працягваецца...
Дэкрэт аб роспуску Беларускай вайсковай рады, падпісаны народнымі камісарамі Кальмановічам, Федзеневым, Ландэрам і кіраўніком спраў Саўнаркома Заходняй вобласці і фронту Селязнёвым, быў апублікаваны ў № 7 «Утренней Мннской газеты» за 1918 год. У ім гаварылася:
«Заслушав доклад областного комнссара по внутренннм делам об аресте членов Центральной Войсковой белорусской рады н о результатах пронзведенного в помеіценнн Рады обыска, во время которого обнаружена перепнска, свндетельствуюіцая о постоянных сношеннях Рады co штабом корпуса Довбор-Мусннцкого н о том, что Рада органнзовала открытую поддержку контрреволюцнонным выступленням того корпуса, оказывала ему актнвную поддержку в борьбе с советскнмн войскамн, помогала польскнм помешнкам н контрреволюцнонерам в нх борьбе протнв краевой властн, протнв белорусского народа, — Совет Народных Комнссаров Западной областн н фронта постановнл:
1. Центральную войсковую белорусскую раду распустнть. Все ее отделы закрыть, руководнтелей н членов арестовать н передать суду военно-революцнонного трнбунала.
2. Обратнться к белорусскому народу с особым воззваннем, в котором нзложнть прнчііны разгона Рады, разоблачнть нстннную суіцность н характер деятельностн этой контрреволюцнонной органнзацнн».
Барацьба за ўладу, як бачым, набывала жорсткі і бескампрамісны характар.
На другі дзень пасля пачатку нямецкага наступлення па ўсяму Заходняму фронту, аб’яднаўшыся ў агульны блок з эсэрамі, меншавікамі, Бундам і «Паалей-Цыёнам» (Яўрэйскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыяй), Выканаўчы камітэт ад імя Усебеларускага з’езда абвясціў аб стварэнні новага ўрада — Народнага сакратарыята Беларусі.
Язэп Лёсік аднагалосна быў зацверджаны пры ранейшай — надзвычай важнай і адказнай пасадзе — рэдактара газеты «Вольная Беларусь». Значэнне друкаванага слова для мас «паны народныя сакратары», як называлі яны самі сябе, ведалі добра...
19 лютага 1918 года Савет Народных Камісараў Заходняй вобласці і фронту пакінуў Мінск. Народны сакратарыят аб’явіў сябе «вышэйшай уладай краіны» да таго часу, пакуль на дэмакратычных асновах будзе скліканы Беларускі Устаноўчы Збор. Абвяшчаліся і яшчэ два акты: адзін — аб скліканні другога себеларускага з’езда на 15 сакавіка; другі — аб абвяшчэнні нацыянальнай уласнасцю ўсёй скарбовай маёмасці і капіталу.
Народны сакратарыят наіўна спадзяваўся, што ягоныя а'кты,
6. Зак. 5452. й.
пастановы, статутныя граматы і іншыя распараджэнні будуць выконвацца і прымацца да няўхільнага ажыццяўлення. He, простыя людзі, а тым болып кіраўнікі ўстаноў, упаўнаважаныя, якія неслі матэрыяльную адказнасць за фінансавае становішча той ці іншай арганізацыі, бачылі, што чарговая ўлада пратрымаецца нядоўга. I гэтым паперам мала хто верыў... Акрамя хіба што саміх дзеячаў Народнага сакратарыята Беларусі (НСБ).
Напярэдадні нямецкай акупацыі ў радах НСБ з’явіўся, як назвала яго газета «Дзянніца», «новаз’яўлены беларус» — генерал Кандратовіч. Па задуме народных сакратароў генералу даручалася фарміраванне беларускай нацыянальнай арміі. Лёсік у «Вольнай Беларусі» шчыра і з непадробнай ахвотай ратаваў за гэта. I Кандратовіч, трэба сказаць, заўзята ўзяўся за справу. Але і тут далей слоў і папер яна не зрушыла. He падтрымала намераў Народнага сакратарыята і насельніцтва Беларусі. «Мы протестуем протнв формнровання нацнональных полков, как служаіцнх опорой грабнтельской буржуазнн, об’еднннвшейся вокруг Белорусской рады», — напісалі ў сваёй рэзалюцыі, апублікаванай у «Звезде» № 3 за 1918 год дэлегаты Слуцкага павятовага сялянскага з’езда.
Тым часам немцы і корпус польскага генерала ДрўбарМусніцкага тварылі ў горадзе, што толькі хацелі. Яны ведалі, што ўсё сыйдзе з рук, а марадзёрамі іх не назавуць ніколі. Палякі, у прыватнасці, захапілі на гарадской пошце 12 мільёнаў рублёў, а таксама грошы і маёмасць некаторых вайсковых аддзелаў і складаў. 24 лютага Народны сакратарыят Беларусі звярнуўся з дыпламатычнай нотай (мемарыалам) у Вярхоўны Польскі Камітэт, у якой канстатаваў, што гэта — «сумны факт забрання з уладанняў беларускага народу маёмасці яго народам суседнім, які ў стане вайны з ім не знаходзіцца» і што для аховы правоў «свайго народу» (падкрэслена ў ноце) — сакратарыятам будуць выкарыстаны ўсе мірныя шляхі».
Аднак каму былі патрэбны такія пасланні...
Тым не менш Народны сакратарыят накіроўвае мемарандумчалабітную на імя «Прадстаўніка Вышэйшай нямецкай акупацыйнай улады» з мэтай высвятлення адносін нямецкай улады да дзяржаўнага будаўніцтва Беларусі.
Мемарандум быў апублікаваны ў першым нумары новага выдання — «Белорусская земля». Яно называла сябе грамадскапалітычнай, літаратурнай і непартыйна-народнай газетай. Выходзячы паралельна з Лёсікавай «Вольнай Беларуссю», «Делом труда», «Гоманам», «Дзянніцай» і іншымі выданнямі самага рознага кірунку, «Белорусская земля» літаральна з першых крокаў пачала шукаць свой кірунак і месца ў жыцці.
Выйшла так, што ў тых умовах дзве ўлады існаваць адначасова не маглі, і газета піша: «Пусть будет так. Этого требуюі событяя
дня. Ho белорусскнй народ может смело впнсать в свою многовековую нсторню нанкрасмвейшую вдііллню о Белорусском правмтельстве, суіцествовавшем пять дней. Это нельзя не воспрііннмать с жаром в сердце, нбо это была действнтельность, вышедшая нз мечты, это была вершнна белорусско-нацнональнополнтнческого возрождення».
Узнёсла і прыгожа сказана, што тут запярэчыш... Але гэты факт беларуская гістарычная навука не прызнавала звыш сямідзесяці гадоў. Ацэнка бальшавікоў, што гэта быў «першы акт беларускай авантуры, гульня ў дзяржаўнасць», дадзеная тады ж, у 1918-ым, механічна і бяздумна пераносілася з адной навуковай працы ў другую — ажно да нашых дзён.
Тую акалічнасць, што ў лютым 1918 года Беларуская рада на «некалькі дзён забрала ўладу», прызнаваў Вільгельм Кнорын у артыкуле «У час між нямецкай і польскай акупацыямі», напісаным, дарэчы, па свежых слядах падзей,— у 1919-ым. А ён, несумненна, ведаў, аб чым піша. Іншая справа, што, як пісаў Кнорын, гэтая ўлада «потым ганебна здалася на ласку польскага генерала Доўбар-Мусніцкага, а потым — нямсцкага камандавання».
He спрацавалі нота і мемарандум-чалабітная, але Выканаўчы камітэт зноў і зноў шукае новыя формы і метады ўздзеяння на шырокія масы. 9 сакавіка 1918 года ён звяртаецца са Статутнай граматай да народаў Беларусі. Паколькі гэты дакумент шырокаму колу чытачоў практычна не знаёмы, прывядзём яго тэкст амаль поўнасцю, з захаваннем тагачаснай арфаграфіі:
«Статутная грамата" да народаў Беларусі
У часе сусьветнай вайны, што бурыць адны моцныя дзяржавы і аслабаняе другія, абудзілася Беларусь да дзяржаўнага жыцьця. Пасля трох з паловай вякоў няволі ізноў сьвету кажа беларускі народ аб тым, што і ён жыве і будзе жыць. Вялікі Народны Збор —Усебеларускі Зьезд 5—17 сьнежня 1917 року, дбаючы аб долі Беларусі, зацьвердзіў на яе землях рэспубліканскі лад. Выпаўняючы волю Зьезду і баронячы дзяржаўныя правы народу, Спаўняючы Камітэт Рады Зьезду гэтак пастанаўляе аб дзяржаўным устрою Беларусі і аб правах і вольнасцях яе грамадзян і народаў:
КНІГІ ОНЛАЙН
