Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
эць, гаварыў: «От быў раз у Надзеі, як яе хлопчык хораша за сталом сядзіць, ціхенька, не круціцца так во, як ты, нібы шыла ў цябе ў тым месцы». I так кожны раз. Ну, думаю, пападзешся ты мне, ціхоня, адперу я цябе! — смяяўся ўжо Мікола.
— Дык ты куды наважыўся? — папытаў Пятро не дзеля таго, каб перавесці гаворку на іншае,— яго пасапраўднаму цікавіла, куды едзе сябар.
— Паеду...— ухіліўся той ад прамога адказу.—
24
Спачатку ў Зіны спынюся, разгледжуся, можа, таксістам пайду. Яшчэ не ведаю...
— Едзеш неяк неабдумана. Кажуць, без прыпіскі, апрача будоўлі, нідзе і не ўладкуешся. To які табе сэнс?
— Гэта як хто! — кінуў упэўнена Мікола.
Яны маўчалі, на ціхай вуліцы адно чуваць былі іх крокі. Ішлі вёскаю да клуба. Ішлі не спяшаючыся. На Міколу быў чорны, дамашняга вырабу кажушок, Пятро — у куртцы, падбітай аўчынай. Цёпла было хлопцам, толькі мароз пашчыпваў шчокі ды вушы. Мікола час ад часу цёр іх далонямі, але шапку не насоўваў. Пятро ж сказаў:
— А пячэ, халера! — і, зняўшы шапку, распусціў вузельчык завязак.
Ля клуба не было ні душы. Патухла пазіралі вокны. Пуста і на плошчы, замеценай снегам. Расчышчалі тут толькі вузкія дарожкі да клуба і канторы, пляцоўку пад дрэвамі, дзе спыняліся машыны.
Дрэвы стаялі маўклівыя, як зачараваныя: ліпы, ясені і каржакаваты дубок, які рос трошкі воддаль у развалістым пні старога дуба, нібы ў вялікім драўляным вазонніку. Адно сосны ціха пазвоньвалі. Толькі трэба прыслухацца.
Хлопцы пахадзілі па сцежках ля канторы і клуба.
— Во, вёска! Глуха, як у магіле! — спаганяў свой настрой Мікола.
— Позна ўжо. Кіно кончылася. Гурток сёння займаўся. Старшыня прыходзіў — казаў, што праўленне пагадзілася купіць інструменты для аркестра, сапраўднага эстраднага. Як у «Верасоў» ці «Сяброў»...
— Абяцанкі — дурню радасць,— буркнуў Мікола.
He згаворваючыся, моўчкі падаліся на дарогу
25
дадому. I зноў Мікола злаваўся на цішыню. Пятро не вытрымаў:
— А куды б ты пайшоў у такі час у горадзе?
— Куды? На танцы!
— Ты думаеш, у горадзе людзям не трэба рана ўставаць на работу, яны ўсю ноч танцуюць?
— У рэстаран бы пайшоў! — запальчыва сказаў Мікола.— Ды якуюнебудзь дзяваху падхваціў...
— На гэта, брат, грошай трэба многа. Раз пойдзеш, другі, а на трэці — стопсігнал.
Абодва прымоўклі. Ішлі вуліцай, абапал якой, занесеныя снегам, спалі хаты. Высокі месяц пазіраў ясна, і ад яго святла мільёнамі іскрынак зіхацеў снег. Прайшла захутаная — не пазнаць — жанчына.
— Вечар добры! — пачулася з хусткі.
— Добры вечар!
Жанчына пайшла сваёю дарогаю.
— Ты пазнаў — хто? — папытаў Мікола.
— Цётка Мотра, здаецца, ці Наталля.
— Во яшчэ завядзёнка!—ускіпеў Мікола.— Ідзеш, і з кожным — ведай не ведай — трэба здароўкацца. А можа, я не хачу! He хачу, і ўсё!
— Але ж трэба неяк прывітаць чалавека. Як жа так прасунешся — свіння і тая рохне.
— От, старых яшчэ трэба паважаць. А за што яго, каторага, паважаць? За тое, што стары? Можа, ён у жыцці сваім нічога добрага не зрабіў, хаваўся па кустах, а вот цяперака ты яго паважай. He, я думаю, не кожны варты павагі...
— Трэба спаць ісці, рана ўставаць,— сказаў Пятро.
— Заедзь, га?
— Шкада, што ты едзеш,— замест адказу сказаў Пятро.
Мікола так і не зразумеў, чаго шкадуе Пятро. «Зайздросціць,— падумалася,— дзіва што. Сам звя26
заны па руках і нагах». Успомніў, што і ў яго бацька хворы. Маці бедавала, угаворвала не ехаць. Стала прыкра на душы. I, мусіць, ад гэтага яшчэ болей жаданым рабіўся далёкі гаманлівы горад, хацелася хутчэй аддацца на волю дарогі. Хацелася быць зусім вольным, жыць так, як хочацца, жыць для сябе. Яшчэ прыйшла думка, што як ён тут быў з машынаю, то і ім было анігадкі: не думалі, як сена прывезці, дровы. «Таму, мусіць, так і ўсчаліся на яго, як сказаў, што паедзе?»
— Слухай, Надзеевіч,— сказаў ужо неяк клопатна,— ты, як што, бацьку майму не адказвай. Машына ў руках жа ў цябе.
Яны разышліся. I Пятро паскорыў крок да свае хаты.
Маці яшчэ не спала. Драмала на ляжанцы. На яго крокі выйшла, папытала, ці наліць гарачага чаю. Ен адмовіўся. Яна хацела ў яго нешта яшчэ папытаць, але стрымалася, можа, баялася сапсаваць яму настрой. Усё пазірала крадком. Потым не ўцярпела, папытала:
— Куды ж едзе Мікола?
— He казаў канкрэтна. У горад, канешне,— адрывіста сказаў Пятро.
Надзеі здалося, што сын не хоча з ёю гаварыць. Яна ўздыхнула, думаючы аб тым, што не трымаецца моладзь зямлі, так і імкнецца, каб толькі ад яе далей. Ці, можа, там жыццё лепшае? Думала пра сына — ён усё нудзіўся, калі малы быў, што адзін. Любіў у людзях быць, ніколі не адставаў ад яе, калі ведаў, што некуды ідзе. Усё ў дружбакоў бавіўся, бывала, не даклікацца дадому. Адзіноты баяўся. Падумалася, што тое, можа, перадалося ад яе.
He спалася ёй.
He спаў і Пятро. Сон, што было адразу, як толь
27
кі лёг, наваліўся на яго, неяк раптоўна адляцеў. Думаў пра Міколу. He, не з зайздрасцю, не было яе. Проста неяк сумотна, што ён ад’язджае. Мікола хлопец вясёлы, з ім ці працаваць, ці ў клубе, ці на рацэ — весела. Ен любіў выкідваць штукі. Аднойчы ля ракі ўзяўся борацца з маладым бычком, схапіўшы яго за рогі... Яшчэ адзін ад’язджае. Ужо амаль не засталося дружбакоў, аднагодкаў. У Старым сяле — ён адзін. Адзін...
У цемнаце, як наяве, бачыў твар Наташы, вясновы, у кропачках рабаціння, як вераб’інае яйка. I як ён ні адганяў думкі пра яе, яны непакоілі тым непаразуменнем, якое засталося ў душы, як ільдзінка. Яшчэ так яскрава паўставала ў памяці цётка Гэля, як бегла яна, задыханая, хапаючы марознае паветра тонкімі бяскроўнымі губамі. I тыя губы паўтаралі: «Ты — гэта адно, а яна — другое». Што гэта азначае? Што ён, не варты Наташы? «Знайшлася каралеўна Вераб’ёва»,— падумаў зласліва. Але палёгкі не было. Грэла адно спадзяванне, што яшчэ сустрэнецца з Наташаю. Як толькі выпадзе камандзіроўка ў Мінск, абавязкова знойдзе яе. А пакуль што ён — адзін...
У хаце было ціха, цёмна і глуха: можа, ад завешаных шторамі акон, ажно хацелася ўстаць, адвесіць, разагнаць гэту цемру, упусціць снежнае святло, але думка гэта мільганула несвядома, як праз сон. У куце за ляжанкаю штосьці зашамацела, заскрэблася. I ад гэтага знаёмага і загадкавага з дзяцінства шамацення па цёмных кутках ці ад думак пра адзіноту ён заляцеў у далёкія, пацягненыя ўжо ружовым туманам гады маленства.
...Зноў ён у хаце адзін. I дзень такі доўгі, што здаецца, не будзе яму канца. Каб гэта ўлетку, калі ён з хлапчукамі гуляе на рацэ, то хай бы і не канчаўся, а аднаму ў гэтай прыцемкаватай хаце, ды
28
яшчэ зачыненаму, як той арыштант, сумна. I ніяк яму не выйсці: ён ужо і ў дзверы ўпінаўся, і прасоўваў нож у шчыліну ля клямкі, але ніяк не ўдавалася іх адчыніць. У яго баліць горла, нават глыток грушавага ўзвару не праглынуць, дзярэ і баліць. Маці абкруціла яму шыю сваёй ваўнянай хусткай, якая нясцерпна кусаецца. Ну, гэта ён не будзе трываць: возьме і здыме, вось хай толькі не прыйдзе хутка. Сама ж казала, што прыйдзе неўзабаве, казала яшчэ раніцай, а цяпер ужо даўнымдаўно дзень. У хаце прыцемак, бо вокны замураваў мароз, вунь якія дзівосныя карціны павыпісваў: лес, папараці, елкі — дзіва, дый толькі. Які мастак! Пятрок так любіць іх разглядаць. Але зараз ён і пазіраць не жадае на марозавы цуды. Як хочацца, каб хутчэй выбліснула сонейка. Сонейка ледзяныя малюнкі баяцца — яны пачынаюць чэзнуць зверху, раставаць і абягаць вадою. Пятрок любіць дапамагаць сонейку хутчэй размуроўваць вокны, ён пачынае адколваць і ссоўваць лядок нажом, праўда, гэта калі маці не бачыць, a то яна не дазваляе: яшчэ шыбіну высадзіш, кажа.
Сонейка няма, і вокны глухія. Што там за імі, так хочацца ведаць Петраку, ну хоць бы ў дзірачку, маленькую, як капеечка, глянуць. Хоць бы Хведзька прыйшоў, але той будзе за ўсёўсякае пагражаць: не дасі мне першаму, гэта калі яны разглядаюць кніжку,— пайду дадому, не дасі мне пасвяціць ліхтарыкам — пайду дадому. Усё грозіцца, што пойдзе дадому: ведае — Пятрок адзін не любіць гуляць, а яму ўсё роўна — яму і дома весела з сёстрамі.
Лепей, канешне, каб быў такі ж хлапчук, як ён, свой, каб і спаў з ім, і гуляў. Ен бы нічагусенькі яму не шкадаваў, хай бы гуляў з яго цацкамі. Нават шкельца аддаў бы зялёнае, праз якое можна,
29
не жмурачыся, пазіраць на сонца, і жоўтае, глянеш — усё навокал як сонцам залітае, нават калі на вуліцы хмурна. Або няхай бы гартаў яго кніжку з малюнкамі ці гуляў з каляровымі алоўкамі, праўда, яны яшчэ не завостраныя: маці кажа, што імі ён будзе маляваць у школе.
А калі б гэта была дзяўчынка? Няхай сабе і дзяўчынка. Толькі ж яны румзаюць. Ды і гуляць з імі няможна, дражніць будуць. Але за сваіх не дражняць. He дражняць жа Хведзьку, калі ён важдаецца з сёстрамі. Хай бы сабе была і дзяўчынка.
Ах, як добра б зараз глянуць на вуліцу! Пятрок слініць палец і прыкладае яго да шыбіны. Во, слядок застаўся, цяпер трэба церці і церці, пахукаць. Мароз злы, за палец хапае. Ажно зайшоўся, зашчымеў палец. Пятрок совае палец у рот. Адагрэў. Цяпер зноў церці, церці, свідраваць палоначку... Вось яна, маленькая, як вочка бінокля. Можна адным вокам на вуліцу зірнуць: птушка прыляцела, на плот села — надзьмулася, чырвоныя грудкі выставіла, сядзіць. А гэта што такое вялізнае, як стог, прасунулася? Ага, мусіць, воз сена. Радасна стала: маці скора прыйдзе. Мусіць, гэта яна паехала.
Але і глядзець надакучыла, а палонка ўсё мутнее і мутнее — мароз зацягвае яе лядком, разпораз прыходзіцца прачышчаць. А маці ўсё няма. На адыходзе яна казала: як сумна стане, ляж ды паспі. Пятрок ужо ўсё перагледзеў, перарабіў усе справы свае, а дзень не канчаецца. I ён парашыў: залезе на ляжанку, ляжа і вочы заплюшчыць, бо калі спіш, час ідзе хутка. Увечары толькі ляжаш, a ўжо ўставаць трэба, ноч такая маленькая, кароценькая. Але ўсе гавораць, што зімою ноч даўжэй за дзень. Дык якая ж тады ноч, калі дзень такі доўгі? Спаць! А як ты заснеш? Толькі вочы заплю
30
шчыш — нехта ў кутку варушыцца, шкрабецца, у коміне скуголіць. Можа, чорт добранькім ды няшчасным прыкідваецца, хоча, каб Пятрок яму адчыніў. Каб не адзін быў ён, а з якімнебудзь хлопчыкам ці з дзяўчынкаю, абавязкова б пайшоў паглядзеў, хто там. Во, мармыча ўжо пакацінаму, катом прыкідваецца. А што, ён і зараз смелы, вось возьме кій у камешніку і паране туды, паганяе таго чорта. Але лепш паклікаць Ваську, ката, з ім смялей. «Кіцікіцікіці»,— кліча Пятрок. За печчу, якраз у тым Цёмным кутку, нешта зашамацела, муркнула Васькавым голасам, упоцемку бліснулі два зелянцовыя агеньчыкі. Васька мыркае і трэшха ля Петраковых ног. Пятрок гладзіць яго па чорнай шаўковай спінцы, і кот выпінаецца, сам прыціскаецца да яго далоні. Мыркае і пазірае на Петрака, нібы нешта яму гаворыць. Шкада, што каты не ўмеюць гаварыць. I сабакі таксама. Каторы пазірае на цябе, быццам нешта хоча расказаць. А добра было б пагаварыць з якімнебудзь сабакам або катом. Можа, шмат чаго і людзі не ведаюць, што ведаюць яны.
Але ж пара ўжо і мацеры прыйсці, колькі можна вазіць тое сена на кароўнік на калматаногай кабыле, якую ўсе завуць Зіс. I Зіс няхай аддыхне, сена пажуе.
Рыпнулі
КНІГІ ОНЛАЙН
