Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
нібы засопся, бегучы.— Надзея»,— паўтараў ён, нібы хацеў ёй сказаць нешта вельмі важнае, a яна чакала, не прыспешвала.
«Ці помніш, я казаў табе, што стану трактарыстам?»
«Ага».
«Дык навучыўся я. I трактар мне далі».
«Гэта добра»,— сказала яна. А што магла яшчэ сказаць?
«Ажаніўся я, Надзея,— нібы вінячыся перад ёю, сказаў Адам.— Уведаў, што дзеці ў цябе нарадзіліся. Мусіць, ты шчасце маеш, што адразу двое нарадзіла,— нібы дакараў за тое шчасце.— Тады я і ўзяў Глашу Міхалёву».
72
«Кажуць, ты ёй песні спяваць забараняеш»,— з усмешкаю ў голасе сказала яна.
«Нее, чаму ж. Няхай пяе. Толькі адну песню не люблю. Вярэдзіць яна душу мне,— з болем сказаў Адам.— Вось тую слухаць і не магу».
Ішлі сцежкаю. Колькі разоў яму гаварыла вярнуцца.
«А не баішся ісці адна?»
«Не».
«Ты такая, як і была».
«Ой, яшчэ горшая! — смяялася яна.— I ты не шкадуй мяне, Адам. I калі ёсць што, дык выкінь з галавы. А цяпер даруй, я пайду хутчэй. А то і з бацькам не паспею пагаварыць. ён жа, ведаеш, на золку ў лес падаецца».
«Паслухай, я ў армію іду восенню. Пакуль вучыўся — адсрочку давалі, а цяпер бяруць. Неспакойна ў свеце, Надзея, мо і не ўбачымся болей».
«Убачымся, Адам. Дзе мы дзенемся?»
...Раніца якая ясная, сонечная. I сцежка вытаптаная, што ток, ісці прыемна, не колка, як па гравійцы, можна нават разуцца. Сцежка звілістая — то забягае ў лес, то пасоўваецца пад самую шашу. На падыходзе ў мястэчка здзівілася, што так ажыўлена дарога. Павозкі, коні, людзі. Як перасяляюцца куды. I кароў вядуць. Затрывожылася. Пытаць у людзей стала.
«Вайна, галубка, вайна...»
Абарвалася ўсё ўсярэдзіне. Яна аслупянела. Потым пабегла, задыхаючыся, не ад стомы, а ад болю ў грудзях, насустрач павозкам, коням, людзям. Потым шыбанула цераз поле, цераз жыта. Вакол яе званіла жыта, і звон яго рос, шырыўся. I ўжо не колас біўся аб колас, а вялікія, чуйныя званы: яны будзілі зямлю, звалі на дапамогу. I сэрца яе глуха, са стогнам уторыла ім.
73
Дадому яна дабегла ледзь жывая. Ускочыла ў пакой, упала перад дзецьмі на калені, не верачы, што знайшла жывых і здаровых, абняла і заплакала.
Пра мужа ў той дзень яна даведалася, што павёў конны атрад на захад.
...Гэта толькі здаецца, што к старасці мяняецца чалавек, прытупляецца, гасне сіла пачуццяў і смерць, страты таго, што было дорага і люба, успрымае ён як належнае, непазбежнае, пакорліва, цярпліва, без нараканняў, як у прыродзе, напрыклад, ціха, без болю спадае лістота з дрэў. He, не так гэта.
«Не вярнуўся мой Вярбіцкі. I сына Пятром назвала. Каб быў такім, як ён. Там ён, пад тым крыжам, я ведаю. Ля Барвінавых дубоў. А я зажылася. Зажылася. Пара і мне. Пара... Кожнаму свая пара. Прыйшла і мая. I нечага больш чакаць. Уся работа мая зроблена... Вось ужо нават спаць не магу. I пілюлі не памагаюць».
Яна ўзяла бліскучы пачак толькі што купленых таблетак.
«Можа, каб усе разам».
Яна вылузала іх, як гарбузікі, штук дзесяць на далонь. Укінула ў рот, запіла вадою. Вось і добра. Лягла, сцішылася, нібы чакала нечага. Але потым падхапілася: людзі ж будуць на мяне пазіраць! Надзела святочную сукенку, заслала чыстую палатняную з зялёным берагам прасціну, надзела святлейшую навалачку на падушку. Апошняе яна ўжо рабіла няўцямна, як не сваімі рукамі, як праз сон.
...Пятро адчыніў дзверы і здзівіўся, што маці, як звычайна, не азвалася, нічога яму не сказала, не папытала. Ен падышоў да ложка, і сон яе здаўся
74
яму нейкім нязвыклым, і сама была нейкая прыбраная, дзіўная. ён таргануў за плячо, але цела было цяжкое і, заўсёды такая чуйная, яна не азвалася.
Пятро кінуўся да ўрача. Двое сутак маці не прыходзіла да памяці. Два дні і дзве ночы ён не адыходзіў ад яе. Толькі цяпер спазнаў, як усюды, дзе б ён ні быў, будзе горка яму без яе. Нішто, ніхто яму не патрэбны, не дарагі больш за яе.
— Маці, маці,— ціхенька гаварыў ён, нібы будзіў яе.
Яна адкрыла вочы. Няўцямна пазірала навокал. Ен узяў яе руку, слабую, сухую, жылістую, прыклаў да твару.
— Што ты ўдумала, маці! Як ты магла адцурацца мяне? Нічога, чуеш, нічога мне не трэба. Я з табою, заўсёды з табою.
Рука яе ўздрыгнула, нібы пачала налівацца сілаю, яна дакранулася яго валасоў, адгарнула іх з ілба.
— Дзень ужо. А я сплю. Чаго гэта я так заспалася? Ці снедаў ты? I вочы чырвоныя. Ці здаровы? Дай мне лоб твой да губ...
Частка другая
«Вялікі дзень сёння ў цябе, поле. Вялікі і адказны — пачынаецца гарачая пара. Глядзі, колькі камбайнаў стаіць на мяжы, як караблі, што чакаюць прыліву. Ты ўмылася расою, як дзяўчына ля ракі, толькі валасы яшчэ волкія, не расчасаць, не заплесці тугую касу. Паспяшайся, поле! Яны чакаюць цябе. Устрапяніся, скінь апошнія кроплі расы, падстаў у апошні раз валасы, свае сонцу. Бачыш, колькі людзей прыйшло на свята тваё, поле. Прыхарошвайся, поле!»
«Не прыспешвай мяне, хлопча. Гарачы ты, непаседлівы. Пара табе быць сур’ёзней, удумлівей. Вось і зараз падганяеш мяне, а таго не ведаеш, што чакаюць не мяне. Няўжо яна не прыйдзе сёння? Старая, мусіць, стала. Глядзі, ці не яна гэта ў чорным касцюме? Ордэн свеціцца на грудзях, і белая хустачка буданчыкам насунута на лоб, каб сонца не біла ў вочы. Ідзе з сярпом на плячы. Гэта Надзея... I Адам пазірае, чакае яе. Ен не кране камбайн, пакуль яна не сажне перйіы сноп. А гэта ж Адамава поле. Малады. ты яйічэ, не задумваешся над жыц
76
цём. А ты не спяйіайся, ты глядзі, слухай І прыкмячай. Вось яна зараз разгорне сцябліны, зойдзе ў жыта, паклоніцца палетку на ўсе чатыры бакі, і вусны. яе зашэпчуць. He, гэта не малітва! Слухай: «Дзякую табе, Мацізямля, за дабрыню тваю, за шчодрасць. Квітней, маё поле, сёння і заўтра і на векі вякоў радзі шчодра дзецям нашым, унукам і праўнукам іх, жыві і радзі, маё поле!» Гэта ніхто не чуе, толькі я. Яна ціха жне першы сноп, потым, нібы дзіця, выносіць яго на прасцёртых руках, перадае Адаму. Узрушана гаворыць: «Любыя жняцы нашы, людзі добрыя, зноў зямля наша нам багацце прынесла. Просіць яна рук вашых нястомных, просіць клопату людскога. He дайце загінуць ніводнаму зярняці, беражыце дабро наша!.. Хай не томяцца рукі вашы, хай не чарсцвеюць сэрцы вашы, жняцы нашы любыя! Дык паклонімся, людзі, зямлі — нашай маці — за йічодрасць яе...»
I пойдуць камбайны па полі, паплывуць у цёплым моры жыта. А яна будзе пазіраць ім услед невідушчымі ад слёз вачыма. He трывож яе. Калі ж камбайны аголяць палетак вунь да той грушы, бачыш, стаіць яна пасярод, раскінуўшы голле, жыта адбеглася ад яе, пойдзе Надзея па колкім жніўніку, выжне пучок жыта, адстрыжэ ў жменю каласоў і, як букецік, панясе аж на плошчу, дзе ў цяні дрэў абеліск і золата імёнаў тых, хто не вярнуўся араць палі, сеяць жыта, чакаць цёплы жнівень. I зноў варушацца яе вусны. Слухай: «Слаўныя воіны нашы! Зноў жніво на полі вашым. Добра ўрадзіла зямляматухна. Спіце спакойна — новыя жняцы, клапатлівыя і ўвішныя, прыйшлі на ваша поле». Яна кладзе пучок каласоў ля абеліска. А побач прыціхлай чарадой стаяць дзеці. He хадзі за ёю і не пытай нічога, не трывож яе смутак, не спужай яе йічасце, не паруш урачыстасць гэтай мінуты».
77
«Добра, дзякую табе, поле, за навуку тваю».
«Ды пастой, не спяшайся. А хіба ты не хочаш ведаць болей? Ведаць усё пра гэтую жанчыну, пра ўсіх гэтых людзей?»
«Слухаю, расказвай, поле, гудам матораў, шэптам калосся».
«Гэта не ўсё будзе. Навучыся слухаць і разумець усё жывое і нежывое. Навучыся слухаць і разумець мову дрэва і птушкі, роздум сівога валуна. А потым ідзі да гэтых людзей, і не на хвіліну, не на дзень, не на два. Пастарайся прайсці сцежкамі іх жыцця і, хто ведае, можа, ты назаўсёды палюбіш іх, палюбіш, як родных, і заўсёды будзеш. думаць пра гэтае поле, як пра лёс свой».
3 дня на дзень пачнецца жніво. Пятро добра ведаў, што не вырвацца тады яму ў лес, не дыхнуць ранняга золкага сіверу, не жыць колькі гадзін прымітыўна простай радасцю дзяцінства, калі няма нічога найбольш радаснага, чым скмеціць пад рудою ігліцаю, пад ружовым туманам верасу карычневую галоўку грыба.
Першыя паходы ў лес Пятро рабіў з маці. Ішлі яны пад самыя партызанскія зямлянкі. Маці расказвала, паказвала, Яна нібы і сама вярталася ў нейкае другое жыццё, не зразумела загадкавае для яго. Расказвала, адкуль назвы тых ці іншых мясцін. Яна нібы чытала яму найцікавейшую кнігу. Чаму вось брод завецца Цімохавым? Аказваецца, вельмі простая гісторыя. Некалі даўнымдаўно, але на памяці тутэйшых людзей, пасвіў Цімох з ранняй вясны і да позняй восені статак. Прыганяў сюды, да балотца, кароў на вадапой. Балотца было невялічкае, быццам азярцо, зарослае асакою, плюшнікам ды капытнікам, але небяспечнае. I пачаў ён кожны
78
дзень браць з сабою рыдлёўку. Знайшоў метраў за сто ад балацявіны нізок з цвёрдым дном, акапаў яго, расчысціў, паглыбіў. А тады ўсё лета капаў канаву, каб адвесці ў яго ваду ад балацявіны. I яна пайшла, спачатку рудая, а адстаялася ў місачцы нізка і — хоць сам пі. Азярцо перасыхала толькі ў вялікую суш, але па дне адводу струменіла чыстая тонкая жылка вады. Канава зарасла і абсунулася, перайсці яе можна было ўброд. Вось і пайшла назва — Цімохаў брод.
Даходзілі яны і да Барвінавых дубоў. Магутныя, з шырокімі кронамі, стаялі яны на былым поплаве, нібы волаты, што ўзіраюцца ўдалячынь. Так стаяць яны ад турэцкай вайны. У памяць аб трох сынах, якія загінулі ад варожай шаблі, стары хутаранін Барвін пасадзіў тыя дубы. Няма тут і знаку былога хутара, звёўся род Барвінаў, толькі тры дубы шумяць на тым месцы, а ў засені іх — магіла. Яна ўжо з гэтай, апошняй, вайны. I маці тут доўга стаяла, прыхіліўшыся да замшэлых штыкецін, маўчала. Пятро не пытаў нічога, і яна не гаварыла. Пастаяць ціха і ідуць далей. Мусіць, яна сама не пэўна ведала, хто тут пахаваны.
Вярталіся дадому дарогай, абапал якой стаялі старыя бярозы. Гэтая дарога, асабліва ў вецер, здавалася Пятру казачнай. Суладна шумелі дрэвы, нібы нябачны аркестр выводзіў на тысячах струн нейкую незямную, тонкую, шчымлівую мелодыю. Аж захадзілася сэрца, і здавалася, што вось зараз выведзе гэта дарога ў цудоўны, не знаны табою свет. I нават расчароўваўся, калі ўваходзіў у сваю вёску. Яшчэ, але ўжо радзей ступалі бярозы, а за імі цягнуўся шнурок шэрых хат.
КНІГІ ОНЛАЙН
