Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
Hina Маеўская
НАДЗЕЕВІЧ
АПОВЕСЦЬ
МІНСК «ЮНАЦТВА» 1983
Бел 2
M13
Для старэйшага школьнага ўзросту
Мастак В. М. Бароўка Рэцэнзент Б. I. Б у р ’ я н
4803010200124 67_83
ММ 307(05)—83
© Выдавецтва «Юнацтва», 1983.
Частка першая
Ці ішоў ты пульхнаю, як атухлы, прысак, сцежкаю сярод густой збажыны, ці біла табе ў грудзі тугая хваля ветру і гэтага неабсяжнага жытнёвага мора? Што гаварыла тады тваё сэрца, што думаў ты аб лёсе сваім, аб надзеях сваіх, аб людзях, што стварылі гэты цуд, аб гэтым полі, аб зямлі сваёй? Ці ішоў ты гэтаю сцежкаю расяным ранкам, ці бачыў ты поле ў золаце сонца і срэбры расы? Ці ўглядаўся ў канец яго, дзе, здавалася, калыхаўся сіваваты туман, ці не хацелася табе верыць і чакаць, што вось зараз з таго мроіва нехта адзіна жаданы ідзе табе насустрач? I не поле гэта, перавязанае, як сноп, істужкаю сцежкі, а па абодва бакі па крылу твайму. Толькі крышачку чагосьці не хапае, каб узмахнуць імі і ўзняцца над гэтай зямлёю.
Возьмеш колас у руку: ён шурпаты, важкі, колка трапечацца, нібы толькі што злоўлены залацісты ерш. Вецер дыхне — зашэпча, загамоніць, паклоніцца жыта. Разгубішся назат: гэта табе, за што? А ці не ты араў гэтае поле, кідаў у волкую глебу зерне? Ці не ты не спаў начамі ў чаканні, калі заварушыцца зерне, дружна пойдзе прашываць ігол
3
камі парасткаў глебу? Ці не ты стаяў на каленях на ўскрайку поля і разграбаў знямелымі ад хвалявання рукамі баразёнкі, што выпісала сеялка, шукаў зярняты, а знайшоўйіы некалькі каліў, клаў іх акуратна на далонь, каб тут, на лініях лёсу, убачыць кволы белы расток — надзею, працяг жыцця? I твар твой прыгажэў ад усмешкі, ад любасці і святла, і губы твае шапталі: жывы ты, жывы...
Ці не ты гэта ішоў пад буйным дажджом, пад маладымі яшчэ бліскавіцамі, без шапкі, рубайіка наросхрыст, і сэрца тваё апантана паўтарала няхітрыя, дзяцінствам правераныя заклёны: дожджык, дожджык, секані, я паеду на кані... 1 буйныя кроплі білі цябе па твары, а ты не заўважаў таго, у радасці сваёй ператварыўшыся ў хлапчука, усё паўтараў: дожджык, дожджык, секані...
Ці не ты, мнучы колас, вылузваў на далонь зярняты, мацаў яго пустыя запазушкі, лічыў кожнае каліўца, прыкідваў у роздуме — што ў гэтым годзе спаслала зямля за працу і клопаты твае, а потым не выпускаў з анямелых рук штурвал камбайна, і доўга яшчэ ў сне плыло на цябе хвалістае мора жыта.
Так і стаіш перад полем, як перад сумленнем сваім, і добра і лёгка, калі ў цябе ёсць важкія апраўданні перад ім. Калі ты можаш сказаць і яму і сабе, што не марна траціў час, што рабіў ты справу карысную, патрэбную людзям. Закалышацца жыта, пачне перашэптвацца, размаўляць колас з коласам...
I ідзеш ты сцежкаю, абноўлены душою, упэўнены. ў мэце сваёй, і не поле, не жыта паабапал сцежкі, а тваіх два крылы, лёгкія і напятыя, і толькі таму ты не ўзлятаеш, што пакуль тая адзіная і жаданая не ідзе табе насустрач з процілеглага канца сцежкі.
4
ён адчуваў, што раптоўна слабее, паздрадніцку дрыжаць, падгінаюцца ногі, нібы зямля, да якой яны як прыраслі, п’е іх сілу; адчуваў, што дранцвеюць, робяцца чужымі рукі. А валун, вялізны, салёнабелы, не кратаецца з месца, нібы трымаюць яго ў зямлі нябачныя каменныя карані.
Валун грувасціцца на скрыжаванні дарог, замшэлы панізе, аброслы бруснічнікам, парушэнцам і агністым барвенкам.
Толькі б выдраць яго з зямлі, вырваць, а потым будзе лягчэй — пакоціць па дарозе, праз усю вёску, ажно да самага дуба. Толькі б хапіла сілы! Салёны пот шчыпле павекі. Прыліпла да плячэй, упіваецца кожным рубчыкам, замінае кашуля. Усётакі намогся, здаецца, нават прыўзняў валун, і сам сабою з горла вырваўся клекатлівахрыплы, нібы птушыны, крык. Ну, яшчэ крышку... Рукі... Млеюць рукі... He вытрымае...
ён азірнуўся, туманнымі, амаль невідушчымі вачыма пашукаў падмогу. Хлопцы! Дзе ж вы? Мікола, Косця, Хведзя... He чутно, няма іх. Адно гэты Кнот круціцца паблізу, але ад яго якая карысць? Дзе ж хлопцы? Ці ж забылі, як збіраліся тут, каля валуна?
Сыходзіліся змораныя ад волкай лясной задухі, ад апратак, якія цягалі з сабою, бо ішлі, ледзь прадраўшы вочы, у золкі сівы туман, у мокры, прапахлы дзічынаю лес, яшчэ да світання. I кожны, перш чым зваліцца на сухую ігліцу, на рэдкі чырвонакроплісты бруснічнік, прыпадаў грудзьмі, разамлелым целам да белага, іскрыстага валуна, нібы правяраў: ці сапраўды ён халодны. Камень быў халодны. У самую гарачыню, у невыносную спёку ён быў халодны.
Відаць, усё яны забылі. I валун схаваўся ў нятоптаных травах, аброс кустоў’ем. He, ён усё ж вы
5
дзярэ яго з лежышча! I закоціць да дуба ў цэнтры вёскі. Цяпер будуць збірацца там, калі забылі сюды дарогу. А можа, яны дзесь блізка?
«Хлопцы!» — крыкнуў ён. Прыслухаўся, але толькі рэха кацілася громам па лесе. А хлопцы маўчалі, не азываліся. I ён, упарта сцяўшы зубы, лёг на валун, адчуў яго — халаднаватавыгладжанага —• пад сваімі грудзьмі.
— Пятрок, уставай! Чуеш...
Голас прагучаў дзіўна блізка. «Не, гэта не рэха. Гэта, мусіць, тут недзе маці». ён яшчэ паляжаў з заплюшчанымі вачыма, ніяк не могучы ачнуцца ад сну.
— На работу спознішся...
Ен адчуў на лбе сухую прахалодную далонь. Раней маці дакраналася да лба губамі, цяпер кладзе далонь. ён не дзіця.
— Стагнаў нешта...
Пятро пазіраў на яе твар у павуцінцы зморшчынак, у глыбокія, з даўнім застылым сумам вочы — дзве цёмныя крынічкі, забеленыя туманам.
— Зноў сніўся гэты камень,— сказаў ён.— I сёння не скрануў яго з месца.
Калыхаўся туман над крынічкамі.
— Што ж ты зробіш,— ці то супакоіла, ці то пашкадавала.
Ен нічога не адказаў: не пагаджаўся, не пярэчыў. Ей ад гэтага не стала лягчэй, лепш бы штонебудзь сказаў, не таіўся. Яна зразумее. I сама бачыць, як нялёгка яму: усё адзін ды адзін. I працуе ад цямна да цямна. Вось і ўчора прыйшоў цёмненька. Пасля работы яшчэ сена Вераб’ю вазіў. I накідаць памагаў, і скідаць, і на пятры знасіць. Верабей яшчэ сам трохі варушыцца, не такі і стары. Але ўжо сапраўды мянушку сваю апраўдвае, малы нейкі зусім зрабіўся, высах. Помач трэба.
6
— Што ж ты зробіш,— зноў з уздыхам сказала маці. I другія словы ў яе былі, толькі яна тыя ўслых не вымавіла. «Доля твая такая, зза мяне ты тут адзін вечарамі, як здань, ходзіш па вёсцы». Апошнім часам яна ўсё болей і болей вінаваціла сябе. Наракала ў думках на нямогласць сваю і хваробу.
— Гэта каб Мікола быў да людзей крыху прыкідны, дак удвух лягчэй было б. Дзе — ён, а дзе — ты,— гаварыла маці.
— Я ўсё адно яго ў вёску зацягну. Трактарам,— сказаў Пятро, снедаючы. Відаць, у яго з думак не ішоў гэты валун.
— Хіба трактарам,— пагадзілася яна. А сама думала пра другое. Неадчэпна яно падступала апошнім часам. Хацелася многае яму расказаць.
Яна нібы ўсё чакала нейкай пары, а цяпер ведала — тая пара прыйшла. Расказаць усё спачатку, як было. Ен павінен ведаць...
— Можа, я затрымаюся сёння,—■ кідае, адыходзячы, Пятро,— цётка Ганна прасіла прывезці дровы...
Маці толькі кіўнула. Пагадзілася. Яму крышку няёмка стала: схлусіў ёй. Зрэшты, схлусіў і не схлусіў — сапраўды абяцаў цётцы калінебудзь прывезці дровы, але сёння... сёння ён абавязкова павінен убачыць Наташу. «Маці, маці, нічога ты не ведаеш,— ён усміхнуўся, успомніўшы тое, што было вядома толькі яму.— Яшчэ болей здзівішся, як прыйду дадому з Наташай. Няўжо яна не пагодзіцца зайсці ў хату?» Ен абавязкова прывядзе яе.
Пятро выйшаў на вуліцу, а маці яшчэ стаяла, пазірала яму ўслед. Ішоў ён рослы, ладны, шырокі ў плячах. I гонар у яе быў за яго, і нейкі надакучлівы, шчымлівы боль. Яна шукала ўсё нейкага выйсця для сябе, для яго, але не знаходзіла. «Хай бы жаніўся,— падумала.— Вунь як пацяплелі вочы,
7
як сказала, што Наташа прыехала. Чагота яна прыехала? I не выхадныя»,— разважала сама з сабою. I раптам убачыла, як ідуць яны — Пятрок і Наташа,— узяўшыся за рукі, абое такія светлыя, радасныя, а яна стаіць ля весніц, сустракае іх. А хто гэта так пяшчотна прытуліўся да яе шчочкаю, чые ручаняты абвілі яе шыю? Унучак... «Божа ж мой,— жахнулася.— Што са мною? Як наяве!» Яна нават зірнула на свае сухія, у прожылках, як пажоўклыя кляновыя лісты, рукі, якія дробна трымцелі. «Што гэта было?»
Сэрца Пятра б’лася радасна. I ўсё яму было даспадобы, выклікала добрую, шчырую ўсмешку. Забавіла, як, надзьмуўшыся, атрэпваўся, нібы дрыжаў ад холаду, верабейка на частаколіне. Пятро махнуў яму рукавіцаю: «Ану, праляці, разагрэйся, a то так і змерзнеш, гультай!» Верабейка пырхнуў неяк няўмела, як пбдлетак, якога можна злавіць рукамі.
Нейкая іншая была вёска, святлейшая, можа, ад гэтай снежнай белаты, урачыстая. I на сэрцы было светла.
Падалася насустрач яму з свайго двара цётка Ганна. ён ведаў, пра што яна будзе гаварыць: канешне, пра дровы. Крышку засовесціўся — ужо тыдзень абяцае...
— Дровы вашы з лесу не папрыходзілі? — пажартаваў.
— He, мой ты Пятрок, не хочуць...
— Дык прывязём, не сёння — заўтра.
Азірнуўся. Яна яшчэ стаяла, глядзела яму ўслед. I ён махнуў ёй рукою, быццам параіў спакойна ісці дадому. ён адчуваў, як бруіць у ім сіла, уяўляў сябе волатам, які не баіцца ні работы, ні турботы, усё зможа, усё здзейсніць, нават ва ўсіх на вачах выкаціць той сівы валун на сярэдзіну вёскі. А ўсё
8
ад таго, што сёнпя ўвечары ўбачыць Наташу. Незразумелае, цёплае пачуццё пасялілася ў ім. Жадана хвалявалася сэрца, можа, ён упершыню адчуў, што яно ёсць. Назнарок пайшоў да машыннага двара не сцежкаю, хоць так было бліжэй, а вуліцаю. Магчыма, убачыць яе, а не—адважыцца і зойдзе ў хату, час яшчэ ёсць. А можа, пачакаць? Пачакаць да вечара? Яму стала крышачку клопатна: як жа яе сустрэне вечарам? Падумалася: добра ў горадзе — пазваніў, прызначыў спатканне. А тут... Старшыня марыць тэлефанізаваць брыгады, фермы. А з хатамі калі яшчэ тое будзе.
Чамусьці ўспомнілася, як першы раз сустрэўся са старшынёй. Ішоў з заняткаў — вучыўся на шафёрскіх курсах пры ваенкамаце. Спазніўся на аўтобус. He стаў чакаць чарговага, падаўся пехатою. Прыкінуў: гадзіны паўтары хады — і дома. Ужо на паваротцы з гасцінца дагнала яго легкавушка. Ён, вязнучы ў снезе, саступіў дарогу. Легкавушка спынілася. Пятро сеў у машыну. Тут было ўтульна, цёпла. Старшыня распытаў яго, хто ды чый. Ля канторы не спыніўся, а праехаў далей, да рэчкі.
«Вось тут пабудуем новы клуб. Будзем моладзь
КНІГІ ОНЛАЙН
