Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
та расказаць словамі тое, што месцілася ў сэрцы.
Аніякіх слоў тады і не было: свяціла сонца, шаптала і смяялася ціха жыта, жаўранак радасна заліваўся, купаючыся ў дрыготкай цеплыні паветра. Яна ішла ў вёску. Толькі выйшла з пералеску на палявую дарогу, аж наперадзе, з таго боку нехта едзе на кані. Бы цёплы пругкі вецер павеяў у твар: гэта ён, новы сельсаветчык. Так усе яго завуць. Можа, у жыта сысці ды перачакаць? I коннік яе заўважыў з таго боку: мо ён назнарок тузануў аб
38
роць, заспяшаўся насустрач ці сапраўды не меў часу, каб дазволіць каню перамінацца ленна з нагі на нагу. Восьвось яны сустрэнуцца. Наперадзе ружова разяўленая зацугляная храпа каня. Яна сышла ў жыта. Яно шархотка церлася аб рукі. Ен спачатку нібы хацеў праехаць міма ці, можа, загледзеўся, залішне даў волю каню, потым напяў аброць так, што той аж затанцаваў. А яна ўсё стаяла, нібы хацела перачакаць. А самой ажно страшна стала: няўжо так і праедзе міма, не заўважыць, слова не скажа? Сарвала жытні каласок, стала вылузваць зярняткі.
«Што, пара жаць?»
«Сама раз,— сказала яна ўпэўнена.— Глядзіце, каб жыта не перастаяла».
Конь занепакоіўся, млосна, мусіць, яму было стаяць на спёцы, карцела дамчаць хутчэй да пералеску. Але коннік прыструніў яго.
«Чыя будзеш? Нешта я цябе не ведаю».
Нібы халодная хваля накрыла яе: ён мяне не ведае? А я вось усё пра яго ведаю. Яна кінула на яго горды позірк.
«Дык чыя ж ты, як завесся?» — перапытаў ён, уражаны яе прыгажосцю.
«Надзеяй завуся»,— адказала яна.
«Надзеяй»,— паўтарыў ён.
«А бацька мой ляснік, Падлужны».
«Ведаю»,— кіўнуў радасна ён. I засмяяўся. Конь затанцаваў нецярпліва, ён не стрымліваў яго. Паскакаў.
Яна стаяла і пазірала яму ўслед. I ён аглянуўся. Тады яна зрабіла выгляд, што спяшаецца.
А ён вярнуўся. Дагнаў яе, папытаў, ці выйдзе на жніво.
Яна ж знарок сказала: не!
Упартая была. Ішла і, як заклён, паўтарала:
39
«Не ведаеш ты мяне? He ведаеш? To от уведаеш, убачыш, якая я». Нібы помсціць збіралася яму.
А яму нешта таксама, мусіць, у душу запала. Бо куды ні кіруецца, раку ў брод пераедзе, ручаі лясныя, дзесяць калодзежаў міне, а да нашага прыедзе каня паіць. Калодзеж наш стары, з жураўлём з дубовага камля, зялёным мохам пакрыты, рублены навек з плашак дубовых, вядро дубовае, акаванае жалезам. Поіць ён каня, рыпіць журавель, у неба ўзвіваецца, сам да берага вядра прыпадзе — смачна п’е ваду, а я сачу за ім з гарода ці з акна і ўсё: «Не ведаеш ты мяне, не ведаеш? To ўведаеш!» А ён поіць каня ды ўсё на вокны нашы паглядае, усміхаецца, нібы бачыць мяне.
Бацька мой скмеціў яго. Любіў чалавека гаворкаю зачапіць, ходзіць дзень па лесе, з кожным, каго ні сустрэне, словам перакінецца — з малым ці са старым. Вось і кажа ён:
«Нешта, хлопец, конь твой нашу ваду ўпадабаў?» «Такі праўда,— кажа ён і смяецца.— He вада ў вас, а сок бярозавы».
I бацька ўсміхаецца:
«Ты бярозавіку, мусіць, не піў. Надзея! — крычыць у сенцы.— Вынесі квасу кубак чалавеку».
А я, хоць і іду паслухмяна па квас, злуюся, бо кары яшчэ не прыдумала яму за тое, што — бачыш які! — мяне ён не ведае. Усю вясну сэрца маё трапечацца, вочы шукаюць, думкі клічуць, а ён мяне не ведае.
Харошая пара была, радасная. Жніво! Ахвочая я была жыта жаць: маладая, рукі спрытныя, работаю не надарваныя, так і ловіш чым паболей у жменю сцяблін, серп да вечара затупіцца, глянеш — захад разгарэўся яркім вогнішчам, а там у самым нізе
40
стаіць чырвоны паўкруг сонца, нібы печ не заслонена, хлябы маладыя прымаць гатовая. He заўважыш, хто яе засланіў, хто хлябы тыя пасаджаў. Толькі раптам шэрань на вочы напаўзе, прыглядацца мусіш, каб рукі не параніць. I жала б яшчэ, ды ноч не дае. Так любіла жніво!
А тады на жніве спаборніцтва наладзілі, за «чырвоную касынку». Хто пераможа, той і будзе насіць яе, ну, потым падарункі, канешне, давалі, узнагароджвалі. Калі паказаў сельсаветчык Пятро тую касынку чырвоную, шаўковую, вочы ў маладых вугольчыкамі загарэліся, а, мусіць, найярчэй у мяне, бо сказала ўпарта сабе: «Папомніш ты мяне, уведаеш!»
Вечарам сонца садзіцца, а я гатова прасіць яго: «Пачакай, пасвяці яшчэ крышачку! Ну, куды ты, чырвонае, спяшаешся?»
Весела было на жніве. Бабы, дзеўкі дурэць пачнуць, у поўдзень да ракі бягуць, у сарочках купаюцца, вішчаць, рагочуць, адна за адною ганяюцца. А песні якія спявалі!
Песні... Колькі вас, любых, прапала ў цяжкае ліхалецце, колькі звялося, пакуль поле наша было нясеяна, колькі патанула ў душы, у пякучым болю, калі ішлі мы панура, як коні, упрэгшыся ў плугі і бароны, колькі іх напеў свой перайначыла: паліліся працяжна, са слязінай ды хрыпотаю, сівым туманам ляглі на палетак засмужаны...
Жну жыта, каласы толькі над галавою віхурай узлятаюць, са звонам кладуцца на перавяслы. Азірнуся — за мною снапы, нібы лес павалены. А іх яшчэ ў копы пазносіць трэба.
Усётакі я заваявала ў той год чырвоную касынку. Пятро і завязваў мне яе перад усімі — перад жнеямі, перад возчыкамі, перад полем. Завязвае няўмела, а сам паціху шэпча: «Усе палі праехаў, лу
41
гі прайшоў, a такое краскі прыгожае не бачыў». Зардзелася я, як шалёная рванулася ад яго, касынку чырвоную з галавы сарвала, на ветры, як паходня, яна трапеча. Сама не ведаю, куды лячу, ад людзей хачу схавацца, баюся — па вачах маіх, па шчоках пазнаюць, што ён сказаў мне. Тут клін жыта быў нязжаты, зеленаватае жыта было ў лагчыне: вясною вымакла, позна падсявалі. Шуснула я ў жыта тое. Кінулася грудзьмі на зямлю, затаілася. Чую, здаецца, зямля звініць, коні, коні скачуць, б’юць капытамі... Яго конь імчыцца, скача, скача, тупат часцей усё. Ажно потым здагадалася: то ж сэрца маё гэтак б’ецца, ажно ў глыб зямлі гул ідзе, ды ў вушах маіх аддаецца.
«Зямля, мая матухна, ці чула ты, што сказаў ён мне, ці чула ты, маці мая родная?»
Перад гэтым зімою маці мая памерла, прастудзілася яна: бялізну на рацэ паласкала — так спрадвеку мацеркі нашы і мацеркі мацярок нашых рабілі. I здаровыя былі. А яна прастудзілася, занядужала. Як ведала час свой, сказала мне: «Дачухна мая, не пакідай бацьку (я тады на курсы рахункаводаў збіралася). He пакідай — кажа — яго, пакуль гора не перагаруецца. Вучонаю мо і лепей, людзі ўсе да навукі мкнуцца, толькі і маю навуку ты не забывай. Ці помніш, як жыта мы жалі з табою, як сена грэблі, як лён пад росы слалі?.. А потым, калі хмара сыдзе з яго твару,— глядзі сама. Мо Ігнат і Мікіта з арміі вернуцца, ажэняцца (два браты ў мяне старэйшыя былі, якраз адзін за другім, адзін па вясне, другі ўвосень у армію пайшлі)».
Ляжу я ў жыце. Сэрца слухаю, і верыцца мне, што матуля мяне чуе. Успомніла яе, засмуцілася, слёзы дажджом хлынулі.
«Мамачка мая, мамачка,— кажу,— нікуды я адсюль не паеду, не змагу паехаць...»
42
Сцішылася поле, як пастрыжаная авечка, прыціхла, толькі конікі не ўціхаюць, сякуць і сякуць жніўнік. Раптам крокі чую, яго крокі. Сеў побач, да плячэй маіх далонню дакрануўся.
«Надзея, Надзейка, што з табою? Ці абразіў цябе я, ці ўсердзіў, што праўду сказаў? Сапраўды, прыгажэй цябе я не бачыў ні дзяўчыны, ні кветкі! Супакойся, ударніца мая залатая! Ну, чаго ты разгорнілася: стамілася, мусіць. Ну, даруй мне за ўсё, толькі не мог я тыя словы не сказаць, сэрца сказала...»
«Ідзі адгэтуль,— прашу яго,— людзі ўбачаць. Ты чужы тут, а мяне ўсе ведаюць».
«I я не чужы, гэта ты дарэмна. Які ж я чужы? Каб чужы быў, хіба ж я радаваўся б, што жыта ў нас урадзіла. А заўтра сяду на камбайн, усё пажну, ні каліва не пакіну, рукі твае берагчы буду, каб яны ласкавыя былі ды белыя».
«А дзе ж камбайн возьмеш?» — не ўцярпела я, ацерла слёзы і села побач.
«3 «Чырвонай зоркі» прыганю. Яны ўжо ўправіліся. Нам даюць на пару дзён. Камбайнераў толькі вось у нас няма. Трэба на зіму паслаць вучыцца на камбайнераў ды трактарыстаў... Тэхніка скора будзе і ў нас».
«Ці ты ўмееш на камбайне?..»
«А вось пабачыш заўтра...»
Так сядзелі ў жыце. Перашэптваўся ціха колас з коласам, туліўся колас да коласа, спяваў колас з коласам.
Надзіва хораша пачыналася жыццё і ў мяне, і ў зямлі гэтай, потам паліванай, коньмі топтанай, драўлянай сахою воранай, «казою» меранай, на кавалачкі рэзанай. I боязна, і хвалююча было, нібы трымаеш у руках вялікую птушку і баішся, што не ўтрымаць яе. I трывожна, што так моцна кало
43
ціцца яе сэрца, і радасна, што ад цябе толькі залежыць — падняць высока рукі, і адпусціць яе ў неба, і самой ляцець у марах за ёю.
...Усё сяло прыйшло ў поле: дзіва што, нібы млын зрушыўся з месца і па жыце пайшоў. Сівыя дзяды стаялі на мяжы, слязлівымі вачыма сачылі за камбайнам. А хлапчукі дык проста ашалелі ад радасці, гойсалі па ржышчы, як вераб’і.
Жанчыны дажыналі камяністы палетак за лесам. I не адна раптам выпроствалася, прыстаўляла далонь казырком, і стаяла, і слухала голас камбайна, а ён напаўняў наваколле дзівоснай музыкай, не чутай дагэтуль на тутэйшых палетках, і ўсё жывое затойвалася, прыслухоўвалася.
Жала і Надзея. I яна разгінала лёгкі стан, слухала голас камбайна, нібы да сэрца свайго прыслухоўвалася: вось заб’ецца яно часта, часта, потым заціхне, сціснецца ў кулак, аж дых зойме. А ў галаве то сплываюць, то вяртаюцца ўчарашнія яго словы, добра і хораша ад іх. I кінуць бы зараз серп ды пабегчы праз луг, пералескам, каб краем вока зірнуць на яго, каб упэўніцца — праўда ці сон гэта, што існуе, ёсць ён, гэты хлопец. Пабегчы і сказаць яму: «Скажы яшчэ раз, не зразумела я, што казаў ты ўчора, паўтары. Ці не забыўся?» Але жанкі пазіраюць, дзяўчаты цікуюць. Боязна. А гул камбайна то мацнее, накочваецца хваляй, то аддаляецца — ледзь чуцен. Восьвось патухне зусім. Але не, зноў расце хваля гукаў, коціцца. I такая радасць агортвае! А дзень доўгідоўгі! Сонца за лес скацілася, дадому пайшлі жнеі, а камбайн не сціхае, не стамляецца.
Надзея так і зрабіла, як задумала,— пабегла праз луг, пералескам, балазе дадому па дарозе. Стала, абняла алешыну і ўсё сачыла за камбайнам, галінку крохкую альховую адламала, камароў
44
адганяла пякучых — заядаць сталі. А камбайн і не думае спыняцца, святло фар уключыў. Тарганулася думка: не сунімецца, пакуль не дажне палетак. Галодны ж, мусіць, а дадому прыйдзе — не ў родную сям’ю. I кінулася яна бежкам дадому: каро
КНІГІ ОНЛАЙН
