Нацыянальна-культурнае жыццё Беларусі на тэрыторыі функцыянавання нямецкага акупацыйнага рэжыму (чэрвень 1941 - ліпень 1944 г.)
Леанід Лыч
Выдавец: ВолЯ
Памер: 288с.
Львоў 2011
1 Літарэтура і мастацтва. 2010. 24 верасня. С. 10.
2 Жнвопнсная Россня. Лнтовское н Белорусское полесье. 2е нзд. СПб. М. 1882. С 156.
285
Недаравальна, што і па сёння той, хто добра дасведчаны ў пытаннях жыцця беларусаў пад акупацыяй, найбольш за ўсё ведае толькі пра гераічнае змаганне партызанаў і падпольшчыкаў з фашысцкімі захопнікамі, іх бязлітасную расправу над мірньш насельніцтвам. Наддаследаваннем гэтых, несумненна, актуальных пытанняў плённа папрацавала ўжо не адно пакаленне гісторыкаў, публіцыстаў, пісьменнікаў. Даволі багатая ў нас па гэтай частцы і мемуарная літаратура. А вось жыццё і дзейнасць творчай інтэлігенцыі на ніве беларускай нацыянальнай культуры на тэрыторыі, дзе панавалі акупацыйныя парадкі, застаецца менш за ўсё даследаваным, хаця і ўяўляе сабой немалую актуальнасць. Гэтым якраз і кіраваўся аўтар дадзенай кнігі, ставячы перад сабою задачу азнаёміць чытача з творчай працай інтэлігенцыі ў тых экстрэмальных умовах. Ён не знайшоў нічога такога, каб гэтую элітарную частку беларускага грамадства абвінавачваць у якімнебудзь злачынстве перад Бацькаўшчынай.
Мінула шмат гадоў пасля таго трагічнага перыяду ў нашай гісторыі. Беларусь уступіла ў трэцяе дзесяцігоддзе свайго цалкам заслужанага суверэннага палітычнага жыцця, што не зрабіла яго беспраблемным, асабліва з улікам паглыблення глабалізацыйных працэсаў ва ўсіх сферах дзейнасці чалавецтва, працягу сусветнага фінансавага і эканамічнага крызісу. Супрацьстаяць іх цяжкім, непрадбачаным наступствам найлягчэй за ўсё нацыям з высокай ступенню палітычнай і этнічнай кансалідацыі. У дзейнасці беларускай творчай інтэлігенцыі на падуладнай нямецкім акупантам беларускай зямлі не мелася нічога такога, што шкодзіла б дасягненню такой кансалідацыі. Несумненна, вайна і акупацыя параскідалі, у рознай ступені, беларусаў у два процілеглыя лагеры, у выніку чаго загінула прыкладна чвэртка іх агульнай колькасці. Лічу, было б разумна, пабратэрску ў памяць усіх загінулых, незалежна ад таго, хто ў якім лагеры знаходзіўся, узвесці велічны манумент, не дзелячы людзей на сваіх і чужых, на герояў і здраднікаў. Бо калі ж ім і даводзілася ваяваць адзін супраць аднаго, дык толькі па віне двух самых антычалавечных таталітарных у Еўропе палітычных рэжымаў — фашысцкага (гітлераўскага) і бальшавіцкага (сталінскага). Ва ўнутрыканфліктным беларускім супрацьстаянні ў час акупацыі практычна зусім адсутнічаў фактар творчай інтэлігенцыі. Затое прысутнічаў ён там, дзе яму належала быць, і дзякуючы гэтаму муза не маўчала нават у час, калі не сціхалі гарматы.
Hi сёння, ні заўтра мы не павінны саромецца за тое, што рабілі прадстаўнікі беларускай творчай інтэлігенцыі на тэрыторыі, падуладнай фашысцкім захопнікам. Затое ўжо сёння сорамна, а заўтра будзе яшчэ сарамней за свядомы масавы сыход сучасных беларускіх творцаў з нацыянальнай нівы і іх актыўны ўдзел у распаўсюджван
286
ні, развіцці рускай культуры ў нашым краі, што стала адной з галоўных прычын нечуванай да гэтага русіфікацыі яго карэннага насельніцтва. Такія нічым не апраўданыя ўчынкі, акрамя велізарнай шкоды, больш нічога не могуць даць беларускай нацыянальнай культуры, чаго ніяк нельга сказаць пра практычную дзейнасць тых творцаў, якім прысвечана мая кніга. Ніколькі не баюся памыліцца, сказаўшы, што іх вымушаная масавая эміграцыя ўлетку 1944 г. на Захад — гэта сапраўдная трагедыя для беларускай нацыянальнай культуры, а калі б сёння адбыўся такі ж масавы выезд на Усход тых, хто ў нашым краі так нястомна працуе на карысць рускай культуры, — гэта быў бы неацэнны падарунак для Бацькаўшчыны.
287
Змест
Ад аўтара......................................................3
Раздзел I. Матэрыяльныя і кадравыя страты культуры на акупаванай тэрыторыі...............................8
Раздзел II. Культура ў планах акупацыйнай палітыкі.......22
Раздзел III. Наданне кіраўніцтвам ГАБ прыярытэту беларускай нацыянальнай культуры................................32
Раздзел IV. Заснаванне і функцыянаванне нацыянальнай сістэмы адукацыі.............................................53
Раздзел V. Месца нацыянальнага фактару ў культурным працэсе.................................99
Раздзел VI. Царкоўнарэлігійнае жыццё..........................150
Раздзел VII. Беларуская культура паза межамі ГАБ..............197
Раздзел VIII. Эвакуацыя беларускай культуры на Захад...........254
Заключэнне.....................................................274
Навуковапапулярнае выданне
Лыч Леанід
Нацыянальнакультурнае жыццё Беларусі на тэрыторыі функцыянавання нямецкага акупацыйнага рэжыму (чэрвень 1941 ліпень 1944 г.)
Адказны за выпуск П. Лучко
Падпісана дадруку 21.05.2011. Фармат70х100 ‘/|6.
Друк на рызографе. Папера афсетная. Гарнітура Times.
Ул.выд. арк. 17,26. Ум. друк. арк. 13,61.
Наклад 100 асобнікаў. Зак. 327.
Паліграфічнае выкананне ТАА «ВолЯ».
Львоў, вул. С. Бэндэры, 58/2.
КНІГІ ОНЛАЙН
