КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Пераменныя зоркі — зоркі, якія характэрызуюцца пераменным бляскам. Планетарыя туманнасці — галактычныя туманнасці, бачныя ў тэлескоп як круглыя і авальныя дыскі, нагадваючыя дыскі планетаў, а таксама ў выглядзе кольцаў. Складаюцца з газаў, у цэнтры якога знаходзіцца зорка з вельмі высокай тэмпературай (да 150 тыс. К). Планеты — касмічныя целы, якія абарочваюцца вакол Сонца альбо іншых зорак, дастаткова вялікія і масіўныя, каб прыняць шарападобную форму; каля арбіты гэтых целаў не павінна існаваць астранамічных аб’ектаў параўнальных з імі памераў. У Сонечнай сістэме вядома восем планет: Меркурый, Венера, Зямля, Марс, Юпітэр, Сатурн, Уран, Нептун. Полюсы свету (Паўночны і Паўднёвы) — кропкі перасячэння восі міра з нябеснай сферай. Каля Паўночнага полюсу свету знаходзіцца Палярная зорка. Пратазорка — асобнае воблака міжзорнага асяроддзя альбо яго фрагмент, які знаходзіцца ў працэсе зоркаўтварэння. Пульсары — касмічныя крыніцы імпульснага электрамагнітнага спрамянення. Імпульсы спрамянення пульсараў паўтараюцца з перыядам ад некалькі сотых долей да соцен секундаў з высокай дакладнасцю. Пульсары адкрыты ў 1967 г. Пылавыя туманнасці — галактычныя туманнасці, якія ўтрымліваюць вялікую колькасць касмічнага пылу. Назіраюцца, як цёмныя плямы на фоне Млечнага Шляху, а пры асвячэнні іх бліжэйшымі зоркамі — як светлыя туманнасці. Радыёгалактыкі — галактыкі, якія маюць вельмі магутнае радыёспрамяненне. Радыянт — кропка, ці невялікі ўчастак нябеснай сферы, у якой перасякаюцца працягі напрамкаў руху метэораў ці напрамкі ўласных рухаў зорак у скопішчах. Сверхгалактыка — вобласць павышанай канцэнтрацыі галактык, у якой знаходзіцца і Млечны Шлях. Светлавы год — пазасістэмная адзінка даўжыні, якая выкарыстоўваецца ў астраноміі, роўная адлегласці, якую праходзіць святло за 1 год. 1 св. год = 0,307 пк = 9,46»1012км. Свяцімасць зоркі — велічыня, якая вымяраецца адносінай поўнай энергіі, якую выпраменьвае зорка, да прамежку часу спрамянення. Адзінак свяцімасці зоркі — ват (Вт). Свяцімасць Сонца 3,86»1026Вт, выкарыстоўваецца, як адзінка свяцімасці іншых зорак. Скопішча галактык — сістэмы гравітацыйна звязаных галактык. Спадарожнік — цела, якое абарочваецца вакол цэнтральнага цела — зоркі, планеты, астэроіда. Спадарожнік планеты — нябеснае цела, якое абарочваецца вакол планеты пад уздзеяннем сілы яго прыцягнення. Сусвет — матэрыяльны свет, бесканечны ў часе і прасторы, бязмежна рознабаковы па формах, якія прымае матэрыя ў час свайго развіцця. Частка Сусвету, якая даступная даследаванню астранамічнымі сродкамі, называецца Метагалактыкай. Тэлескоп — астранамічны аптычны інструмент, які выкарыстоўваецца для павелічэння бачных вуглавых памераў нябесных целаў ці вуглавых адлегласцей паміж імі. Хуткасць святла (С) — адна з асноўных фізічных пастаянных, роўная хуткасці распаўсюджвання электрамагнітных хваляў у вакууме. С = 299 792 458 км/с. Цэфеіды — пульсуючыя пераменныя зоркі-звышгіганты. Назва паходзіць ад зоркі 5 ІДэфея. Чорныя дзіркі — касмічныя аб’екты, існаванне якіх прадказвае агульная тэорыя адноснасці. Яны ўтвараюцца пры неабмежаваным гравітацыйным сцісканні масіўных касмічных целаў. Чорныя дзіркі — канечная стадыя эвалюцыі масіўных зорак. Экватар нябесны — вялікі круг нябеснай сферы, плоскасць якога перпендыкулярная да восі свету. Экліптыка — вялікі круг нябеснай сферы, па якім адбываецца бачны гадавы рух Сонца. Бачны рух Сонца па экліптыцы — адлюстраванне сапраўднага руху Зямлі вакол Сонца. Літаратура Авйлйн Т. В. Белорусская народная астрономня. В кн.: Нстормко-астрономмческйе йсследованйя. Вып. XXXI.— М. 2006. Аксёнова М. Д. ЭнцйклопедйЯ для детей. Астрономйя.— М., 1997. Андрйанов Н. К., Марленскйй А. Д. Астрономйческйе наблюденйя в школе.— М., 1987. Арат. Явленйя II Небо, наука, поэзйя.— М., 1992. Астрономйческйй календарь.— М., 1981. Бахтйна Е. Кнйга звезд.— М., 1997. Беларуская міфалогія: Энцыклапедычны слоўнік.— Мінск, 2004. Бонов А. Мйфы й легенды о созвездйях.— Мйнск, 1984. Бордон В. Е., Давыдов М. Н. Рожденные в космосе.— Мйнск, 1982. Бронштэн В. А. Планеты й йх наблюденйе.— М., 1979. Володарскйй А. 14. Астрономйя в Древней Нндйй. В кн.: йсторнко-астрономмческйе йсследованйя. Вып. XII.— М., 1975. Галузо 14. В., Голубев В. А., Шммбалёв A. А. Астрономйя: Учебное пособме для учаіцйхся 11-го кл.— Мйнск, 2003. Гевелйй Я. Атлас звездного неба / Ред. В. П. Цеглов.— Ташкент, 1970. Героі Элады. 3 міфаў Старажытнай Грэцыі.— Мінск, 1984. Голубев В. А. Справочные матерйалы по астрономйй,— Мйнск, 1998. Гурштейн А. І4звечные тайны неба.— М., 1991. Дагаев М. Наблюденйя звездного неба.— М., 1978. Дубкова С. 14., Засов A. В. Атлас звездного неба: Научно-популярное йзданйе для детей.— М., 2005. Зелннскйй Ф. Мйфы трагйческой Эллады.— Мйнск, 1992. Зйгель Ф. Звездная азбука.— М., 1981. Зйгель Ф. Сокровйіца звездного неба.— М., 1986. Камп’ютарная праграма RedShift 5 Карпенко Ю. Названйя звездного неба.— М., 1981. Кауфман У. Планеты й луны,— М., 1982. Кйтчйн Крйс. І4ллюстрнрованный словарь практйческой астрономйй.— М„ 2005. Клякотко М. А. Задачй й методйка наблюденйй Солнца.— М., 1971. Колчйнскйй 14. Г., Корсунь A. А. Астрономы.— Кйев, 1977. Кононовйч Э. В., Мороз В. 14. Обіцйй курс астрофйзйкй,— М., 2001. Кузьмйн A. В. К йсторйй звездной карты в XX веке. В кн.: йстормкоастрономйческйе йсследованйя.— Вып. XXVII.— М., 2002. Кулйковскйй П. Г. Справочннк любнтеля астрономйй.— М., 2002. Кун Н. Легенды й мйфы Древней Грецйй.— Мйнск, 1989. Куртнк Г. Е. Астрономмя Древнего Егмпта. На рубежах познанмя Вселенной. В кн.: Нстормко-астрономнческме мсследованмя. Вып. ХХП.— М., 1990. Левмтан Е. П. Астрономмя: Учебнмк для 11 кл.— М., 2000. Аевмцкмй Г. Россмя. Наука: Астрономмя н геодезня (XVIII—XIX вв.) / Энцмклопедмческіій словарь Брокгауза й Ефрона в 86 т., эл. версня.— М., 2002. Ммфологнческйй словарь.— Мннск, 1990. Новнков Э. А. Планета загадок.— Ленннград, 1986. Рут М. Русская народная астрономпя.— Свердловск, 1987. Рэй Г. Звезды.— М., 1969. Солнечное затменме 31 мюля 1981 г. н его наблюденмя.— М„ 1980. Сурдйн В. Г. Марс: велнкое протйвостоянйе.— М., 2004. Угольннков О. С. Небо начала века. 2001—2012.— М., 2000. Уйпл Ф. Л. Семья Солнца: Планеты н спутннкн Солнечной снстемы.— М„ 1984. Уллернх К. Ночн у телескопа.— М., 1966. Хрестоматня по астрономмм: учебное пособме для классов учрежденмй, обеспечмваюіцнх полученме обіцего среднего образовання. /Авт. Сост. A. А. Шймбалёв, 14. В. Галузо, В. А. Голубев.— Мйнск, 2005. Цесевмч В. Что й как наблюдать на небе.— М., 1984. Шамякіна Т. Міфалогія Беларусі (нарысы).— Мінск, 2000. Шевченко М. Ю. Путешествме по Вселенной.— М., 2000. Шевченко М. Ю., Угольнйков О. С. Школьный астрономнческмй календарь,— М., 2007. Шммбалёв A. А. Астрономня.— Мйнск, 2005. Шймбалёв A. А. Атлас звездного неба. Все созвездмя Северного м Южного полушармя с подробнымн картамн.— Мйнск, 2005. ІЦеглов П. В. Отраженные в небе мнфы Землн.— М., 1986. Яхно Г. С. Наблюденмя м практмческне работы по астрономмм в средней школе.— М., 1978. Цыркун, К. I. Ц97 Над намі — неба : міфы і паданні пра планеты, зоркі і сузор’і: для сярэд. і ст. шк. узросту / Канстанцін Цыркун.— Мінск : Маст. літ., 2009,207 с. ISBN 978-985-02-1085-2. У кнізе не толькі падаюцца міфы і легенды пра нябесныя аб’екты, а і сабраны беларускія паданні пра зоркі і планеты, прыведзены іх беларускія назвы. Змяшчаецца інфармацыя, з дапамогай якой лёгка адшукаць сузор’і, зоркі, планеты на начным небе. Такая кніга выходзіць упершыню на Беларусі. Багата ілюстраванае выданне адрасуецца найперш падлеткам, школьнай і студэнцкай моладзі, чыя фантазія і мроі сягаюць далёка за межы Сонечнай сістэмы, а таксама выхавальнікам і настаўнікам, якія вядуць школьныя дысцыпліны «Літаратура», «Сусвет», «Астраномія», і усім тым, каго ўзрушвае і хвалюе чароўная маляўнічасць навакольнай прасторы. УДК 087.5:52 ББК 22.6 Навукова-папулярнае выданне ЦЫРКУН Канстанцін Іванавіч НАДНАМІ — НЕБА Міфы і паданні пра планеты, зоркі і сузор’і Рэдактар М. М. Шавыркін Мастацкі рэдактар Л. М. Рудакоўская Тэхнічны рэдактар Л. I. Астрэйка Стылістычныя рэдактары A. М. Анцытовіч, Я. А. Бебель, Л. Г Ганчарэнка, М. А. Паддубская Падпісана да друку 02.06.09. Фармат 70х90716. Папера афсетная. Гарнітура Warnock Pro. Афсетны друк. Умоўн. друк. арк. 15,21 + 0,88 укл. Улік.-выд. арк. 11,80. Тыраж 1500 экз. Заказ 60. Унітарнае прадпрыемства «Мастацкая літаратура» Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь. AM № 02330/0494049 ад 03.02.2009. Праспект Пераможцаў, 11, 220004, Мінск. www.mastlit.by; e-mail: mail@mastlit.by Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Мінская фабрыка каляровага друку». ЛП № 02330/0494156 ад 03.04.2009. Вул. Каржанеўскага, 20, 220024, Мінск. АСЕННЯЕ НЕБА ЗІМНЯЕ НЕБА ПОЎДЗЕНЬ ЗАХАД УСХОД ПОЎНАЧ ПОЎДЗЕНЬ tfVXVE ISBN 978-985-02-1085-2 789850 210852 THE UNIVERSE ASTRONOMY 2009 Чатырыста гадоўтаму італьянскі астраном, фізік і матэматык Галілеа Галілей упершыню прымяніў тэлескоп для назіранняў за зорным небам. 3 дапамогай тэлескопа ён убачыў кратэры і горы на Месяцы, спадарожнікі Юпітэра, фазы Венеры. 3 гэтай нагоды Міжнародны астранамічны саюз прыняў рашэнне : аб'явіць 2009 год Міжнародным годам астраноміі. Гэтае рашэнне было падтрымана ЮНЕСКА і ўхвалена Генеральнай асамблеяй ААН. Рэспубліка Беларусь разам з 136 краінамі свету заявіла пра сваё жаданне ўдзельнічаць у мерапрыемствах Міжнароднага года астраноміі. Гэтая кніга толькі невялікая частка інтэлектуальна-духоўнага ўкладу нашай краіны ў глабальны астранамічны праект. Ч Яна дапаможа раскрыць і напоўніць зместам галоўнуютэму Міжнароднага года астраноміі: • «Сусвет — для Вас». Міжнародны год астраноміі Сусвет для Вас -Belarus